Vaughan Gething

Y Gwir Anrhydeddus Vaughan Gething AS
Prif Weinidog Cymru
Deiliad
Cychwyn y swydd 20 Mawrth 2024
Teyrn	Charles III
Rhagflaenwyd gan	Mark Drakeford
Dilynwyd gan	i'w benderfynu
Arweinydd Llafur Cymru
Deiliad
Cychwyn y swydd 16 Mawrth 2024
Arweinydd	Keir Starmer
Rhagflaenwyd gan	Mark Drakeford
Gweinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol
Mewn swydd 19 Mai 2016 – 13 Mai 2021
Prif Weinidog	Carwyn Jones Mark Drakeford
Rhagflaenwyd gan	Mark Drakeford
Dilynwyd gan	Eluned Morgan
Dirprwy Weinidog dros Iechyd
Mewn swydd 11 Medi 2014 – 19 Mai 2016
Prif Weinidog	Carwyn Jones
Gweinidog	Mark Drakeford
Rhagflaenwyd gan	Sefydlwyd y swydd
Dilynwyd gan	Rebecca Evans
Dirprwy Weinidog dros Drechu Tlodi
Mewn swydd 6 Mai 2011 – 11 Medi 2014
Prif Weinidog	Carwyn Jones
Gweinidog	Jeffrey Cuthbert
Aelod o Senedd Cymru dros De Caerdydd a Phenarth
Rhagflaenwyd gan	Lorraine Barrett
Mwyafrif	10,606 (29.2%)
Manylion personol
Ganwyd	(1974-03-15) 15 Mawrth 1974 Lusaka, Zambia
Cenedl	Cymro
Plaid wleidyddol	Llafur Cyd-weithredol
Alma mater	Prifysgol Cymru
Gwaith	Cyfreithiwr, undebwr

Gwleidydd Cymreig yw Vaughan Gething (ganwyd 1974) sy'n arweinydd Llafur Cymru a Phrif Weinidog Cymru ers Mawrth 2024. Cyhoeddodd ei ymddiswyddiad yng Nghorffennaf 2024.

Mae e wedi gwasanaethu fel Aelod o'r Senedd ers 2011 ac roedd yn Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn Llywodraeth Cymru rhwng 2016 a 2024.

Bywyd cynnar

Ganwyd Humphrey Vaughan Ap David Gething yn Lusaka, prifddinas Sambia. Roedd ei dad yn 1974 yn filfeddyg o Aberogwr a symudodd yno i weithio lle gyfarfu mam Gething, oedd yn cadw ieir.

Symudodd y teulu i wledydd Prydain ddwy flynedd yn ddiweddarach ac fe gafodd tad Mr Gething gynnig swydd ger Y Fenni. Wedi cyrraedd gyda'i deulu du, mae'n debyg i'r cynnig hwnnw gael ei dynnu'n ôl. Felly symudodd y Dorset ble magwyd Gething.

Daeth yn ôl i Gymru fel myfyriwr i astudio'r gyfraith ym Mhrifysgol Aberystwyth a byw yn neuadd Gymraeg Pantycelyn.

Cafodd ei ethol yn llywydd ar Undeb y Myfyrwyr yn Aberystwyth, ac yna ar Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr Cymru.

Gyrfa

Cafodd ei ethol i Gyngor Caerdydd fel cynrychiolydd Trebiwt yn 2004, ar ôl trechu Betty Campbell - prifathrawes ddu gyntaf Cymru - o ddwy bleidlais.

Ym Mis Mehefin 2013, penodwyd Vaughan Gething yn Dirprwy Weinidog Threchu Tlodi. Ym Mis Medi 2014, penodwyd Vaughan yn Dirprwy Weinidog Iechyd. Ym mis Mai 2016, penodwyd yn Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon. Penodwyd Vaughan yn Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar 3 Tachwedd 2017. Ar 13 Rhagfyr 2018 penodwyd Vaughan yn Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol.

Etholiad arweinyddaeth Llafur

Yn dilyn cyhoeddiad Mark Drakeford ei fod am sefyll lawr fel Prif Weinidog ac arweinydd Llafur, sefodd Gething fel ymgeisydd ar gyfer ar arweinyddiaeth. Ei unig wrthwynebydd oedd Jeremy Miles.

Yn ystod yr ymgyrch cafodd ei feirniadu am dderbyn £200,000 o roddion gan berchennog cwmni gwastraff dadleuol yng Nghaerdydd. Roedd hefyd cwestiynau ynglyn a'i enwebiad gan undeb Unite, am fod Jeremy Miles ddim yn gymwys o dan reolau'r undeb. Nid oedd Miles yn gymwys o dan reol newydd nad oedd ym ymwybodol ohono a ni wnaeth Unite ei hysbysu ohono yn ystod y hustingau. Felly dim ond Gething a gafodd ei gymeradwyo gan Unite.

Ar 16 Mawrth 2024 cyhoeddwyd canlyniad yr etholiad gyda Gething yn ennill o 51.7% i 48.3%. O'i ethol, Gething oedd yr arweinydd du cyntaf o unrhyw wlad yn Ewrop.

Prif weinidogaeth

Ym mis Mehefin 2024, collodd Gething bleidlais o ddiffyg hyder, o 29 pleidlais i 27. Un o’r ddau aelod Senedd Llafur na phleidleisiodd oedd Hannah Blythyn, a gafodd ei diswyddo gan Gething o’r Cabinet yn ddiweddar.

Ar 16 Gorffennaf 2024 ymddiswyddodd pedwar aelod o'r Cabinet - Jeremy Miles, Lesley Griffiths, Julie James a Mick Antoniw. Yn fuan wedyn cyhoeddodd Gething y byddai'n ymddiswyddo fel arweinydd Llafur a Phrif Weinidog.

Gething a'r COVID-19

Gething oedd Gweinidog Iechyd Cymru adeg COVID-19 ("Y Gofid Mawr" fel y'i gelwid). Bu hyn yn gyfnod di-gynsail o ran delio ag haint a'r straen ar wasanaethau iechyd a chyhoeddus i unrhyw wleidydd o'r cyfnod. Beirniadwyd Gething yn hallt am beidio galw ar ganslo gêm rygbi ryngwladol rhwng Cymru a'r Alban oedd i'w chwarea yn Stadiwm y Principality ar 14 Mawrth 2020.

Daeth Gething o dan sawl beirnidaeth gan gynnwys gan y gwyddonydd Gwobr Nobel, yr Athro Syr Martin Evans. Ar 21 Ebrill 2020, cyhuddodd Evans llywodraethau Cymru a'r DU o "esgeuluso'u dyletswyddau" am beidio gwneud gwell defnydd o adnoddau domestig i ateb y galw am brofion Covid-19 ac offer diogelwch personol (PPE).

Bu iddo ddenu sylw rhyngwladol wedi iddo gael ei ddal yn rhegi pan anghofiodd ddiffodd ei feicroffôn mewn cyfarfod dros y we o Gynulliad Cymru ar 22 Ebrill 2020. Bu galw arno i ymddiswyddo gan Adam Price, Arweinydd Plaid Cymru.