Neidio i'r cynnwys

Robert Owen (Bardd y Môr)

Oddi ar Wicipedia
Robert Owen
Ganwyd30 Mawrth 1858 Edit this on Wikidata
Abermaw Edit this on Wikidata
Bu farw23 Hydref 1885 Edit this on Wikidata
Harrow Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethathro, bardd Edit this on Wikidata

Roedd Robert Owen (30 Mawrth, 185823 Hydref, 1885) yn athro ysgol a bardd addawol a fu farw'n ifanc.[1] Mae'n cael ei gyfeirio ato fel "bardd y môr", ond nid yw'n ffugenw barddol, yn yr ystyr cyffredin. Mae'n ddisgrifiad o thema amlwg yn ei ganu, a defnyddiwyd gan Owen Morgan Edwards wrth ysgrifennu cofiant iddo fel rhagymadrodd i gasgliad o'i gerddi a gyhoeddwyd fel rhan o Gyfres y Fil[2]

Cefndir

[golygu | golygu cod]

Ganwyd Robert Owen mewn ffermdy o'r enw Tai Croesion ger Eglwys Llanaber, Sir Feirionnydd. Roedd yn blentyn i Gruffydd Owen, ffermwr a Margaret (née Parry) ei wraig. [3]

Pan oedd Robert yn bedwar symudodd y teulu i fferm Llwyn Gloddaith tua milltir tu allan i'r Bermo ar y ffordd i Ddolgellau. Roedd Llwyn Gloddaith yn fferm lai cynhyrchiol na Thai Croesion, ond roedd ei safle wrth geg Afon Mawddach yn caniatáu i Gruffydd Owen i ategu at ei incwm trwy gynnal gwasanaeth fferi ar fad ar draws yr afon gan arbed teithwyr rhag gwneud siwrne o 20 milltir trwy Ddolgellau er mwyn cyrraedd Arthog a ffordd Tywyn. Ym 1867, ychydig ar ôl iddo gychwyn ar ei fenter newydd agorodd Pont y Bermo gan wneud y gwasanaeth fferi yn afraid. Gan nad oedd y fferm wael yn gynhyrchiol iawn aeth y teulu i dlodi.[4]

Cafodd Robert ei addysgu yn Ysgol Frutanaidd, Abermaw a fe'i wnaed yn ddisgybl athro yno. Derbyniodd gwersi mewn Ffrangeg, Eidaleg, Almaeneg a Sbaeneg gan Auguste Guyard, athronydd oedd wedi ffoi i'r dref ar ôl Gwarchae Paris ym 1870.[5] Bwriad Robert oedd mynd i Goleg Normal, Bangor i hyfforddi i fod yn athro trwyddedig. Ym 1875 bu farw ei dad ac ychydig dros flwyddyn yn ddiweddarach bu farw ei fam. Roedd Mr a Mrs Owen wedi bod yn briod am 14 mlynedd cyn geni Robert ac wedi cael nifer o blant o'i blaen. Mewn un o'i gerdd mae'r bardd yn dweud:

Saith o'm brodyr a chwiorydd
Sydd yn gorwedd gyda'i gilydd
Ym mhriddellau mynwent lonydd
Ar fin y môr.[6]

Pan fu farw ei rieni, Robert oedd yr hynaf o'u plant dal ar dir y byw. Rhoddodd y gorau i'w gynlluniau colegol. Aeth i weithio fel isathro yn ysgol Jasper House, Aberystwyth, am ychydig; ac oddi yno i Bourne College, Birmingham. Ei gynllun oedd ennill digon i gadw ei chwiorydd, a gweithio am radd allanol ym mhrifysgol Llundain ar yr un pryd.[4]

Marwolaeth

[golygu | golygu cod]

Yn Hydref 1878 cafodd Robert y newyddion ei fod yn dioddef o’r diciâu a'i fod yn annhebygol y byddai'n byw am lawer gyda'r cyflwr. Penderfynodd ymfudo i Awstralia er mwyn cael hinsawdd fwy ffafriol i'w iechyd. Yn Awstralia cafodd ei benodi yn athro teuluol ar fferm ger Harrow, yn nhalaith Victoria.[7] Bu farw yno yn 27 mlwydd oed a chladdwyd ei weddillion ym mynwent gyhoeddus y dref[8]

Gweithiau

[golygu | golygu cod]

Daeth rhai o gerddi Robert Owen i Sylw Owen Morgan Edwards a chyhoeddodd rhai ohonynt yn ei gylchgrawn Cymru. Rhoddodd chwaer Robert, Mrs Margaret Vaughan Humphreys mynediad iddo i lawysgrifau Robert Owen ei hun, llawysgrifau Mary ei gariad, a llawysgrifau'r Parch Owen Parry Owen, ei frawd.[2] Defnyddiodd OME y llawysgrifau ac atgofion Mrs Vaughan Humphreys o'i frawd i greu cofiant a chasgliad o gerddi'r bardd fel rhan o Gyfres y Fil a gyhoeddwyd ym 1904. Mae'r gyfrol ar gael ar Wicidestun. Daeth y llawysgrifau i law y Prifardd W. D. Williams ac fe'i gymynroddodd ef hwynt i Archifdy Meirionnydd, Dolgellau.[9]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. "OWEN, ROBERT (1858 - 1885), athro a bardd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2024-05-31.
  2. 2.0 2.1 Edwards, Owen Morgan, gol. (1904). "Rhagymadrodd" . Gwaith Robert Owen (Bardd y Môr). Llanuwchllyn: Llyfrau Ab Owen. t. 4.
  3. Cyfrifiad 1851 am Lanaber. Dosbarth: HO107/ 2511; Ffolio: 424; Tudalen: 8;
  4. 4.0 4.1 Edwards, Owen Morgan, gol. (1904). "Hanes Bywyd Robert Owen" . Gwaith Robert Owen (Bardd y Môr). Llanuwchllyn: Llyfrau Ab Owen. tt. 7–22.
  5. Ltd 20190108, Goholidays. "Frenchman's Grave, Barmouth". Stay in Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-05-31.
  6. Edwards, Owen Morgan, gol. (1904). "Swn y Môr" . Gwaith Robert Owen (Bardd y Môr). Llanuwchllyn: Llyfrau Ab Owen. t. 25.
  7. Public Record Office Victoria; North Melbourne, Victoria; Victorian Wills, Probate and Administration Records 1841-1925; Series: VPRS 7591
  8. The Victorian Registry of Births, Deaths, and Marriages; Melbourne, Victoria, Australia; Victoria, Australia, Death Records Rhif 12246
  9. Gwasanaeth Archifau Gwynedd, Archifdy Meirionnydd. Cyf: GB 220 Z/DDF. Casgliad W. D. Williams