Pennal

**Pennal**
	Pennal
	; Pennal ; Pennal yn: Gwynedd
Cyfeirnod grid yr AO	SH699003
Sir	Gwynedd
Sir seremonïol	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Gwladwriaeth sofran	Y Deyrnas Unedig
Tref bost	Machynlleth
Rhanbarth cod post	SY20
Cod deialu	01654
Heddlu	Gogledd Cymru
Tân	Gogledd Cymru
Ambiwlans	Cymru
Senedd yr Undeb Ewropeaidd	Cymru
Senedd y DU	Meirionnydd Nant Conwy
Cynulliad Cymru	Dwyfor Meirionnydd
	Rhestr llefydd: y DU • Cymru • Gwynedd

Cyfesurynnau: 52°35′10″N 3°55′15″W / 52.586047°N 3.920954°W / 52.586047; -3.920954

Pentref a chymuned yn ne Gwynedd yw Pennal. Saif ar y briffordd A493 rhwng Tywyn a Machynlleth, ac ar lan ogleddol Afon Dyfi. Mae gan Pennal nifer o gysylltiadau hanesyddol gan gynnwys eglwys gron, sy'n deillio nôl i eglwys gynharach, Geltaidd.

Pennal

Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]

Caer Rufeinig Pennal[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif erthygl: Caer Rufeinig Pennal

Yr oedd ffordd Rufeinig Sarn Helen yn mynd heibio'r fan, ac yr oedd caer Rufeinig fechan yma, efallai yn gwarchod man croesi Afon Dyfi. Ni ellir gweld lawer o weddillion y gaer, mae rhan ohoni wedi ei gorchuddio gan dŷ Cefn Caer i'r de-ddwyrain o'r pentref, yn nes i'r afon. Roedd y gaer yn cynnwys 12 acer o dir, sef tua 670 troedfedd wrth 505 troedfedd, wedi ei chodi ar ben caer gynharach o 4.38 acer. Cafwyd arian bath o gyfnod Titus a Domitian ar y safle. Y darganfyddiad mwyaf diddorol oedd teil lleng Rufeinig sy'n darllen LEG II AVG ANTO(ninia), sy'n perthyn i'r cyfnod 212-222 efallai.

Yr Oesoedd Canol[golygu | golygu cod y dudalen]

Llofnod Glyndŵr ar lythyr Pennal.

Saif Castell Tomen-las, sef hen domen amddiffynol o'r Oesoedd Canol yng nghanol y pentref.

Yn ôl traddodiad, merch o Bennal oedd Lleucu Llwyd, cariad y bardd Llywelyn Goch ap Meurig Hen a thestun un o'r marwnadau mwyaf grymus a chofiadwy yn yr iaith Gymraeg.

Ym Mhennal y galwodd Owain Glyndŵr gyfarfod yn Mawrth 1406 ac ysgrifennu llythyr i frenin Ffrainc a adwaenir fel "Llythyr Pennal" ac sy'n ffurfio rhan o Bolisi Pennal. Roedd y llythyr yn amlinellu cynlluniau Glyn Dŵr ar gyfer Cymru annibynnol. Dychwelwyd y llythyr i Gymru o Ffrainc am gyfnod yn 2000, ar gyfer arddangosfa yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, ac mae ymgyrch i geisio ei gael yn ôl i Gymru yn barhaol. Mae gardd goffa i dywysogion Cymru yn y pentref.

Cyfnod diweddar[golygu | golygu cod y dudalen]

Yn nechrau'r 19g yr oedd Pennal o bwysigrwydd fel porthladd ar gyfer chwareli llechi Corris, Aberllefenni ac Abergynolwyn. Roedd y llechi'n cael eu cludo o'r chwareli ar gefn ceffylau i'w llwytho i gychod ar yr afon. Daeth hyn i ben pan adeiladwyd Rheilffordd Corris i Fachynlleth a Rheilffordd Talyllyn i Dywyn. Bu Richard Rees (1926 - 2003) y canwr byd-enwog yn ffermio ar Fferm Penmaenbach ger y pentref, a chladdwyd ef ym mynwent gron yr eglwys.

Cyfrifiad 2011[golygu | golygu cod y dudalen]

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[1]^[2]^[3]

Cyfrifiad 2011

Poblogaeth cymuned Pennal (pob oed) (404)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Pennal) (185)			47%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Pennal) (213)			52.7%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Pennal) (87)			44.4%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%