Oes y Seintiau yng Nghymru

Oddi ar Wicipedia
Hanes Cymru
Arfbais Llywelyn Fawr
Mae'r erthygl hon yn rhan o gyfres
Cyfnodau
Cynhanes
Cyfnod y Rhufeiniaid
Oes y Seintiau
Yr Oesoedd Canol
Yr Oesoedd Canol Cynnar
Oes y Tywysogion
Yr Oesoedd Canol Diweddar
Cyfnod y Tuduriaid
17eg ganrif
18fed ganrif
19eg ganrif
20fed ganrif
Y Rhyfel Byd Cyntaf
Y cyfnod rhwng y rhyfeloedd
Yr Ail Ryfel Byd
21ain ganrif
Teyrnasoedd
Deheubarth
Gwynedd
Morgannwg
Powys
Yn ôl pwnc
Hanes crefyddol
Hanes cyfansoddiadol
Hanes cyfreithiol
Hanes cymdeithasol
Hanes demograffig
Hanes economaidd
Hanes gwleidyddol
Hanes LHDT
Hanes milwrol
Hanes morwrol
Hanes tiriogaethol
Hanesyddiaeth

WiciBrosiect Cymru


Mae Oes y Seintiau yng Nghymru yn ymestyn o tua 390, pan geir y dystiolaeth olaf o bresenoldeb y fyddin Rufeinig, hyd tua 700. Nodweddir y cyfnod gan dwf Cristnogaeth Geltaidd.

Parhaodd dylanwad y Rhufeiniaid hyd yn oed ar ôl i'r milwyr adael. Mae carreg fedd o ddiwedd y 5g yn eglwys Penmachno sy'n taflu goleuni diddorol ar hyn. Mae'n coffáu gŵr o'r enw Cantiorix, a ddisgrifir yn yr arysgrif Ladin fel Cantiorix hic iacit/Venedotis cives fuit/consobrinos Magli magistrati, neu yn Gymraeg "Yma y gorwedd Cantiorix. Roedd yn ddinesydd o Wynedd ac yn gefnder i Maglos yr ynad". Mae'r cyfeiriadau at "ddinesydd" ac ynad (magistratus) yn awgrymu parhad y drefn Rufeinig, yng Ngwynedd o leiaf, am gyfnod ar ôl i'r llengoedd adael.

Mae cloddio archaeolegol wedi datgelu rhywfaint am y cyfnod yn dilyn ymadawiad y Rhufeiniaid. Y safle sydd wedi rhoi y rhan fwyaf o wybodaeth yw bryngaer Dinas Powys ym Morgannwg, lle roedd y trigolion yn amlwg yn perthyn i haen uchaf cymdeithas. Ymhlith y darganfyddiadau roedd darnau crochenwaith o ardal Môr y Canoldir, gwydr o ffynhonnell Diwtonaidd a gwaith metel Celtaidd. Credir mai llys pennaeth neu frenin oedd Dinas Powys yn y cyfnod hwn. Ceir hefyd dystiolaeth meini ag arysgrifen arnynt. Yng ngogledd Cymru roedd y rhain yn Lladin, ond yn y de-orllewin a Brycheiniog mae'r arysgrifau yn Ogam neu'n ddwyieithog. Ymddengys fod Gwyddelod wedi ymsefydlu yma yn y cyfnod wedi i'r Rhufeiniaid adael os nad ynghynt, ac roedd teulu brenhinol Teyrnas Dyfed o dras Wyddelig.

Daeth Cristnogaeth Gymraeg i'r amlwg gyntaf yn ne-ddwyrain Cymru, gyda thystiolaeth o Gristionogion mewn sefydliadau megis Caerwent a Caerleon yn y cyfnod Rhufeinig. Un o'r rhai oedd yn ysgogi'r datblygiad oedd Elen, gweddw Macsen Wledig [1] a daeth â syniadau Martin o Tours yn ôl i Gymru. Bu eu mab, Gastyn yn athro i nifer o blant Brychan Brycheiniog. Ym Mrycheiniog trosglwyddwyd perchnogaeth tir trwy llinell benywaidd ac mae mwyafrif o 24 o Ferched Brychain wedi rhoi ei enwau i llannau ac mae eu dylanwad wedi ledu y ffydd yn rhannol trwy priodi pennaethau llwythau eraill ar draws dde a dwyrain Cymru.[2] Roedd Sant Dyfrig yn un o'r arweinwyr gwrywaidd cyntaf. Cawn wybodaeth am y seintiau yn eu bucheddau, ond yn anffodus mae'r rhan fwyaf o'r rhai sydd wedi goroesi wedi eu hysgrifennu ar ôl y goncwest Normanaidd ac yn hybu buddiannu mynachdai neu eglwysi cadeiriol. Ymhlith y seintiau gwrywaidd enwocaf mae Dewi Sant, Seiriol, Teilo, Illtud, Cadog a Deiniol. Roedd cysylltiadau agos rhwng Cymru a Cernyw, Iwerddon a Llydaw.

Ceir rhywfaint o wybodaeth am hanner cyntaf y 6g yng ngwaith Gildas, y De Excidio Britanniae, sy’n bregeth mewn tair rhan yn condemnio pechodau’r Brythoniaid yn ei oes ef ac yn awgrymu mai oherwydd y pechodau hyn yr oedd y Sacsoniaid wedi goresgyn rhan helaeth o’r ynys. Mae’n condemnio pum teyrn yn arbennig, yn cynnwys Maelgwn Gwynedd, brenin Gwynedd, y mwyaf grymus o'r pump.

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. Davies, J. 1990, Hanes Cymru, Penguin
  2. Jones, T.T. 1977, The daughters of Brychan, Brycheiniog XVII

Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]

  • Alcock, Leslie (1963) Dinas Powys: an Iron Age, Dark Age and Early Medieval settlement in Glamorgan (Gwasg Prifysgol Cymru)
  • Arnold, Christopher J. a Jeffrey L. Davies (2000) Roman & early Medieval Wales (Sutton Publishing) isbn 0 7509 2174 9