Annibyniaeth i Gymru

Oddi ar Wicipedia
Neidio i'r panel llywio Neidio i'r bar chwilio
Gorymdaith annibyniaeth Merthyr, Medi 2019

Annibyniaeth i Gymru yw'r mudiad gwleidyddol sydd am weld Cymru'n wladwriaeth sofran, yn annibynnol o'r Deyrnas Unedig.

Gorchfygwyd Cymru yn ystod y 13g gan Edward I o Loegr yn dilyn lladd Llywelyn ein Llyw Olaf (Tywysog Cymru). Cyflwynodd Edward yr ordinhad brenhinol, Statud Rhuddlan, yn 1284, gan beri i Gymru golli ei hannibyniaeth de facto, ac ymgorfforwyd y dywysogaeth Gymreig frodorol i Deyrnas Lloegr.[1] Adferodd Owain Glyndŵr, Tywysog Cymru, annibyniaeth i Gymru c. 1400–10, ond yn y diwedd llwyddodd Harri IV o Loegr i adennill rheolaeth ar Gymru.

Cyflwynodd Harri VIII o Loegr Ddeddfau'r Cyfreithiau yng Nghymru rhwng 1535 a 1542, disodlwyd Cyfraith Hywel han gyfraith Lloegr, ac integreiddiwyd y dywysogaeth Gymreig a'r Gororau yn rhan o Loegr.[2][3] Diffiniodd Deddf Cymru a Berwick "Lloegr" i gynnwys Cymru yn 1746, ond diddymwyd hyn yn rhannol gan Ddeddf yr Iaith Gymraeg 1967 gyda'r term " Cymru a Lloegr ".[4]

Gorymdaith annibyniaeth Caerdydd, Mai 2019
Gorymdaith annibyniaeth Caernarfon, Gorffennaf 2019
Gorymdaith annibyniaeth Caerdydd, Hydref 2022

Daeth y mudiad annibyniaeth Cymreig modern i'r amlwg yn ystod canol y 19g, yn ogystal â mudiad dros "reolaeth gartref " ("home rule"). Ers 1999, mae Cymru wedi cael rhywfaint o bŵer deddfwriaethol fel rhan o ddatganoli Cymreig gan senedd y DU, a chyfraith gyfoes Gymreig o fewn system gyfreithiol (neu 'gyfreithfa') Lloegr. Ar hyn o bryd, mae’r pleidiau gwleidyddol Plaid Cymru,[5] Propel, Gwlad, a Phlaid Werdd Cymru yn cefnogi annibyniaeth i Gymru, fel y mae'r grŵp ymgyrchu amhleidiol YesCymru.[6] Mae cefnogaeth i annibyniaeth wedi cynyddu o 14% yn 2014 i’w gefnogaeth uchaf o 46% yn Ebrill 2021 wrth eithrio'r bleidlais 'ddim yn gwybod'.[7][8] Canfu arolwg barn YouGov yn Ionawr 2021 fod 47% o bobl Cymru yn gwrthwynebu cynnal refferendwm ar annibyniaeth i Gymru o fewn y pum mlynedd nesaf gyda 31% yn cefnogi.[9]

Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]

Concwest Cymru[golygu | golygu cod y dudalen]

Defnyddiwyd y teitl, "Brenin Cymru gyfan" mor gynnar â 798 OC, ond daeth Cymru yn wlad annibynnol gwbl unedig am y tro cyntaf yn 1055 dan arweiniad Gruffydd ap Llywelyn, a deyrnasodd fel Brenin Cymru hyd 1063.[10][11] Dair blynedd yn ddiweddarach dechreuodd y goresgyniad Normanaidd, a reolodd lawer o Gymru am gyfnod byr, ond erbyn 1100 lleihawyd rheolaeth Eingl-Normanaidd i iseldiroedd Gwent, Morgannwg, Gŵyr, a Phenfro, rhanbarthau a brofodd gryn wladychu Eingl-Normanaidd. Cafodd rhanbarthau'r gororau eu herio rhwng y tywysogion Cymreig a'r barwniaid Eingl-Normanaidd a adnabyddir fel y Gororau, neu'r Mers.[12]

Cerflun Owain Glyndwr yng Nghorwen

Yn y 13g, cadwodd tywysog olaf Cymru, Llywelyn ap Gruffudd ('y Llyw Olaf') ei hawliau i Gymru trwy gytundeb â Brenin Harri III yng Nghytundeb Trefaldwyn yn 1267. Nid oedd olynydd Harri, Edward I, yn cymeradwyo cytundeb Llywelyn gyda Simon de Montfort, a wrthryfelodd ynghyd â barwniaid eraill yn erbyn brenin Lloegr yn Ail Ryfel y Barwniaid o 1264 hyd 1267; ac felly yn 1276 gorfododd byddin Edward Lywelyn i gytundeb a welodd Llywelyn yn tynnu ei bwerau yn ôl i Wynedd yn unig. Yn 1282, tra'n ceisio casglu cefnogaeth yng Nghilmeri ger Llanfair ym Muallt, lladdwyd Llywelyn gan un o filwyr Edward. Bu brawd Llywelyn, Dafydd ap Gruffydd, (cynt: Arglwydd Dyffryn Clwyd), yn arwain llu yng Nghymru am gyfnod byr, ond cafodd ei ddal a'i [[Crogi, diberfeddu a chwarteru|grogi, ei lusgo a'i ddiberfeddu] gan Edward, gan ddod ag annibyniaeth Gymreig i ben am gyfnod.ref>"Kings and Princes of Wales". Historic UK (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-02-08.</ref>[13]

Ers y goncwest, bu sawl gwrthryfel Cymreig yn erbyn rheolaeth Lloegr. Y gwrthryfel olaf, a’r mwyaf arwyddocaol, oedd Gwrthryfel Glyndŵr 1400–1415, a adferodd annibyniaeth am gyfnod byr. Cynhaliodd y Tywysog Owain Glyndŵr y Senedd Gymreig gyntaf ym Machynlleth yn 1404, lle y cyhoeddwyd ef yn Dywysog Cymru ac ail senedd yn 1405 yn Harlech. Ar ôl trechu gwrthryfel Glyndŵr yn y pen draw a chyfnod byr o annibyniaeth, nid tan 1999 yr ailsefydlwyd corff deddfwriaethol Cymreig fel Cynulliad Cenedlaethol Cymru, a ailenwyd yn Senedd Cymru/Welsh Parliament yn 2020.[14][15]

Yn yr 16g, pasiodd y Brenin Harri VIII o linach y Tuduriaid (tŷ brenhinol o darddiad Cymreig) a senedd Lloegr Ddeddfau'r Cyfreithiau yng Nghymru, y cyfeirir atynt hefyd fel y "Deddfau Uno", a ymgorfforodd Gymru yn llawn i Deyrnas Unedig Lloegr.[16]

Mudiad am Senedd a datganoli (1881-presennol)[golygu | golygu cod y dudalen]

Cymru Fydd[golygu | golygu cod y dudalen]

Lloyd George yn ddyn ifanc, tua 1890

Deddf Cau ar y Sul (Cymru) 1881 oedd y ddeddfwriaeth gyntaf i gydnabod bod gan Gymru gymeriad gwleidyddol-gyfreithiol ar wahân i weddill talaith Lloegr. Yn 1886 cynigiodd Joseph Chamberlain lywodraeth cartref i bawb (“ Home Rule All Round”) yn y Deyrnas Gyfunol, ac yn yr un flwyddyn, sefydlwyd mudiad Cymru Fydd (Young Wales) i hybu’r achos. [17] Y prif arweinwyr oedd David Lloyd George (Prif Weinidog ers hynny), JE Lloyd, OM Edwards, TE Ellis (arweinydd, AS Meirion , 1886-1899) a Beriah Gwynfe Evans. Ei phrif amcan oedd ennill hunan-lywodraeth i Gymru.[18] Cynulliad datganoledig oedd eu nod, ond diddymwyd y mudiad yn 1896 ynghanol gwrthdaro personol a rhwygiadau rhwng cynrychiolwyr Rhyddfrydol megis David Alfred Thomas. [17][19]

Cyrff cenedlaethol[golygu | golygu cod y dudalen]

Roedd y gefnogaeth hanesyddol dros ymreolaeth i Gymru a’r Alban gryfaf ymhlith y rhan fwyaf o bleidiau gwleidyddol yn 1918 yn dilyn annibyniaeth gwledydd Ewropeaidd eraill ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf, a Gwrthryfel y Pasg yn Iwerddon, yn ôl yr hanesydd Dr Davies.[20]

Yn hwyr yn y 19eg ganrif a dechrau'r 20fed ganrif ffurfiwyd nifer o gyrff cenedlaethol Cymreig. Roedd y rhain yn cynnwys Prifysgol Cymru yn 1893,[21] Bwrdd Addysg Cymru yn 1907,[22] Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn 1911[23] a Bwrdd Iechyd Cymru yn 1919.[24] Ym 1920, datgysylltwyd yr Eglwys yng Nghymru a'i gwahanu oddi wrth Eglwys Loegr trwy Ddeddf Eglwys Cymru 1914.[25]

Plaid Cymru[golygu | golygu cod y dudalen]

Plac coffa sefydlu Plaid Cymru yn 1925

Ym 1925 sefydlwyd Plaid Genedlaethol Cymru; fe’i hailenwyd Plaid Cymru yn 1945. Egwyddorion y blaid ers ei sefydlu yw (1) hunanlywodraeth i Gymru, (2) diogelu diwylliant, traddodiadau, iaith a sefyllfa economaidd Cymru a (3) sicrhau aelodaeth i wladwriaeth Gymreig hunanlywodraethol yn y Cenhedloedd Unedig.. [26] Enillwyd sedd San Steffan (AS) gyntaf y blaid gan Gwynfor Evans yn 1966.[27][28] Erbyn 1974 roedd y blaid wedi ennill tair sedd AS [26] ac yn etholiad cyffredinol 2019 enillodd bedair sedd.[29] Yn dilyn ffurfio’r Senedd yn 1999, enillodd Plaid Cymru 17 o 60 sedd yn etholiad cychwynnol Cymru ym 1999 a 13 sedd yn 2021.[30]

Ym 1975, roedd Plaid Cymru yn gwrthwynebu aros yn y Cymunedau Ewropeaidd (CE) gan ddweud eu bod yn teimlo y byddai polisïau cymorth rhanbarthol y GE yn lleihau statws llefydd fel Cymru.[31][32] Serch hynny, pleidleisiodd 65% o bleidleiswyr Cymru i aros yn y GE yn refferendwm 1975.[33] Ymgorfforwyd y CE yn yr Undeb Ewropeaidd (UE) yn 1993.[34]

Symudiad Senedd i Gymru[golygu | golygu cod y dudalen]

Yn y 1950au, roedd dirywiad yr Ymerodraeth Brydeinig yn cael gwared ar rhywfaint o ymdeimlad o Brydeindod a sylweddolwyd nad oedd Cymru mor llewyrchus â de-ddwyrain Lloegr a gwledydd Ewropeaidd llai. Arweiniodd buddugoliaethau olynol y Blaid Geidwadol yn San Steffan at awgrymiadau mai dim ond trwy hunanlywodraeth y gallai Cymru sicrhau llywodraeth sy’n adlewyrchu pleidleisiau etholwyr Cymreig. Roedd llifogydd Tryweryn, y pleidleisiwyd yn ei erbyn gan bron bob un AS Cymreig, yn awgrymu bod Cymru fel cenedl yn ddi-rym.[35] Disgrifiwyd clirio Epynt yn 1940 hefyd fel "pennod sylweddol - ond s'yn aml yn cael ei hanwybyddu - yn hanes Cymru".[36]

Ar 1 Gorffennaf 1955, galwyd cynhadledd o bob plaid yn Llandrindod gan Undeb Cymru Fydd (New Wales Union) i ystyried deiseb genedlaethol am Senedd i Gymru. Y prif arweinwyr oedd Megan Lloyd George, merch David Lloyd George, TI Ellis, a Syr Ifan ab Owen Edwards. Yn ôl yr hanesydd Dr William Richard Philip George, "Roedd Megan yn gyfrifol am ddileu llawer o ragfarn yn erbyn y syniad o senedd i Gymru". Yn ddiweddarach cyflwynwyd y ddeiseb gyda 250,000 o lofnodion i lywodraeth Prydain ym mis Ebrill 1956.[37]

Rali Plaid Cymru ym Machynlleth yn 1949 lle cychwynnwyd ymgyrch " Senedd i Gymru mewn 5 mlynedd"

Fe grewyd Caerdydd fel prifddinas Cymru yn 1955,[38][39] ymrwymodd y Blaid Lafur yn 1959 i benodi Ysgrifennydd Gwladol i Gymru, crewyd y Swyddfa Gymreig yn 1965,[40] a diddymwyd Deddf Cymru a Berwick 1746 ddwy flynedd yn ddiweddarach. Fe wnaeth y digwyddiadau hyn ddangos fod cenedlaetholdeb Cymreig yn cynyddu. [17] Fodd bynnag, roedd y golled drom pan gwrthodwyd y cynnig o Gynulliad Cymreig yn refferednwm '79. Roedd hyn yn "awgrymu nad oedd gan fwyafrif helaeth o drigolion Cymru unrhyw awydd i weld dyfodol cenedlaethol i'w gwlad". [17]

Yn gynnar yn y 1990au, daeth Llafur yn ymrwymedig i ddatganoli ar gyfer Cymru a'r Alban, ac ym 1997 fe'i hetholwyd gyda mandad i gynnal refferenda ar Senedd yr Alban a Chynulliad Cymreig. Enillodd y cynulliad arfaethedig fwyafrif cyfyngedig yn refferendwm 1997. [41]

Ffurfiwyd Cynulliad Cenedlaethol Cymru ym 1999. Ers y refferendwm ar ddatganoli yng Nghymru ym 1997 a ffurfio’r Senedd (Cynulliad Cenedlaethol Cymru ar y pryd) ym 1999, bu mwy o gefnogaeth ac ymddiriedaeth yn y Senedd, gyda chefnogaeth iddo dderbyn mwy o bwerau datganoledig.[42] Mae pwerau pellach wedi’u rhoi i’r Senedd gan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, Deddf Cymru 2014, a Deddf Cymru 2017.[43]

Symudiad annibyniaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Mae’r mudiad annibyniaeth wedi bod yn bresennol yng Nghymru ers canol y 19eg ganrif ac mae Plaid Cymru hefyd wedi ymgyrchu drosto trwy gydol mwyafrif yr 20fed ganrif, ers ei sefydlu yn 1925.[44] Yn yr 21ain ganrif, daeth cwestiwn annibyniaeth Cymru yn fwy amlwg yn dilyn trafodaeth gynyddol ar ail refferendwm annibyniaeth i'r Alban.[45]

YesCymru[golygu | golygu cod y dudalen]

Logo cynnar Yes Cymru.

Sefydlwyd grŵp amhleidiol o blaid annibyniaeth, YesCymru yn 2014 ac mae’n agored i’r cyhoedd ar gyfer aelodaeth yn 2016. Yn 2020, honnodd y grŵp eu bod wedi cael cynnydd sydyn yn eu haelodaeth gyda 17,000 o aelodau erbyn diwedd 2020, wedi’u dylanwadu’n rhannol gan ymateb llywodraeth Prydain i’r pandemig COVID-19.[46]

Cynigion refferendwm[golygu | golygu cod y dudalen]

Yn 2017, roedd cynlluniau i gynnal ail refferendwm ar annibyniaeth i’r Alban, dywedodd arweinydd Plaid Cymru Leanne Wood fod angen dadl genedlaethol ar annibyniaeth i Gymru.[47] Ym mis Gorffennaf 2020, cyflwynodd y Blaid gynnig i drafod refferendwm ar annibyniaeth i Gymru, ond fe’i gwrthodwyd o 43 pleidlais i 9.[48] Ar 24 Hydref 2020, pleidleisiodd aelodau Plaid Werdd Cymru yng nghynhadledd eu plaid y byddai’r blaid yn cefnogi annibyniaeth i Gymru pe bai refferendwm yn cael ei chynnal ynghylch a ddylai Cymru ddod yn annibynnol o’r Deyrnas Unedig ai peidio. [49] Ym mis Gorffennaf 2020, cyflwynodd Plaid Cymru gynnig i weinidogion Cymru ofyn am ganiatâd gan San Steffan i hawl y Senedd i ddeddfu ar gyfer refferendwm annibyniaeth i Gymru. Gwrthododd aelodau’r Senedd y cynnig hwn o 43 pleidlais i 9.[50] Dyma’r tro cyntaf erioed i annibyniaeth Cymru gael ei drafod yn y Senedd.[51][52]

Ar 11 Rhagfyr 2020, dywedodd arweinydd Plaid Cymru Adam Price pe bai ei blaid yn ennill mwyafrif yn etholiad Senedd 2021, byddai refferendwm annibyniaeth yn cael ei gynnal yn ei dymor cyntaf yn y swydd.[53] Yng nghynhadledd arbennig y Blaid ar annibyniaeth, a gynhaliwyd ar 13 Chwefror 2021, cymeradwyodd aelodau'r blaid yn ffurfiol addewid Price i gynnal refferendwm yn neu cyn 2026.[54] Yn ogystal â’r Blaid, safodd tair plaid arall—Plaid Werdd Cymru, Gwlad a Propel —ar lwyfan o blaid annibyniaeth yn etholiad y Senedd.[55] Yn Etholiad Senedd 2021, o 60 sedd, enillodd Plaid Cymru 5 Etholaeth ac 8 rhanbarthol. Enillodd Gwlad a Propel ill dau 0.[56]

Ym mis Mehefin 2022, cyhoeddodd llywodraeth y DU ei bwriad i ddiddymu Deddf Undebau Llafur 2017 Llywodraeth Cymru, sy’n gwahardd staff asiantaeth rhag cael eu defnyddio os yw gweithwyr y sector cyhoeddus yn mynd ar streic.[57] Galwodd Price hyn yn "gipio pŵer" ac yn "fan torri o bosibl o ran datganoli", a galwodd am gynnal refferendwm er mwyn amddiffyn pwerau'r Senedd. Mewn ymateb, dywedodd y Prif Weinidog Mark Drakeford y byddai'n rhaid i blaid sydd o blaid y refferendwm ennill y nifer fwyaf o seddi mewn etholiad er mwyn cynnal refferendwm.[58]

Llafur dros Gymru Annibynnol[golygu | golygu cod y dudalen]

Ffurfiwyd Llafur dros Gymru Annibynnol, sy'n grŵp o aelodau'r Blaid Lafur[59] sy'n "credu mai'r ffordd orau o sicrhau Cymru sosialaidd ddemocrataidd yw trwy annibyniaeth", yn 2018.[60][61] Mae aelod Llafur Cymru, Harriet Protheroe-Soltani wedi awgrymu er mwyn i fudiad annibyniaeth Cymru greu uwch-fwyafrif a mudiad trawsbleidiol, yna mae angen cefnogaeth aelodau Llafur Cymru. [62] Ym mis Awst 2020, dangosodd arolwg barn YouGov y byddai 39% o bleidleiswyr Llafur Cymru yn pleidleisio dros annibyniaeth “pe bai refferendwm yfory”. Dangosodd Canolfan Llywodraethiant Cymru hefyd fod dros 40% o bleidleiswyr Llafur yn cefnogi annibyniaeth yn etholiad diwethaf y Senedd. [62]

Gig "Yes is More"[golygu | golygu cod y dudalen]

Cynhaliwyd gig “Ie is More” a werthodd bob tocyn yn y sied dramiau yng Nghaerdydd ym mis Ebrill 2019, i agor y ddadl ar annibyniaeth. Roedd y gig yn cynnwys perfformiadau gan Charlotte Church, Gruff Rhys a Cian Ciaran o'r Super Furry Animals. Perfformiodd yr artistiaid Gwenno Saunders, Boy Azooga, Astroid Boys a Los Blancos hefyd.[63] Meddai Ciaran, “Efallai y gallwn ni… efallai y dylen ni ddechrau siarad amdani, a thrafod pa fath o Gymru rydyn ni ei heisiau a lle dylai Cymru fod, yn enwedig ar ôl Brexit a’r hyn sy’n datblygu ac yn dod i’r amlwg. Uno Gwyddelig ar y gornel efallai, annibyniaeth yr Alban ar y ffordd. Ble mae hynny'n gadael Cymru? Gorllewin Lloegr? Ydyn ni eisiau cael ein gadael ar ôl? Neu a ydyn ni eisiau cydraddoldeb sofran a llais cyfartal? Fel un o egwyddorion sylfaenol y Cenhedloedd Unedig."[64]

Pawb Dan Un Faner Cymru a gorymdeithiau annibyniaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Gorymdaith annibyniaeth Caerdydd, Mai 2019

Ar 11 Mai 2019, trefnwyd yr orymdaith gyntaf erioed dros annibyniaeth i Gymru gan All Under One Banner Cymru (AUOB Cymru) yng Nghaerdydd, gydag amcangyfrif o 3,000 yn bresennol.[65][66][67] Ar 27 Gorffennaf 2019, trefnodd AUOB orymdaith annibyniaeth yng Nghaernarfon. Mae amcangyfrif yn rhoi presenoldeb o tua 8,000.[68] Ar 7 Medi 2019, cynhaliwyd trydydd AUOB Cymru ym Merthyr Tudful a denodd dorf o 5,200.[69]

Cynhaliwyd gorymdaith o blaid annibyniaeth a drefnwyd gan AUOBCymru, Indy Fest Wrecsam ac YesCymru[70] yn Wrecsam ar 2 Gorffennaf 2022,[71] yr orymdaith gyntaf o’r fath ers cyn y pandemig.[72] Cynhaliwyd gorymdaith arall yng Nghaerdydd ar 1 Hydref 2022.[73][74]

Dylanwad Brexit ac annibyniaeth yr Alban[golygu | golygu cod y dudalen]

Ym mis Ionawr 2021, ysgrifennodd Guto Harri, a oedd yn bennaeth cyfathrebu Boris Johnson pan oedd yr olaf yn Faer Llundain, yn The Sunday Times fod " y syniad o annibyniaeth yn dod yn ei flaen, gyda recriwtiaid newydd o gefndiroedd gwahanol iawn." Aeth ymlaen i ddweud, “Bydd Brexit yn fy nghasáu i am ddweud hyn, ond mae’n amlwg bod rhai wedi cyfrannu mwy at achos annibyniaeth Cymru na fy niweddar dad. Mae'r posibilrwydd o fod ynghlwm wrth rwmp Saesneg dros ben o'r DU, os bydd yr Alban a Gogledd Iwerddon yn mynd benben â'i gilydd, yn ymddangos yn llwm i lawer o bobl. Ac ar ôl dadlau yn erbyn cronni sofraniaeth gyda’n cymdogion i hwyluso masnach a gwneud y mwyaf o’n dylanwad, ni ddylai Brexiteers synnu os yw’r un rhesymeg yn cael ei defnyddio mewn lleoliad gwahanol.”[75]

Honnodd Richard Wyn Jones, cyfarwyddwr canolfan llywodraethu Cymru ym Mhrifysgol Caerdydd, y byddai achos annibyniaeth yng Nghymru yn cael hwb sylweddol pe bai'r Alban yn dewis annibyniaeth yn gyntaf.[76] Gwnaeth Adam Price y ddadl pe bai Goruchaf Lys y DU yn caniatáu i refferendwm ar annibyniaeth i’r Alban gael ei gynnal heb safbwynt San Steffan, yna dylai Cymru gael yr un peth.[77] Dyfarniad y Goruchaf Lys ym mis Tachwedd 2022 oedd “Pe bai Llywodraeth a Senedd y DU yn anfodlon addasu’r pwerau hynny a gadwyd yn ôl (fel y gwnaethant cyn refferendwm annibyniaeth 2014) yna “nid oes gan Senedd yr Alban y pŵer i ddeddfu ar gyfer refferendwm ar annibyniaeth yr Alban.”[78]

Comisiwn Cyfansoddiadol Annibynnol[golygu | golygu cod y dudalen]

Ym mis Medi 2021, anfonwyd llythyr agored, wedi’i lofnodi gan nifer o grwpiau sy’n eiriol dros annibyniaeth i Gymru (gan gynnwys AUOBCymru, aelodau cyn bwyllgor canolog YesCymru yn ogystal â Cefnogwyr Pêl-droed Cymru dros Annibyniaeth ), at y Prif Weinidog Mark Drakeford. Mewn ymateb i gomisiwn cyfansoddiadol arfaethedig Drakeford, dywedodd fod "Cymru angen comisiwn annibyniaeth, nid un i achub yr undeb."[79] Y mis canlynol, lansiwyd y Comisiwn Cyfansoddiadol Annibynnol gan lywodraeth Lafur Cymru. [80] Dan arweiniad yr Athro Laura McAllister a chyn Archesgob Cymru, Rowan Williams, bydd yn archwilio perthynas Cymru â gweddill y DU yn y dyfodol ac yn ystyried annibyniaeth Cymru hefyd.[81] Galwodd Plaid Cymru y comisiwn y "sgwrs genedlaethol fwyaf eang am ddyfodol Cymru". [80] Amlinellodd canfyddiadau interim y comisiwn dri opsiwn ymarferol i Gymru gan gynnwys annibyniaeth, i’w harchwilio’n fanylach yn 2023. Roedd yr adroddiad yn amlinellu'r opsiwn o Gymdeithas Masnach Rydd yn ystod cyfnod pontio i annibyniaeth lle gellid gwneud cytundeb ar gyfer ee cyfrifoldeb Lloegr dros faterion megis amddiffyn. Fe wnaeth yr adroddiad hefyd nodi conffederasiwn o Brydain ac Iwerddon fel opsiwn posib a chwestiynau allweddol ar annibyniaeth i gael sylw y flwyddyn nesaf. [82]

Fforwm Dyfodol Cymru[golygu | golygu cod y dudalen]

Yng nghynhadledd Plaid Cymru yn 2022, cyhoeddodd yr arweinydd Adam Price "Fforwm Dyfodol Cymru" gyda Phlaid Werdd Cymru i "ymgynghori, ymchwilio a datblygu corff o waith sy'n torri tir newydd" ar Gymru annibynnol.[83]

Dadleuon dros annibyniaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Beirniadaeth o San Steffan[golygu | golygu cod y dudalen]

Partygate

O etholiad cyffredinol 2019, mae 40 o’r 650 o seddi yn Nhŷ’r Cyffredin yng Nghymru. Cymru sydd â’r maint etholaethol lleiaf ar gyfartaledd, gyda 56,000 o etholwyr fesul AS o’i gymharu â 72,200 fesul AS ar gyfer Lloegr.[84] Byddai cynigion a ddatgelwyd gan y Comisiwn Ffiniau yn 2020 yn lleihau nifer y seddi Cymreig o 40 i lawr i 32 fel rhan o ymdrechion i gydraddoli maint etholaethau.[85] Mae eiriolwyr dros annibyniaeth i Gymru yn aml yn dyfynnu’r nifer fach o seddi yng Nghymru fel cyfiawnhad dros annibyniaeth. Maent yn teimlo bod hyn yn cyfyngu ar allu Cymru i helpu i wneud penderfyniadau gwleidyddol o fewn y DU. [86] [87] [88] Mae anfodlonrwydd â Thŷ’r Arglwyddi, lle mae aelodau’n cael eu penodi yn hytrach na’u hethol, hefyd wedi’i nodi fel rheswm dros annibyniaeth. [86] [87] [88] Mae beirniadaethau pellach o system San Steffan yn cynnwys:

  • Nid llywodraeth San Steffan o reidrwydd yw’r llywodraeth y pleidleisiodd Cymru drosti
  • Mae system bleidleisio y cyntaf i’r felin yn San Steffan yn sicrhau y gall plaid ennill mwyafrif gyda dim ond tri o bob deg o’r pleidleiswyr
  • Diffyg pryder San Steffan am faterion Cymreig a diffyg buddsoddiad yng Nghymru
  • Mae pwerau datganoli Cymru yn gyfyngedig a llywodraeth y DU yn gwrthod darparu mwy o ddatganoli ee datganoli toll teithwyr awyr
  • Penderfynir dros 200 o faterion llywodraeth y tu allan i Gymru ee datblygu cynhyrchu ynni, darlledu
  • Heb lais mewn rhyfeloedd tramor
  • San Steffan yn cadw sofraniaeth seneddol a gellir dileu pwerau datganoledig[89][90]

Pwerau[golygu | golygu cod y dudalen]

Adeilad y Senedd

Dadl ganolog a wneir gan y rhai sydd o blaid annibyniaeth yw y byddai dod yn wlad annibynnol yn caniatáu i Gymru wneud ei phenderfyniadau ei hun ar feysydd polisi megis polisi tramor, trethiant, a materion eraill nad ydynt wedi’u datganoli. [86] [87] [88] Awgrymwyd hefyd y byddai llywodraeth Cymru yn gallu bod yn gwbl atebol am Gymru annibynnol ac mai etholwyr Cymru yn unig fyddai â chynrychiolaeth wleidyddol yn unig ac yn ethol llywodraeth y pleidleisir drosti gan Gymru yn unig. [91] [92] Mae pwerau arfaethedig pellach yn cynnwys:

  • Y gallu i ddatblygu seilwaith megis trafnidiaeth a band eang
  • Y gallu i adeiladu prosiectau ynni mawr i gynhyrchu trydan y gellid ei werthu
  • Creu cyfansoddiad Cymreig pwrpasol, yn cynnwys hawliau dynol a hawliau o fewn y system farnwrol
  • Rheolaeth dros Ystad y Goron i ddarparu refeniw Cymreig a photensial ar gyfer hyd yn oed mwy o gynhyrchu ynni gwyrdd
  • Gwneud Cymru’n fwy diogel drwy wahanu oddi wrth faterion tramor y DU
  • Opsiwn i'w gynnwys yn Ardal Deithio Gyffredin y DU ac Iwerddon.
  • System fewnfudo bwrpasol [91] [92]

Economi a masnach[golygu | golygu cod y dudalen]

Fideo o gynhadledd i’r wasg COVID-19 Llywodraeth Cymru lle mae Gweinidog yr Economi, Ken Skates, yn cyhoeddi bod CThEM y DU wedi gwrthod rhannu data â Llywodraeth Cymru[93]

Byddai annibyniaeth i Gymru hefyd yn rhoi llawer mwy o reolaeth i Gymru dros ei heconomi. Mae cefnogwyr annibyniaeth yn dadlau y byddai hyn yn caniatáu i Gymru ffynnu fel gwlad annibynnol. [86] [87] [88]

Dangosodd ymchwil a dadansoddiad gan yr Athro John Doyle, Prifysgol Dinas Dulyn y byddai balans cyllidol Cymru o £2.6bn yn “nyddiau cynnar Cymru annibynnol” tua £2.6bn sy’n llawer llai na’r ffigwr a ddyfynnir yn aml o 13.5bn.. Mae hyn yn cyfateb i lai na 3.4% o CMC, sy'n cymharu â chyfartaledd o 3.2% ar gyfer gwledydd yr OECD [Sefydliad Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd] yn 2019.[94]

Awgrymwyd y gallai Cymru dynnu oddi ar lwyddiant Gweriniaeth Iwerddon yn dilyn ei hannibyniaeth oddi wrth y DU. Ym 1922, roedd Iwerddon yn ddibynnol iawn ar Brydain yn ariannol. Dywedir bod Iwerddon wedi elwa o aelodaeth o’r UE ym 1973 a thrwy’r Gronfa Ariannol Ryngwladol a bod ganddi dwf economaidd o’r enw’r Teigr Celtaidd o’r 1990au. Nodwyd hefyd fod Cymru mewn gwell cyflwr economaidd nag Iwerddon y 1920au, pan enillodd annibyniaeth. [95]

Mae dadleuon economaidd pellach a wnaed dros annibyniaeth yn cynnwys:

  • Hyblygrwydd economaidd, yn fwy agored i fasnach ac yn addasu'n well i sioc economaidd fel gwlad gymharol fach fel y gwelir yn yr effaith Flotilla.
  • Rheolaeth lawn dros allu economaidd
  • Pwerau ar gyfer benthyca arian
  • Y gallu i ffurfio banc datblygu
  • Y gallu i ddatblygu cyfradd dreth gystadleuol i dynnu diwydiannau
  • System o reoleiddio banc, a gynlluniwyd i amddiffyn dinasyddion ac nid y banciau yn unig
  • Mynd i’r afael â’r diffyg cyllidol yng Nghymru ac ail-lunio economi Cymru
  • Allforion mewnol Cymreig o fewn y DU heb eu cyhoeddi. Gallai'r rhain fod yn sylweddol
  • Opsiynau arian cyfred: Punt, punt Gymreig neu ewro i gyd gyda manteision ac anfanteision [91] [92]

Diwylliant a chwaraeon[golygu | golygu cod y dudalen]

  • Dydd Gwyl Dewi, 2014.
    Pwerau gwyliau banc gan gynnwys Dydd Gwyl Dewi[96][97]
  • Amddiffyn diwylliant Cymreig[98][99]
  • Ffurfio tîm Olympaidd i Gymru a thîm criced Cymru a allai fod yn fuddio iawn i Gymru[100]
  • Amddiffyn yr iaith Gymraeg[98][99]

Aelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd[golygu | golygu cod y dudalen]

Undeb Ewropeaidd

Gadawodd y Deyrnas Unedig yr UE yn 2020 yn dilyn refferendwm ar aelodaeth yn 2016.[101] Yn y refferendwm, pleidleisiodd 53% o bleidleiswyr Cymru i adael, er bod Plaid Cymru, yr unig blaid o blaid annibyniaeth gyda chynrychiolwyr yn y Cynulliad Cenedlaethol, yn gwrthwynebu gadael.[102][103] Er bod y rhan fwyaf o bobl sydd o blaid annibyniaeth hefyd yn ffafrio ymuno â’r UE, nid yw hon yn safbwynt cyffredinol. Yn ôl arolwg barn Ashcroft, pleidleisiodd nifer "sylweddol" o bleidleiswyr y Blaid dros Brexit hefyd. [104]

Ers Brexit, mae llawer o ymgyrchwyr o blaid annibyniaeth, gan gynnwys Plaid, wedi dadlau y byddai ymuno â’r UE o fudd i adael y DU, gan nodi llwyddiant cenhedloedd bychain fel Lithwania, Slofacia a Gweriniaeth Iwerddon o fewn yr UE. [95] Awgrymwyd y byddai gan Gymru annibynnol yr opsiwn i ymuno â’r UE mewn bargen Gymreig unigryw os yw’r opsiwn hwn o fudd i Gymru. [92] Canfu arolwg barn ym mis Ionawr 2021 fod mwyafrif o bleidleiswyr Cymru o blaid ailymuno â’r UE, (44% o blaid a 38% yn erbyn).[105]

Aelodaeth o'r farchnad sengl ac EFTA[golygu | golygu cod y dudalen]

Opsiwn arall yn lle aelodaeth o’r UE yw aelodaeth o Gymdeithas Masnach Rydd Ewrop gyda’r bwriad o ymuno â’r farchnad sengl Ewropeaidd.[106] Mae Plaid Cymru wedi dweud y bydd yn “archwilio’r rhagolygon i Gymru annibynnol ddod yn aelod o Gymdeithas Masnach Rydd Ewrop, gyda golwg ar ddod yn rhan o’r Ardal Economaidd Ewropeaidd.”[107] Gydag aelodaeth o EFTA, byddai Cymru annibynnol hefyd mewn sefyllfa i negodi cytundeb masnach rydd gyda Lloegr.[108] Mae Adam Price wedi datgan y byddai Plaid Cymru yn ceisio ymuno â’r EFTA pe bai Cymru’n dod yn annibynnol.[109] Sefyllfa bresennol Llywodraeth Lafur Cymru yw aros y tu allan i’r UE a’r farchnad sengl. Ym mis Mehefin 2022, galwodd Adam Price o Blaid Cymru ar Lywodraeth Lafur Cymru i gefnogi ailymuno â’r farchnad sengl (heb ailymuno â’r UE) fel y cefnogwyd yn flaenorol gan y ddwy blaid yn y papur gwyn “Diogelu Dyfodol Cymru”.[110][111]

Aelodaeth o Gonffederasiwn y DU[golygu | golygu cod y dudalen]

Mae Cydffederasiwn y Deyrnas Unedig wedi'i gynnig fel cysyniad o ddiwygio cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig, lle mae gwledydd y Deyrnas Unedig ; Mae Cymru, Lloegr, yr Alban, yn ogystal â Gogledd Iwerddon yn dod yn grwpiau sofran ar wahân neu'n datgan sy'n cyfuno rhai adnoddau allweddol o fewn system gydffederal. [112]

Amddiffyn[golygu | golygu cod y dudalen]

Milwr y Marchfilwyr Cymreig gyda Gwn Peiriant Grenâd 40 mm yng Ngwlad Pwyl fel rhan o Bresenoldeb Ymlaen Gwell gan NATO

Mae llyfr "Independence in Your Pocket" YesCymru hefyd wedi awgrymu 'Lluoedd Amddiffyn Cymreig' ar hyd y model Gwyddelig fel opsiwn posib. Mae'n debygol o fod ag un strwythur gorchymyn a bydd yn cynnwys byddin, llynges a gwasanaethau yn yr awyr sy'n canolbwyntio ar heddluoedd tir. Gallai’r gwasanaethau hyn gael eu cefnogi gan filwyr wrth gefn, ac mae ‘Lluoedd Amddiffyn Cymru’ yn debygol o gynnwys 5,000-7,000 o staff.[113]

Dr. Bleddyn Bowen, Lecturer in Defence Studies at King's College London has suggested the formation of Welsh National Security organisations in an independent Wales as well as their codified objectives.[114] His proposed organisations are as follows: a Wales National Security Council led by the Welsh head of government/state; Wales Intelligence Service responsible for counter-terrorism, counter-intelligence, counter-subversion, counter-organised crime, allied intelligence liaison; a Wales Defence Force for air/maritime policing, air defence, disaster response, civil protection, special forces; a Wales Expeditionary combat and peacekeeping force involved in NATO, EU, United Nations missions; the promotion of training, exercises and testing for allies in Wales.[114] Dr Bowen suggests that these organisations should have the following objectives: maintain global political economy to benefit the Welsh economy and Welsh quality of life, protect Welsh citizens and advance Welsh interests abroad, prevent and respond to hostile foreign activity in Wales, maintain relationships with European states and organisations and the US and contribute to the collective defence and security of allies.[114]

Cefnogwyr annibyniaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Pleidiau gwleidyddol gyda chynrychiolaeth seneddol yng Nghymru[golygu | golygu cod y dudalen]

Pleidiau eraill[golygu | golygu cod y dudalen]

  • Plaid Werdd Cymru (os digwydd, cynhelir refferendwm ar annibyniaeth i Gymru. Nid yw'r blaid yn ymgyrchu'n frwd dros annibyniaeth ond mae wedi datgan y byddai'n gwneud hynny pe bai refferendwm yn cael ei galw ar y mater) [49]
  • Gyrrwch[116][117]
  • Gwlad[118]

Unigolion[golygu | golygu cod y dudalen]

Gwleidyddion[golygu | golygu cod y dudalen]

Cwestiynau allweddol[golygu | golygu cod y dudalen]

Fe wnaeth y comisiwn cyfansoddiad annibynnol nodi "cwestiynau allweddol" ar yr opsiwn "hyfyw" o annibyniaeth yn ei adroddiad interim. Ei nod yw profi atebion posibl yn y cam nesaf, sydd i'w gyhoeddi erbyn diwedd 2023. Roedd y cwestiynau allweddol yn cynnwys mynd i'r afael â'r canlynol;

  • Cynnal o leiaf lefel y gwasanaethau cyhoeddus ar sail ei allu ariannol ei hun.
  • Materion ariannu a reolir ar hyn o bryd gan lywodraeth y DU gan gynnwys pensiynau a budd-daliadau, a ffurfio’r capasiti mewnfudo, masnach a chynrychiolaeth dramor.
  • Sefydlu sefydlogrwydd cyllidol a hygrededd, dewis arian cyfred.
  • Cynnal hyder y marchnadoedd ariannol yn syth ar ôl annibyniaeth ac yn y tymor hir.
  • Gweithredu’r ffin rhwng Cymru a Lloegr ac unrhyw oblygiadau i fusnesau a dinasyddion sy’n croesi.
  • Goblygiadau ffin fasnach genedlaethol â gweddill y DU, Ewrop a’r byd.
  • A fyddai Cymru annibynnol yn ymuno â’r UE a pha mor hir y byddai hyn yn ei gymryd. [82]

Arolygon barn[golygu | golygu cod y dudalen]

Cymru
Flag of Wales.svg

Mae'r erthygl hon yn rhan o'r gyfres ar:
wleidyddiaeth a llywodraeth
Cymru

Llywodraeth
Senedd Cymru
Cymru o fewn y DU
Cymru o fewn yr UE
Isadrannau Cymru
Gweithgarwch gwleidyddol
gweld • sgwrs • golygu

Crynodeb[golygu | golygu cod y dudalen]

Crynodeb graffigol o arolygon barn ie/na, heb gynnwys cwestiynau ansafonol.  


Arolygon Ie/Na dros annibyniaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Dyddiad Trefnwr Maint sampl A ddylai Cymru fod yn wlad annibynnol? Arwain
Ie Na Di-benderfyniad
25 Tachwedd - 1 Rhagfyr 2022 YouGov / Barn Cymru 1,042 22% 55% 14% 33%
21-25 Tachwedd 2022 YouGov / YesCymru 1,033 23% 54% 13% 31%
20–22 Medi 2022 YouGov / Barn Cymru 1,014 24% 52% 14% 28%
16–19 Awst 2022 YouGov / The Sunday Times 1,025 25% 53% 12% 28%
12–16 Mehefin 2022 YouGov / ITV Wales 1,020 25% 50% 25% 25%
25 Chwefror – 1 Mawrth 2022 YouGov/ Barn Cymru 1,086 21% 53% 26% 32%
5 Mai 2021 Savanta ComRes Archifwyd 2022-02-16 yn y Peiriant Wayback. 1,002 30% 55% 15% 25%
2-4 Mai 2021 YouGov / Welsh Barometer 1,071 21% 55% 14% 34%
29 Ebrill – 4 Mai 2021 Savanta ComRes Archifwyd 2022-02-16 yn y Peiriant Wayback. 1,002 27% 58% 14% 31%
23–28 Ebrilll 2021 Savanta ComRes Archifwyd 2021-12-04 yn y Peiriant Wayback. 1,002 42% 49% 8% 7%
18–21 Ebrill 2021 YouGov 1,142 22% 54% 24% 32%
9–19 Ebrill 2021 Opinium / Sky News 2,005 28% 52% 19% 24%
16–19 Mawrth 2021 Welsh Barometer Survey / YouGov 1,174 22% 55% 23% 33%
18–22 Chwefror 2021 Savanta ComRes / ITV News[dolen marw] 1,003 35% 55% 10% 20%
19–22 Chwefror 2021 WalesOnline / YouGov 1,059 25% 50% 14% 25%
18–21 Ionawr 2021 The Sunday Times / YouGov 1,059 23% 52% 25% 29%
11–14 Ionawr 2021 Welsh Barometer Survey / YouGov 1,018 22% 53% 25% 31%
26–29 Hydref 2020 Welsh Barometer Survey / YouGov 1,013 23% 53% 25% 30%
24–27 Awst 2020 YesCymru / YouGov 1,044 25% 52% 23% 27%
29 July – 7 Awst 2020 YesCymru / YouGov 1,044 26% 55% 19% 29%
29 Mai – 1 Mehefin 2020 ITV Wales / YouGov / Cardiff Uni 1,021 25% 54% 21% 29%
20–26 Ionawr 2020 Welsh Barometer Survey / YouGov 1,037 21% 57% 22% 36%
6–9 Rhagfyr 2019 Welsh Barometer Survey / YouGov 1,020 17% 60% 23% 43%
22–25 Tachwedd 2019 Welsh Barometer Survey / YouGov 1,116 20% 57% 22% 37%
31 Hydref – 4 Tachwedd 2019 Welsh Barometer Survey / YouGov 1,032 22% 57% 21% 35%
10–14 Hydref 2019 Welsh Barometer Survey / YouGov 1,032 21% 57% 23% 36%
6–10 Medi 2019 Plaid Cymru / YouGov 1,039 24% 52% 23% 28%
7–14 Rhagfyr 2018 Sky News Data: Wales 1,014 17% 67% 16% 50%
30 May – 6 Mehefin 2018 YouGov 2,016 19% 65% 16% 46%
Gorffennaf 2016 ITV Wales / YouGov Archifwyd 2020-08-14 yn y Peiriant Wayback. 1,010 15% 65% 20% 50%
8–11 Medi 2014 ITV Wales / YouGov / Cardiff University >1,000 17% 70% 13% 53%
Ebrill 2014 YouGov 1,000 12% 74% 14% 62%

Cwestiynnau â chyd-destun (ansafonnol)[golygu | golygu cod y dudalen]

Dyddiad Trefnwr Maint sampl A ddylai Cymru fod yn wlad annibynnol? Arwain Nodiadau
Ie Na Di-benderfyniad
6–10 Medi 2019 Plaid Cymru / YouGov 1,039 33% 48% 20% 15%
Os fyddai Cymru annibynnol yn aeold o'r Undeb Ewropeaidd
Gorffennaf 2016 ITV Wales / YouGov Archifwyd 2020-08-14 yn y Peiriant Wayback. 1,010 28% 53% 20% 25%
Os fyddai Cymru annibynnol yn aeold o'r Undeb Ewropeaidd
Gorffennaf 2016 ITV Wales / YouGov Archifwyd 2019-08-06 yn y Peiriant Wayback. 1,010 19% 61% 21% 42% Os yw'r Alban yn gadel y DU
Mawrth 2013 ITV Wales / YouGov Unknown 10% 62% 28% 52% Os yw'r Alban yn gadel y DU



"0-10" Arolygon annibyniaeth – (Gofynnwyd i ymatebwyr roi sgôr o 0–10. 0–4 Yn erbyn, 5 difater, 6–10 O Blaid. Dileu "Ddim yn Gwybod")

Dyddiad(au)



</br> cynnal 		Sefydliad pleidleisio



</br> & cleient 		Maint y sampl Cyfanswm



</br> ffafriol 		O blaid Difater Yn erbyn Cyfanswm



</br> anffafriol
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0
10–15 Mai 2019 YesCymru / YouGov 1,133 36% 14% 4% 5% 6% 7% 17% 5% 6% 6% 2% 28% 47%
9–12 Mai 2017 YesCymru / YouGov Archifwyd 2018-04-01 yn y Peiriant Wayback. 1,000 29% 10% 2% 6% 6% 5% 18% 4% 6% 7% 5% 31% 53%

Arolygon maint datganoli

Dyddiad(au)



</br> Wedi'i gynnal 		Sefydliad pleidleisio Cefnogaeth



annibyniaeth (%) 		Cefnogwch fwy



pwerau ar gyfer



y Senedd (%) 		Cefnogaeth



</br> status quo (%) 		Cefnogi llai



pwerau ar gyfer



y Senedd (%) 		Cefnogi diddymu



y Senedd (%) 		Difater/Wnaeth



ddim yn ateb/Arall (%)
28 Ionawr – 21 Chwefror 2021[152] BBC / ICM Unlimited 14 35 27 3 15 6
29 Mai – 1 Mehefin 2020[153] ITV Cymru a Phrifysgol Caerdydd / YouGov 16 20 24 5 22 14
4–22 Chwefror 2020[154] BBC / ICM 11 43 25 2 14 3
7–23 Chwefror 2019[155] BBC / ICM 7 46 27 3 13 4
Rhagfyr 2018[156] SkyData 8 40 23 4 18 7
Chwefror 2017 [157] BBC / ICM 6 44 29 3 13 4
Chwefror 2016[158] BBC / ICM 6 43 30 3 13 4
Chwefror 2015[159] BBC / ICM 6 40 33 4 13 4
Medi 2014 [160] BBC / ICM 3 49 26 2 12 6
Chwefror 2014 [161] BBC / ICM 5 37 28 3 23 5
2013 [162] BBC / ICM 9 36 28 2 20 4
2012 [162] BBC / ICM 7 36 29 2 22 4
2011 [162] BBC / ICM 11 35 18 17 15 4
2010 [162] BBC / ICM 11 40 13 18 13 4

Arolygon barn ochr yn ochr – Annibyniaeth vs. Dim llywodraeth ddatganoledig yng Nghymru

Dyddiad(au)



</br> cynnal 		Sefydliad Pleidleisio



</br> & cleient 		Maint y sampl Annibyniaeth



</br> (gan gynnwys is-samplau) 		Dim llywodraeth ddatganoledig



</br> (gan gynnwys is-samplau) 		Difater



</br> / dim ateb (%)
Cyfanswm (%) Ceidwadwr (%) Llafur (%) Democratiaid Rhyddfrydol (%) Plaid Cymru (%) Cyfanswm (%) Ceidwadwr (%) Llafur (%) Democratiaid Rhyddfrydol (%) Plaid Cymru (%)
29 Mai – 1 Mehefin 2020 ITV Cymru / YouGov / Prifysgol Caerdydd Archifwyd 2020-09-04 yn y Peiriant Wayback. 1,021 33% 12% 45% 39% 87% 45% 79% 35% 53% 4% 21%

Gweld hefyd[golygu | golygu cod y dudalen]

Cymru[golygu | golygu cod y dudalen]

Symudiadau cysylltiedig[golygu | golygu cod y dudalen]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]

  1. ↑ Jones, Francis (1969). The Princes and Principality of Wales (yn Saesneg). University of Wales P. ISBN 978-0-900768-20-0.
  2. ↑ "BBC Wales - History - Themes - The 1536 Act of Union". BBC. Cyrchwyd 2022-02-09.
  3. ↑ "Laws in Wales Act 1535 (repealed 21.12.1993)".
  4. ↑ "The Welsh language Act of 1967". BBC (yn Saesneg). 2012-07-26. Cyrchwyd 2022-02-09.
  5. ↑ "Aims//Our History". Plaid Cymru. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-04-03. Cyrchwyd 2016-03-22.
  6. ↑ Pitt, Ellie (6 November 2020). "Thousands join YesCymru and say "Westminster isn't working for Wales"". ITV News (yn Saesneg). Cyrchwyd 7 November 2020.
  7. ↑ Henry, Graham (2014-04-19). "Wales says no to Scottish independence: our exclusive YouGov poll". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-05-16.
  8. ↑ "Savanta ComRes Wales Voting Intention – 29 April 2021" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2021-12-04. Cyrchwyd 2023-01-09.
  9. ↑ "YouGov / Sunday Times Survey Results" (PDF).
  10. ↑ "Archaeologia Cambrensis (1846-1899) | BRUT Y TYWYSOGION: GWENTIAN CHRONICLE 1863 | 1863 | Welsh Journals - The National Library of Wales". journals.library.wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-07-26.
  11. ↑ "Gruffudd ap Llywelyn, the First and Last King of Wales". Historic UK (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-02-08.
  12. ↑ Davies, R. R. (2000). The age of conquest : Wales, 1063-1415. Oxford: Oxford University Press. tt. 5–7, 21. ISBN 978-0-19-820878-5.
  13. ↑ "BBC Wales - History - Themes - Chapter 8: The end of Welsh independence". BBC. Cyrchwyd 2022-07-06.
  14. ↑ "OwainGlyndwr - Parliaments". www.owain-glyndwr.wales. Cyrchwyd 2022-02-08.
  15. ↑ "Welsh assembly renamed Senedd Cymru/Welsh Parliament". BBC News (yn Saesneg). 2020-05-06. Cyrchwyd 2022-06-13.
  16. ↑ "Wales under the Tudors". History. UK: BBC. 2010-10-15. Cyrchwyd 2010-12-29.
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 17.3 The Welsh Academy Encyclopaedia of Wales, Cardiff: University of Wales Press, 2008
  18. ↑ Jones, J.G. (1 January 1990). "Alfred Thomas's National Institution (Wales) Bills of 1891-92". Welsh History Review 15 (1): 218. https://www.proquest.com/openview/f89689abf1ce5c56184975743e87cddc/1?pq-origsite=gscholar&cbl=1820145. Adalwyd 23 June 2020.
  19. ↑ "Wales | Vol, V no. 8/9 | 1945 | Cylchgronau Cymru - Llyfrgell Genedlaethol Cymru". National Library of Wales. Cyrchwyd 4 December 2020.
  20. ↑ Davies, op cit, Page 523
  21. ↑ "History of the University of Wales - University of Wales". www.wales.ac.uk. Cyrchwyd 2022-02-04.
  22. ↑ Records of the Welsh Department and successors (yn English). Board of Education, Board of Education, Welsh Department, Department of Education and Science, Education Office for Wales, Department of Education and Science, Welsh Education Office, Education Department, Ministry of Education, Welsh Department. 1880–1983.CS1 maint: others (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  23. ↑ "History of the Building | The National Library of Wales". www.library.wales. Cyrchwyd 2022-02-04.
  24. ↑ Records of the Welsh Board of Health (yn English). Welsh Board of Health. 1919–1969.CS1 maint: others (link) CS1 maint: unrecognized language (link)
  25. ↑ "Welsh Church Act 1914".
  26. ↑ 26.0 26.1 Lutz, James M. (1981). "The Spread of the Plaid Cymru: The Spatial Impress". The Western Political Quarterly 34 (2): 310–328. doi:10.2307/447358. ISSN 0043-4078. JSTOR 447358. https://www.jstor.org/stable/447358.
  27. ↑ "Site of Plaid Cymru's founding, Pwllheli - History Points". historypoints.org. Cyrchwyd 2022-07-06.
  28. ↑ "A Profile of Plaid Cymru - All you need to know". Politics.co.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-07-06.
  29. ↑ "Results of the 2019 General Election in Wales - BBC News". BBC (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-07-07.
  30. ↑ "Welsh Parliament election 2021". BBC News (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-07-06.
  31. ↑ Williams, Joe (22 October 2019). "The Welsh independence movement's Brexit stance risk alienating Leave voters". Nation.Cymru (yn Saesneg). Cyrchwyd 28 August 2022.
  32. ↑ Evans-Kanu, Dan (23 September 2019). "Some brief thoughts on Wales and Brexit". Medium (yn Saesneg). Cyrchwyd 28 August 2022.
  33. ↑ "Europe Referendum 1975: How BBC reported Wales results". BBC News. 16 June 2016. Cyrchwyd 23 April 2022.
  34. ↑ "Treaty of Maastricht on European Union". Europa web portal. Activities of the European Union. 7 February 1992. Cyrchwyd 23 April 2022.
  35. ↑ "BBC Wales - History - Themes - Chapter 22: A new nation". BBC. Cyrchwyd 2022-07-18.
  36. ↑ "Epynt: A lost community". www.nfu-cymru.org.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-07-19.
  37. ↑ George, W. R. P. (2001). "Lloyd George (Family)". Dictionary of Welsh Biography. Cyrchwyd 5 Dec 2020.
  38. ↑ "Cardiff as Capital of Wales: Formal Recognition by Government". The Times (53, 409). 1955-12-21. t. 5.
  39. ↑ "Cardiff gains recognition as capital of Wales". Manchester Guardian. 21 December 1955.
  40. ↑ "NDAD | Welsh Office". UK: The National Archives. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-11-19. Cyrchwyd 2010-12-29.
  41. ↑ Balsom, Denis (2000). "Political Developments in Wales 1979–1997". In Balsom; Jones, Barry (gol.). The Road to the National Assembly for Wales. Cardiff: University of Wales Press.
  42. ↑ "Governance". Welsh Assembly Government.
  43. ↑ Rawlings, Richard (2018). "The Strange Reconstitution of Wales". Public Law: 62–83. https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/10022773/3/Rawlings_RAWLINGS%20-%20Strange%20Reconstitution%20of%20Wales.pdf. Adalwyd 23 April 2022.
  44. ↑ "Beyond Catalonia: pro-independence movements in Europe". The Guardian (yn Saesneg). 2017-10-27. Cyrchwyd 2022-07-06.
  45. ↑ "Welsh independence". instituteforgovernment.org.uk (yn Saesneg). 2021-04-22. Cyrchwyd 2022-07-06.
  46. ↑ "How it all began: A look back at the first five years of YesCymru". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2021-03-02. Cyrchwyd 2022-04-18.
  47. ↑ Craig, Ian (13 March 2017). "'Wales needs to debate independence' – says Plaid Cymru leader Leanne Wood after Scotland referendum call". South Wales Argus. Cyrchwyd 24 March 2018.
  48. ↑ "Plaid independence referendum call rejected by Senedd members". BBC News. 15 July 2020.
  49. ↑ 49.0 49.1 "Wales Green Party vote to back Welsh independence at conference". Nation.Cymru. 24 October 2020. Cyrchwyd 24 October 2020.
  50. ↑ "StackPath". Institute for Government. Cyrchwyd 13 June 2022.
  51. ↑ "Plaid independence referendum call rejected by Senedd members". BBC News (yn Saesneg). 2020-07-15. Cyrchwyd 2022-06-13.
  52. ↑ "Live Blog: The Senedd debates independence for the first time". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2020-07-15. Cyrchwyd 2022-06-13.
  53. ↑ Hayward, Will (11 December 2020). "Plaid pledges independence referendum if they win Senedd election". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 11 December 2020.
  54. ↑ "Plaid Cymru formally adopt independence referendum pledge at special conference". Nation.Cymru (yn Saesneg). 13 February 2021. Cyrchwyd 14 February 2021.
  55. ↑ Wells, Ione (2 February 2021). "Welsh independence: How worried should UK ministers be?". BBC News. Cyrchwyd 2 February 2021.
  56. ↑ "Welsh election results 2021: Labour's road to victory in numbers". BBC News (yn Saesneg). 2021-05-07. Cyrchwyd 2022-11-29.
  57. ↑ "UK Government confirm they will scrap Welsh law as part of trade union crackdown". 27 June 2022.
  58. ↑ Wilks, Rebecca (29 June 2022). "Plaid Cymru call for Welsh indyref after Westminster 'power grab'". The National (yn Saesneg). Cyrchwyd 3 July 2022.
  59. ↑ "Labour supporters lay out vision of independent Wales".[dolen marw]
  60. ↑ Garrick, Rachel (14 May 2022). "Rachel Garrick on Wales, the Senedd and the Union". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-01-09. Cyrchwyd 16 May 2022.
  61. ↑ "About". Labour for an Independent Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-06-13.
  62. ↑ 62.0 62.1 Protheroe-Soltani, Harriet (2021-09-07). "Why the Welsh independence movement needs Labour supporters to win". Nation.Cymru (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-05-17.
  63. ↑ Owens, David (2019-02-18). "Prominent musicians want more people to talk about Welsh independence". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-02.
  64. ↑ "'Keep independence momentum going' after Yes is More gig". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2019-02-26. Cyrchwyd 2022-10-02.
  65. ↑ Russell, Greg (8 May 2019). "'Tide is turning' in Welsh indy movement as AUOB holds first march". The National (yn Saesneg).
  66. ↑ "Huge crowds join Welsh independence rally". BBC. 11 May 2019. Cyrchwyd 11 May 2019.
  67. ↑ Osborne, Rob (2019-05-11). "Thousands call for Welsh Independence in historic march". ITV News (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-06-13.
  68. ↑ "More than 8,000 people march through Caernarfon for Welsh independence". Daily Post (yn Saesneg). 2019-07-27. Cyrchwyd 2019-07-28.
  69. ↑ "Thousands pack Penderyn square in Merthyr Tydfil to call for Welsh independence". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2019-09-07. Cyrchwyd 2019-09-14.
  70. ↑ Jones, Ben (1 July 2022). "Welsh Independence March To Take Place Amid Westminster Aggression -" (yn Saesneg). Cyrchwyd 1 July 2022.
  71. ↑ Forgrave, Andrew; Hudspith, Jaymelouise; Whilding, Alex (2 July 2022). "Thousands of Welsh Independence supporters join Wrexham march". North Wales Live (yn Saesneg). Cyrchwyd 2 July 2022.
  72. ↑ Owen, Twm (21 June 2022). "Wrexham indy march will be the best yet, say organisers". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-01-09. Cyrchwyd 22 June 2022.
  73. ↑ Jones, Branwen (21 June 2022). "Welsh independence march planned for first time since pandemic". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 22 June 2022.
  74. ↑ Harries, Robert; Thomas, Angharad (1 October 2022). "Thousands march through the streets of Cardiff in support of Welsh independence". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 1 October 2022.
  75. ↑ Clarke, Hilary (29 January 2021). "After Scotland, talk of Wexit, Welsh independence". South China Morning Post. Cyrchwyd 29 January 2021.
  76. ↑ Bounds, Andy (5 April 2021). "Wales finds greater belief in self-government amid pandemic response". Financial Times. Cyrchwyd 20 April 2021.
  77. ↑ "Scottish indyref push could lead to Welsh vote, says Plaid's Adam Price". BBC News. 29 June 2022. Cyrchwyd 5 July 2022.
  78. ↑ "UK Government statement on Supreme Court ruling on draft independence referendum bill". GOV.UK (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-11-29.
  79. ↑ Griffiths, Siriol (27 September 2021). ""Wales needs an independence commission, not one to salvage the union"". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-01-09. Cyrchwyd 20 October 2021.
  80. ↑ 80.0 80.1 Chandler, Andy (19 October 2021). "Commission considers Welsh independence". Herald.Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 20 October 2021.
  81. ↑ "Welsh independence to be considered by commission". BBC News. 19 October 2021.
  82. ↑ 82.0 82.1 "Interim report by The Independent Commission on the Constitutional Future of Wales" (PDF).
  83. ↑ "Plaid Cymru: Welsh independence 'would remove Tories forever'". BBC News (yn Saesneg). 2022-10-21. Cyrchwyd 2022-10-22.
  84. ↑ "Parliamentary constituencies". UK Parliament. Cyrchwyd 23 April 2022.
  85. ↑ "Wales could lose eight MPs in Commons boundary shakeup". BBC News. 14 December 2020. Cyrchwyd 23 April 2022.
  86. ↑ 86.0 86.1 86.2 86.3 "10 arguments that will make you support Welsh independence". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2017-09-07. Cyrchwyd 2022-04-17.
  87. ↑ 87.0 87.1 87.2 87.3 "Independence in your pocket". YesCymru. Cyrchwyd 2022-04-17.
  88. ↑ 88.0 88.1 88.2 88.3 INDEPENDENCE IN YOUR POCKET (PDF) (yn English). YesCymru. 2017.CS1 maint: unrecognized language (link)
  89. ↑ "Independence in your pocket". YesCymru EN (yn Saesneg). Cyrchwyd 7 September 2022.
  90. ↑ "10 arguments that will make you support Welsh independence". Nation.Cymru (yn Saesneg). 7 September 2017. Cyrchwyd 7 September 2022.
  91. ↑ 91.0 91.1 91.2 "10 arguments that will make you support Welsh independence". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2017-09-07. Cyrchwyd 2022-04-25.
  92. ↑ 92.0 92.1 92.2 92.3 "Independence in your pocket". YesCymru. Cyrchwyd 2022-04-25.
  93. ↑ Nuttall, Andrew (20 October 2020). "UK Government repeatedly "turning down" First Minister's solutions for job support". The Leader. Cyrchwyd 13 January 2021.
  94. ↑ "'Game changing' figures a major boost to case for Wales independence, says Plaid". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-09-29. Cyrchwyd 2022-09-29.
  95. ↑ 95.0 95.1 Jenkins, Simon (1 May 2021). "Plaid Cymru has a mountain to climb, but Welsh independence is no pipe dream". The Guardian. Cyrchwyd 23 April 2022.
  96. ↑ "IndyWales & Public Holidays". State of Wales (yn Saesneg). 2019-03-01. Cyrchwyd 22 July 2022.
  97. ↑ Ceidiog Hughes, Gareth (16 December 2021). "Westminster's justification for denying Wales a St David's Day bank holiday is inane and insulting". Nation.Cymru (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-07-22.
  98. ↑ 98.0 98.1 "10 arguments that will make you support Welsh independence". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2017-09-07. Cyrchwyd 2022-04-25.
  99. ↑ 99.0 99.1 "Independence in your pocket". YesCymru. Cyrchwyd 2022-04-25.
  100. ↑ "10 arguments that will make you support Welsh independence". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2017-09-07. Cyrchwyd 2022-04-17.
  101. ↑ "Brexit: UK leaves the European Union". BBC News. 1 February 2020. Cyrchwyd 23 April 2022.
  102. ↑ "EU referendum results". Electoral Commission. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 30 June 2019.
  103. ↑ "Positions". partyof.wales. Plaid Cymru. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 June 2016. Cyrchwyd 27 May 2016.
  104. ↑ Williams, Joe (22 October 2019). "The Welsh independence movement's Brexit stance risk alienating Leave voters". Nation.Cymru. Cyrchwyd 23 April 2022.
  105. ↑ "Poll finds that Wales would vote to rejoin EU". ITV News (yn Saesneg). 2021-01-21. Cyrchwyd 2022-12-05.
  106. ↑ Towards an Independent Wales (PDF). Y Lolfa. 2020.
  107. ↑ "Wales' Relationship with the EU". The Party of Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-11-30.
  108. ↑ "Launching the Independence Commission report". The Party of Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-11-30.
  109. ↑ "Wales election: Details on independent Wales 'not possible' yet". BBC News (yn Saesneg). 2021-04-19. Cyrchwyd 2022-11-30.
  110. ↑ Barry, Sion (2022-06-28). "Plaid Cymru calls for the UK to rejoin the single market". Business Live (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-12-05.
  111. ↑ "Plaid Leader says return to single market 'simple solution' to cost of living crisis". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-06-14. Cyrchwyd 2022-12-05.
  112. ↑ Cennydd Jones, Glyndwr (11 October 2019). "A new model for the UK?". Institute of Welsh Affairs (yn Saesneg). Cyrchwyd 8 April 2022.
  113. ↑ Independence in your pocket (PDF). Y Lolfa Cyf. 2021.
  114. ↑ 114.0 114.1 114.2 "National security in an independent Wales: Intelligence and military considerations". Nation.Cymru (yn Saesneg). 26 October 2017. Cyrchwyd 27 April 2022.
  115. ↑ El-Bar, Karim (25 September 2020). "Welsh nationalist party issues roadmap to independence". AA. Cyrchwyd 25 December 2020.
  116. ↑ Masters, Adrian (10 February 2020). "Independent AM Neil McEvoy to launch new Welsh National Party". ITV News (yn Saesneg). Cyrchwyd 25 December 2020.
  117. ↑ "New McEvoy party rejected by Electoral Commission once more over 'confusingly similar' name". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2021-01-15. Cyrchwyd 2021-01-29.
  118. ↑ "Gwlad - The Welsh Independence Party". Gwlad.
  119. ↑ Thomas, Simon (2021-09-21). "Eddie Butler is worried about Wales and says independence is the only way". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-06-28.
  120. ↑ Davies-Lewis, Theo (1 January 2021). "Careful, Michael Sheen — Wales likes its Prince". UnHerd (yn Saesneg). Cyrchwyd 28 June 2022.
  121. ↑ Church, Charlotte (29 April 2021). "I'm Backing Independence - Charlotte Church". YesCymru. Cyrchwyd 28 June 2022.
  122. ↑ Jones, Branwen (2022-06-22). "Welsh independence march planned for first time since pandemic". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-06-28.
  123. ↑ 123.0 123.1 123.2 123.3 123.4 "AUOB Cymru say independence march will go ahead despite Wrexham Council opposition". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-06-27. Cyrchwyd 2022-09-01.
  124. ↑ "Football legend 'Big Nev' to make the case for Welsh independence at Labour conference event". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2018-04-21. Cyrchwyd 2022-06-28.
  125. ↑ 125.0 125.1 125.2 "Watch: All the speeches and images from the Cardiff march for independence". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-10-02. Cyrchwyd 2022-10-02.
  126. ↑ Weatherby, Bronwen (2022-10-01). "House Of The Dragon actor joins march for Welsh independence in Cardiff". The Independent (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-01.
  127. ↑ "Interview: RS Thomas". The Guardian (yn Saesneg). 2000-10-30. Cyrchwyd 2022-09-01.
  128. ↑ "Why control over broadcasting would give Wales its voice". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2020-02-12. Cyrchwyd 2022-11-09.
  129. ↑ "'If independence can fix child poverty in Wales, then I'm all for it'". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2021-04-29. Cyrchwyd 2022-12-31.
  130. ↑ "Welsh independence rally in Merthyr Tydfil draws thousands". BBC News (yn Saesneg). 2019-09-07. Cyrchwyd 2022-06-28.
  131. ↑ 131.0 131.1 131.2 "Thousands join march Cardiff for Welsh independence". ITV News (yn Saesneg). 1 October 2022. Cyrchwyd 1 October 2022.
  132. ↑ 132.0 132.1 "Cardiff to host Wales' first Independence Festival". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2017-08-04. Cyrchwyd 2022-10-18.
  133. ↑ 133.0 133.1 "Audio: All the speeches from Saturday's independence march in Merthyr". Nation.Cymru (yn Saesneg). 7 September 2019. Cyrchwyd 28 June 2022.
  134. ↑ "Audio: All the speeches from Saturday's march for independence". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2019-05-12. Cyrchwyd 2022-10-02.
  135. ↑ Burkitt, Sian (2020-06-14). "The people campaigning for Welsh independence in our most eastern city". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-12-31.
  136. ↑ "It's A Sin's Callum Scott Howells: Rising to fame, Welsh independence and his love of Cardiff City". ITV. 4 March 2021. https://www.itv.com/news/wales/2021-03-03/its-a-sins-callum-scott-howells-rising-to-fame-welsh-independence-and-his-love-of-cardiff-city. Adalwyd 12 November 2022.
  137. ↑ "'There's more reason to be yes than no' says rugby star on Welsh Independence". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2021-04-07. Cyrchwyd 2022-06-28.
  138. ↑ Tudur, Non (30 June 2022). "Y Proclaimers yn datgan eu bod o blaid annibyniaeth i Gymru – "rhaid ymladd yn ôl"". Golwg360 (yn Welsh). Cyrchwyd 1 July 2022. Unknown parameter |TransTitle= ignored (|trans-title= suggested) (help)CS1 maint: unrecognized language (link)
  139. ↑ "Review: Whose Wales? argues that it was Labour - not Plaid Cymru - who drove Welsh devolution". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2021-09-01. Cyrchwyd 2022-10-18.
  140. ↑ Davies-Lewis, Theo (12 September 2021). "David Buttress: What country doesn't want to be independent?". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-01-09. Cyrchwyd 28 June 2022.
  141. ↑ Guru-Murthy, Krishnan (16 September 2022). "'The monarchy is a brand symbol for inequality,' says Welsh independence supporter". Channel 4 News (yn Saesneg). Cyrchwyd 2 October 2022.
  142. ↑ Mosalski, Ruth (2021-04-24). "The Adam Price election interview: Independence isn't a distraction". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-06-28.
  143. ↑ "Leanne Wood: 'Just Wanting Independence Isn't Enough. We Need a Strategy'". Novara Media (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-06-28.
  144. ↑ WalesOnline (2005-04-21). "Goodbye to the Member for Wales". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-01.
  145. ↑ Iorwerth, Rhun ap (2018-07-02). "My vision for a thriving, welcoming, independent Wales". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-01.
  146. ↑ "It's time to define what independence means". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-09-01. Cyrchwyd 2022-09-01.
  147. ↑ James, David (2007-07-12). "Who is Ieuan Wyn Jones?". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-01.
  148. ↑ Live, North Wales (2012-01-12). "Lord Elis-Thomas sets out his stall for the Plaid leadership election and speaks of the monarchy's role in an independent Wales". North Wales Live (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-01.
  149. ↑ admin (2018-09-14). "Plaid Cymru leadership election, Yes Cymru and Independence". Institute of Welsh Affairs (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-18.
  150. ↑ "Welsh devolution is being betrayed, says Lord Elystan-Morgan". BBC News (yn Saesneg). 2017-10-06. Cyrchwyd 2022-10-18.
  151. ↑ "Could Labour Lead Wales to Independence?". Novara Media (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-09-18.
  152. ↑ "Voting attitudes and Senedd powers quizzed in poll for BBC Wales". BBC News. 28 February 2021. Cyrchwyd 28 February 2021.
  153. ↑ Awan-Scully, Roger (5 June 2020). "Attitudes to Devolution and Welsh Independence". Cardiff University (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-09-04. Cyrchwyd 5 June 2020.
  154. ↑ "St Davids Day Poll 2020". 1 March 2020.
  155. ↑ "Attitudes to Brexit and economy polled". BBC News. 1 March 2019.
  156. ↑ Awan-Scully, Roger (20 December 2018). "Does Wales Want to Abolish the Assembly?". Cardiff University. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-05-15. Cyrchwyd 2023-01-09.
  157. ↑ "EU migrants should have skills, public tells BBC Wales poll". BBC News. 2017-03-01.
  158. ↑ "St David's Day Poll" (PDF). blogs.cardiff.ac.uk. 1 March 2016. Cyrchwyd 2019-08-11.
  159. ↑ "ICM Poll for the BBC" (PDF). www.icmunlimited.com. 2016. Cyrchwyd 2019-08-11.
  160. ↑ "'Record low' back Welsh independence - BBC/ICM poll". Wales Online. 2014-09-15. Cyrchwyd 2014-09-19.
  161. ↑ "BBC Cymru Wales poll: Few in Wales back Scottish independence". BBC News. 28 February 2014. Cyrchwyd 6 April 2014.
  162. ↑ 162.0 162.1 162.2 162.3 "Historical Polls". icmunlimited. Cyrchwyd 2022-06-24.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Annibyniaeth_i_Gymru&oldid=11705660"