Baner Cymru
![]() | |
Enghraifft o'r canlynol | baner endid gweinyddol o fewn un wlad, baner cenedlaethol ![]() |
---|---|
Lliw/iau | gwyn, gwyrdd, coch ![]() |
Dechrau/Sefydlu | Tua: 655 OC |
Dechreuwyd | Yn ei ffurf bresennol: 1959 |
Genre | horizontal bicolor flag, charged flag ![]() |
Yn cynnwys | y Ddraig Goch ![]() |
![]() |
Daeth baner Cymru (a elwir hefyd y Ddraig Goch) yn faner swyddogol Cymru yn 1959. Mae'n dangos draig goch ar faes gwyrdd a gwyn. Am gyfnod, ymddangosodd y ddraig ar fryn gwyrdd, ond mae'r hanneriad llorweddol yn draddodiadol. Hi yw'r unig faner o un o wledydd y Deyrnas Unedig nad yw'n ymddangos ar Faner yr Undeb. Y rheswm hanesyddol am hyn oedd statws gwleidyddol Cymru yng nghyfundrefn gyfreithiol a gweinyddol coron Loegr yn dilyn y Deddfau Uno (1536–1543).
Cymru, Bhwtan a Malta yw'r unig wledydd cyfredol sydd â draig ar eu baneri, er y bu ddraig ar faner Tsieina yn ystod Brenhinllin Qing.
Y Ddraig Goch fel baner y Cymry[golygu | golygu cod]
- Prif: Y Ddraig Goch
Defnydd cynharaf[golygu | golygu cod]
Cadwaladr[golygu | golygu cod]
Fel arwyddlun, defnyddiwyd y ddraig goch ers teyrnasiad Cadwaladr, Brenin Gwynedd o tua 655 OC.[1] Disgrifir y ddraig Goch Gymreig yn aml fel "Draig Goch Cadwaladr" am y rheswm hwn.[2] Mae cerddi Taliesin yn diweddarach yn cyfeirio at ddychweliad Cadwaladr (tua 655 i 682) a dyfodiad rhyddid o'r Sacsonaidd. Serch hynny efallai fod y rhain cyn hyned â diwedd y 7fed ganrif, ac yn sôn am y "draig ffaw ffyst gychwyned".[3]
Owain Glyndŵr[golygu | golygu cod]

Adnabuwyd baner Owain Glyndŵr fel 'Y Ddraig Aur'. Fe'i codwyd yn enwog dros Gaernarfon yn ystod Brwydr Tuthill yn 1401 yn erbyn y Saeson. Dewisodd Glyndŵr i chwifio safon draig aur ar gefndir gwyn, y safon draddodiadol a ddefnyddiodd Uthr Benddraig, fel arewinydd y Brythoniaid Celtaidd cyntaf wrth iddynt frwydro yn erbyn y Sacsoniaid bron i 1,000 o flynyddoedd ynghynt, cyn iddo drosglwyddo'r symbol i’w fab y Brenin Arthur.[4][5][6]
Adroddir Adam o Wysg mai draig aur Glyndwr oedd y defnydd cyntaf o safon draig a ddefnyddiwyd mewn rhyfel gan filwyr Cymru ar y 1af o Dachwedd, 1401.[7] [8] Ychwanega'r hanesydd John Davies fod y ddraig a godwyd gan Glyndŵr yn symbol o fuddugoliaeth i'r Brythoniaid Celtaidd.[9]
Dan reolaeth Saesnig/Prydeinig[golygu | golygu cod]
Ni ddaeth y ddraig goch yn fathodyn herodrol brenhinol swyddogol tan 1800, pan gyhoeddodd Siôr III warant brenhinol yn cadarnhau'r bathodyn.[10]
Yn 1901, ychwanegwyd y ddraig goch i arfbais Tywysog Cymru Brenhiniaeth Prydain gan y brenin.[11]
Yn y pen draw, cynigiodd y palas Brydeinig gyfaddawd ar ffurf bathodyn brenhinol newydd yn ystod blwyddyn y coroni yn 1953. Ailgynlluniwyd y ddraig draddodiadol ac ychwanegwyd coron gyda'r arwyddair 'Y DDRAIG GOCH DDYRY CYCHWYN'.[12]

Dirmygodd Winston Churchill, y prif weinidog ar y pryd, gynllun y bathodyn, fel y datgelir yng nghofnod canlynol y Cabinet o 1953:
“ | Winston Churchill:
"Odious design expressing nothing but spite, malice, ill-will and monstrosity.
"Wd. rather be on R[oyal] Arms. This (dating from Henry VII) will be something.
|
” |
Anfodlonrwydd[golygu | golygu cod]
Ym 1959, gollyngwyd defnydd y Llywodraeth o'r faner hon o blaid y faner bresennol[14] [15] ar anogaeth Gorsedd y Beirdd.[16]
Defnyddiwyd y bathodyn gan Swyddfa Cymru[17] a chafodd ei argraffu ar Offerynnau Statudol a wnaed gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru.[18] Defnyddiwyd y bathodyn o'r blaen yn logo corfforaethol y Cynulliad nes i'r logo "draig ddeinamig" gael ei fabwysiadu.[19]
Disodlwyd y bathodyn Brenhinol hwn gan fathodyn Brenhinol swyddogol newydd yn 2008, a ddileodd y ddraig goch yn gyfan gwbl.[20]
Baneri modern[golygu | golygu cod]

Ym phasiant cenedlaethol Cymru 1909, mae'r ddraig Gymreig yn ymddangos yn sefyll ar gefndir gwyn. Mae'r ddraig Gymreig sy'n ymddangos ar y faner ar fwrdd Terra Nova Capten Scott hefyd yn ddraig sefyll ar gefndir gwyn a gwyrdd. Hyd at y pwynt hwn, nid oedd fersiwn safonol o'r ddraig Gymreig.[21]
Defnyddiwyd y ddraig ar faneri yn ystod digwyddiadau'r bleidlais i fenywod yng Nghymru yn y 1900au a'r 1910au. Roedd dogfennau derbyn y faner yn sywddogol yn cynnwys un nodyn gan un o gyn-aelodau “Gweithiwyd y faner gan Mrs Henry Lewis… [hi] hefyd oedd Llywydd Ffederasiwn Cymdeithasau Pleidlais Merched De Cymru + bu’n arwain adran De Cymru o’r Bleidlais Fawr Gorymdaith yn Llundain ar 17 Mehefin 1911, yn cerdded o flaen ei baner hardd ei hun… Bu’n achlysur gwych, rhyw 40,000 i 50,000 o ddynion + merched yn cymryd rhan yn y daith gerdded o Whitehall drwy Pall Mall, St James’s Street + Piccadilly i’r Albert Hall. Denodd y ddraig lawer o sylw – “Dyma’r Diafol” oedd cyfarchiad un grŵp o wylwyr.” [22]
Baner presennol Cymru[golygu | golygu cod]

Fel arwyddlun, mae draig goch Cymru yn bresennol ar faner genedlaethol Cymru, a ddaeth yn faner swyddogol yn 1959.[23]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Llywelyn, Mared (2017). Y Ddraig yn Nychymyg a Llenyddiaeth y Cymry c.600 – c.1500. Aberystwyth University. https://pure.aber.ac.uk/portal/files/26607451/Llywelyn_Mared.pdf. Adalwyd 25 September 2022.
- ↑ Sikes, Wirt (1881). British Goblins: Welsh Folk Lore, Fairy Mythology, Legends and Traditions (yn Saesneg). J. R. Osgood.
- ↑ Williams, Sir Ifor (1960). Canu Taliesin. Gwasg Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 25 September 2022.
- ↑ Hackett, Martin (15 July 2014). Lost Battlefields of Wales. Amberley Publishing. ISBN 9781445637037 – drwy Google Books.
- ↑ Davies, John (25 Ionawr 2007). A History of Wales. Penguin. ISBN 9780140284751 – drwy Google Books.
- ↑ Breverton, Terry (15 May 2009). Owain Glyndwr: The Story of the Last Prince of Wales. Amberley Publishing. ISBN 9781445608761 – drwy Google Books.
- ↑ Jones, Francis (1969). The Princes and Principality of Wales (yn Saesneg). University of Wales P. t. 177. ISBN 978-0-900768-20-0.
- ↑ Ramsay, Sir James Henry (1892). Lancaster and York: A Century of English History (A.D. 1399-1485) (yn Saesneg). Clarendon Press.
- ↑ Davies, John (2007-01-25). A History of Wales (yn Saesneg). Penguin Publishing Group. ISBN 978-0-14-028475-1.
- ↑ Maxwell Fyfe, David (9 February 1953). "Arms for Wales; Memorandum by the Secretary of State for the Home Department and Minister for Welsh Affairs" (PDF). nationalarchives.gov.uk. Cyrchwyd 2020-04-15.
- ↑ "Page 8714 | Issue 27385, 10 December 1901 | London Gazette | The Gazette". www.thegazette.co.uk. Cyrchwyd 2023-09-10.
- ↑ Eriksen, Thomas Hylland; Jenkins, Richard (2007-10-18). Flag, Nation and Symbolism in Europe and America (yn Saesneg). Routledge. t. 80. ISBN 978-1-134-06696-4.
- ↑ "Highlights of new Freedom of Information releases in August 2007 > The Cabinet Secretaries' Notebooks (CAB 195/11) > Arms for Wales". The National Archives (United Kingdom). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 November 2007.
- ↑ Barraclough, Edward Murray Conrad (1965). Flags of the World (yn Saesneg). Warne.
- ↑ "WELSH FLAG (Hansard, 23 February 1959)". hansard.millbanksystems.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-05-06. Cyrchwyd 2023-02-15.
- ↑ Lofmark, Carl (1995). A History of the Red Dragon. Llanrwst: Gwasg Carreg Gwalch. ISBN 0-86381-317-8.
- ↑ "Office of the Secretary of State for Wales – GOV.UK". www.walesoffice.gov.uk. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-01-13. Cyrchwyd 2023-02-15.
- ↑ "Welsh Statutory Instruments – Town and Country Planning, Wales" (PDF). opsi.gov.uk.
- ↑ "BBC NI – Learning – A State Apart – Intergovernmental Relations – Overview". BBC. 2014.
- ↑ "First Welsh law's royal approval" (yn Saesneg). 2008-07-09. Cyrchwyd 2022-09-22.
- ↑ Phillips, Elen (1 March 2012). "Captain Scott's Welsh Flag". Amgueddfa Cymru: Museum Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-06.
- ↑ ""Here comes the Devil": Welsh Suffrage and the Suffragettes". Museum Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-06.
- ↑ "Wales history: Why is the red dragon on the Welsh flag?". BBC News (yn Saesneg). 2019-07-06. Cyrchwyd 2022-09-06.
Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]
- Gantz, Jeffrey (cyfieithydd) (1987). Y Mabinogion . Efrog Newydd: Penguin.ISBN 0-14-044322-3ISBN 0-14-044322-3
- Jobbins, Siôn T. (2016), The Red Dragon: The story of the Welsh flag, Tal-y-bont: Y Lolfa
- Lofmark, Carl (1995), A History of the Red Dragon, Llanrwst: Gwasg Carreg Gwalch, ISBN 0-86381-317-8
- Koch, John T. (2006). Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 1-85109-440-7.