Abermaw

Abermaw
Math	anheddiad dynol, cymuned
Daearyddiaeth
Ardal warchodol	Parc Cenedlaethol Eryri
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52°43'19"N, 4°3'18"W
Cod SYG	W04000047
Cod OS	SH613158
Cod post	LL42
Gwleidyddiaeth
AC/au	Dafydd Elis-Thomas (Annibynnol)
AS/au	Liz Saville Roberts (Plaid Cymru)
	[golygwch ar Wicidata]

Tref arfordirol a chymuned yng Ngwynedd yw Abermaw (Y Bermo, Abermo, Bermo neu Abermawddach yn lleol). Fe'i lleolir ger aber Afon Mawddach ar lan Bae Ceredigion yn ardal Meirionnydd; mae pont reilffordd fawr yn croesi'r afon yn ymyl y dref. Ceir hefyd yma Ganolfan Bad Achub i Ymwelwyr sydd bellach yn arddangosfa. Erys yr harbwr bychan yn brysur, yn arbennig yn yr haf; mae Ras llongau hwylio'r Tri Chopa yn galw yno'n flynyddol.

Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]

Tyfodd y dref o gwmpas y diwydiant adeiladu llongau ond erbyn heddiw tref glan môr, dwrsitaidd ydyw'n bennaf. Mae adeiladau hanesyddol y dref yn cynnwys y Tŷ Gwyn, sy'n dyddio o'r Oesoedd Canol ac sy'n gysylltiedig â Siasbar Tudur, ewythr Harri Tudur, a'r carchardy Tŷ Crwn, sy'n dyddio o'r 18g. Roedd y bardd William Wordsworth yn ymwelydd cyson ag Abermaw ac yn edmygu'r golygfeydd gwych o gwmpas.

Ym 1895 cyflwynodd Fanny Talbot, un o drigolion y dref, Dinas Olau, darn o dir creigiog uwchben y dref, i'r Ymddiriedolaeth Cenedlaethol; cymynrodd gyntaf y mudiad.

Y bont reilffordd[golygu | golygu cod y dudalen]

Pont reilffordd Abermaw

Mae pont reilffordd Abermaw, sy'n cludo Rheilffordd Arfordir Cymru dros Afon Mawddach, sydd hefyd yn bont droed, yn un o bontydd pren hiraf ym Mhrydain. Cafodd y coed ei fygwth gan bry genwair toredo ond fe'i adferwyd, gan alluogi'r trenu i'w rhedeg hyd Bwllheli. Ger pen deuheuol y bont, sydd bron i filltir o hyd, roedd Cyffordd Abermaw a ailenwyd yn Morfa Mawddach lle ymunai cangen Rheilffyrdd y Cambrian o dref Dolgellau, ac felly yr holl lein o orsaf Rhiwabon, a oedd yn rhedeg trwy'r Bala a Dolgellau. Ym mhen deheuol y bont cychwynna Llwybr Dyffryn Mawddach o iard Gorsaf Morfa Mawddach. .

Enwogion[golygu | golygu cod y dudalen]

John Gwynoro Davies (1855 - 1935), gweinidog yn Abermaw 1887-1935, Rhyddfrydwr radicalaidd.
John Griffith (Y Gohebydd) (1821 - 1877), un o newyddiadurwyr mwyaf adnabyddus ei oes.
Owen Gwynne Jones (1867-1899), arloeswr dringo mynyddoedd.
Robert Owen (Bardd y Môr) (1858-1885), bardd
Bill Tilman, mynyddwr a morwr enwog fu'n byw yn y dref am flynyddoedd.
Harold Lowe, 1882-1944 Pumed Swyddog RMS Titanic
Y Prifardd W D Williams 1900-1985 Prifathro Ysgol Gynradd Abermaw
Johnny Williams 1926-2007 Paffiwr
Charlene Emma "Charlie" Brooks (g. 3 Mai 1981), actores Eastenders a gafodd ei magu yn y dref.

Adeiladau ar y traeth

Cludiant[golygu | golygu cod y dudalen]

Ffordd[golygu | golygu cod y dudalen]

Mae'r briffordd A496 yn rhedeg trwy Abermaw.

Rheilffordd[golygu | golygu cod y dudalen]

Mae gorsaf Abermaw ar Reilffordd Arfordir Cymru sy'n cysylltu'r dref ag Aberystwyth i'r de (trwy Tywyn ac Aberdyfi lle gellir newid i ddal trên i gyfeiriad Amwythig), a Pwllheli i'r gogledd (trwy Ddyffryn Ardudwy, Harlech a Phorthmadog).

Bysiau[golygu | golygu cod y dudalen]

Mae gwasanaeth bws 2 Arriva (Dolgellau - Caernarfon / Bangor) yn rhedeg trwy Abermaw a cheir hefyd y gwasanaeth X94 rhwng y dref a Dolgellau.

Fferi[golygu | golygu cod y dudalen]

Yn yr haf mae gwasanaeth llong fferi bach yn cysylltu Abermaw â Phwynt Penrhyn; oddi yno gellir dal un o drênau bach Rheilffordd Fairbourne (neu'r Friog) i gyfeiriad Tywyn.

Golygfa o Abermaw, 1778

Atyniadau yn y cylch[golygu | golygu cod y dudalen]

Llwybr Panorama - golygfeydd gwych dros yr aber
Carn Gorllwyn - y bryn i'r dwyrain o'r dref; mae rhan ohono'n eiddo i'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol
Llanaber - eglwys hynafol ar lan y môr.
Carneddau Hengwm gen Llanaber - grŵp o ddwy Siambr gladdu Neolithig a chylch cerrig cynhanesyddol ar y rhosdir uwchben Llanaber.

Cyfrifiad 2011[golygu | golygu cod y dudalen]

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[1]^[2]^[3]^[4]

Cyfrifiad 2011

Poblogaeth cymuned Abermaw (pob oed) (2,522)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Abermaw) (1,005)			41.5%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Abermaw) (1227)			48.7%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Abermaw) (549)			44.1%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Gallt y Bermo[golygu | golygu cod y dudalen]

Mae Gallt y Bermo yn Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig.

Abermaw trwy luniau 1828 - 1978[golygu | golygu cod y dudalen]

Gwaith gwirfoddol wedi ei ymgymryd gan Hugh Griffith Roberts er budd "Abermaw: Cymdeithasau'n Gyntaf". Pobl y dref boed yn drigolion neu'n alltud sy'n sicrhau llwyddiant y gwaith [1].

Abermaw tua 1830
Adeilad yng nghanol tref y Bermo
Tŷ'r harbwrfeistr ar y ffrynt.
Cofeb Harold Lowe, Tŷ'r Harbwrfeistr
Rheinws 'Y Tŷ Crwn'(neu hen garchar y dref) a adeiladwyd yn 1834. Ceuwyd yn 1861 pan agorwyd gorsaf heddlu newydd.
Cerflun 'Y Dolffiniaid' ar y traeth
Y Prom, Bermo, Gwynedd
Yr harbwr wedi'r glaw!
Un o'r tai carreg yn Abermaw