Nennius

Nennius
Ganwyd	8 g
Bu farw	9 g
Galwedigaeth	mynach, hanesydd, ysgrifennwr
Blodeuodd	9 g
Adnabyddus am	Historia Brittonum

Cysylltir Nennius, neu Nemnivus (floruit efallai tua 800), a’r traethawd Lladin Historia Brittonum, sy’n ffynhonnell bwysig ar gyfer hanes cynnar Cymru.

Tystiolaeth amdano

Mae cryn dipyn o amheuaeth ai Nennius oedd awdur yr Historia Brittonum. Mae un teulu o lawysgrifau o’r testun yma yn ei briodoli i ‘Nennius, gostyngedig was a gweinidog Crist, trwy ras Duw, disgybl Elvodugus’. Credir mai Elfodd (weithiau Elfoddw) oedd Elvodugus; mae cyfeiriadau ato yn yr Annales Cambriae yn perswadio eglwys Cymru i newid eu dull o benderfynu dyddiad y Pasg i gydymffurfio a gweddill yr eglwys Gatholig. Roedd hyn yn 768, ac yn nes ymlaen cyfeirir at farw Elfodd yn 809. Gellir casglu felly fod y Nennius yma yn ei flodau tua’r flwyddyn 800.

Yn ôl David N. Dumville dim ond un teulu o lawysgrifau sy’n priodoli yr Historia Brittonum i Nennius, ac mae’r rhain i gyd yn deillio o lawysgrif o’r 11g, tra nad yw llawysgrifau sy’n deillio o ffynhonnell gynharach yn priodoli’r gwaith i Nennius.

Mae hefyd gofnod mewn llawysgrif Gymraeg o’r 9g am ysgolhaig o’r enw Nennius a atebodd gyhuddiad ysgolhaig Sacsonaidd nad oedd gan y Brythoniaid ei gwyddor eu hunain trwy ddyfeisio gwyddor yn y fan a’r lle. Nid oes sicrwydd a yw hwn yr un person â Nennius, disgybl Elfodd.

Llyfryddiaeth

• David N. Dumville, ‘Nennius and the Historia Brittonum’, Studia Celtica, 10/11 (1975/6), 78-95
• Nora K. Chadwick, ‘Early Culture and Learning in North Wales’, Studies in the Early British Church (1958).
• John Owen Jones (gol.), O Lygad y Ffynnon: cyfieithiadau o weithiau haneswyr boreuaf Cymru (Davies ac Evans, Y Bala, 1890)
• John Morris (gol.), Nennius: British History, and The Welsh Annals (Phillimore, Llundain, 1980). Cyfres 'History from the Sources' (Lladin gwreiddiol a chyfieithiad Saesneg)

Dolen allanol

• Historia Brittonum - y testun ar wefan yr Avalon Project.