Porthmadog

Porthmadog
Math	anheddiad dynol, Cymuned
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.9281°N 4.1333°W
Cod SYG	W04000097
Cod OS	SH565385
Cod post	LL49
Gwleidyddiaeth
AC/au	Dafydd Elis-Thomas (Annibynnol)
AS/au	Liz Saville Roberts (Plaid Cymru)
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Tref yng Ngwynedd yw Porthmadog neu Port^[1] ar lafar, sydd wedi'i leoli ar aber Afon Glaslyn yn Eifionydd, Gwynedd. Saif oddeutu 7 km o Gricieth. Mae Caerdydd 173 km i ffwrdd o Borthmadog ac mae Llundain yn 316 km. Y ddinas agosaf ydy Bangor sy'n 33 km i ffwrdd.

Mae dros 65% o'r boblogaeth yn siarad Cymraeg. Cyn adleoli 1972 arferai fod yn Sir Gaernarfon. Yn 2001 roedd y boblogaeth yn 4,187.

Cynrychiolir yr ardal hon yn y Cynulliad Cenedlaethol gan Dafydd Elis-Thomas (Annibynnol) a'r Aelod Seneddol yw Liz Saville Roberts (Plaid Cymru).^[2]^[3]

Cynnwys

1 Hanes
- 1.1 Hanes diweddar
- 1.2 Olion hynafol
2 Y dref heddiw
3 Enwogion
4 Eisteddfod Genedlaethol
5 Cyfrifiad 2011
6 Atyniadau eraill
7 Cyfeiriadau
8 Gweler hefyd

Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]

Hanes diweddar[golygu | golygu cod y dudalen]

Y Cob

Datblygodd Porthmadog ar ôl i W. A. Madocks, Aelod Seneddol dros Boston, Swydd Lincoln, yn Lloegr, adeiladu'r morglawdd a elwir y Cob er mwyn adennill tir amaethyddol o'r Traeth Mawr, a orchuddid gan y môr yn yr hen ddyddiau pan fyddai'r llanw i mewn. Datblygodd Porthmadog yn borthladd pwysig i allforio llechi o'r chwareli ym Mlaenau Ffestiniog, ac fe adeiladwyd y rheilffordd fyd-enwog, Rheilffordd Ffestiniog i gario'r llechi o Ffestiniog i Borthmadog. Am ddegawdau, bu Porthmadog yn bwysig iawn yn niwydiant llechi'r byd, ond gyda'r dirywiad yn y diwydiant llechi collodd y porthladd ei bwysigrwydd.

Roedd adeiladu llongau yn ddiwydiant pwysig yn y dref hefyd. Efallai mai'r mwyaf enwog o longau Porthmadog oedd y sgwneri tri mast a adeiladwyd rhwng 1891 a 1913. Adnabyddid y rhain fel y Western Ocean Yachts, a dywedir eu bod ymysg y llongau hwylio prydferthaf a adeiladwyd erioed. Yn 1913 lansiwyd y Gestiana, y llong olaf i'w hadeiladu yma.

Olion hynafol[golygu | golygu cod y dudalen]

Ceir clwstwr cytiau caeëdig Parc y Borth gerllaw, sy'n dyddio yn ôl i Oes yr Efydd.

Y dref heddiw[golygu | golygu cod y dudalen]

Taliesin yn croesi Pont Britannia

Bellach, tref dwristaidd yw hi. Fe'i gelwir yn aml yn "Fynedfa i Eryri" oherwydd ei safle daearyddol. Mae Rheilffordd Ffestiniog, a ddefnyddir ddyddiau hyn i gario ymwelwyr o Borthmadog i Flaenau Ffestiniog, a Rheilffordd Eryri, sy'n mynd i Gaernarfon, yn boblogaidd iawn.

Mae Clwb Pêl Droed Porthmadog yn chwarae yng Nghynghrair Undebol Huws Gray.

Enwogion[golygu | golygu cod y dudalen]

Eliseus Williams (Eifion Wyn), bardd; cafodd ei eni yn Mhorthmadog ar yr 2 Mai, 1867.
Robert Lloyd Jones (1878 - 1959), nofelwr, awdur llyfrau plant a dramodydd.
Edward Breese Hynafiaethydd
Charles Edward Breese Hynafiaethydd ac Aelod Seneddol
William Alexander Madocks Sylfaenydd y porthladd ac ysbrodoliaeth ei henw

Eisteddfod Genedlaethol[golygu | golygu cod y dudalen]

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol ym Mhorthmadog ym 1987. Am wybodaeth bellach gweler:

Eisteddfod Genedlaethol Cymru Porthmadog 1987

Cyfrifiad 2011[golygu | golygu cod y dudalen]

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[4]^[5]^[6]

Cyfrifiad 2011

Poblogaeth cymuned Porthmadog (pob oed) (4,185)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Porthmadog) (2,827)			69.8%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Porthmadog) (2856)			68.2%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Porthmadog) (831)			42.2%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%