Crogen

Erthygl am y lle yng Ngwynedd yw hon. Am y frwydr yn Nyffryn Ceiriog gweler Brwydr Crogen.

Arfau Arglwyddes Crogen

Rhan o Ystâd Crogen.

Pentref bychan iawn, gwasgaredig, neu amlwd (hamlet) yn ardal Meirionnydd, Gwynedd, yw Crogen. Mae'n gorwedd ar lan ddeheuol Afon Dyfrdwy tua hanner ffordd rhwng Y Bala i'r gorllewin a Llandrillo i'r dwyrain, am y ffin rhwng Gwynedd a Sir Ddinbych.

Castell Crogen

Er nad yw'n fawr o le heddiw, roedd yn ganolfan o bwys yn yr Oesoedd Canol a chwareai ei ran yn hanes teyrnasoedd Gwynedd a Phowys. Yma roedd Castell Crogen, a oedd ym meddiant Elise ap Madog ap Maredudd, arglwydd Penllyn, yn 1202 yn ôl Brut y Tywysogion. Er bod rhai haneswyr yn dadlau dros leoli'r castell yn nes i safle Llandderfel, mae'n bur debyg fod y mwnt ar lan Afon Dyfrdwy ger Crogen yn dynodi safle'r castell mwnt a beili hwnnw.

Canodd y bardd Cynddelw Brydydd Mawr i un 'Ednyfed, arglwydd Crogen', ond ni ellir dweud i sicrwydd pa Grogen a olygir, y Crogen yma ynteu'r un yn Nyffryn Ceiriog lle ymladdwyd Brwydr Crogen yn 1165.

Parhaodd Crogen fel arglwyddiaeth leol. Ceir Ystâd Crogen yno heddiw.

Cyfeiriadau

Trefi a phentrefi Gwynedd

Aberangell  · Aberdaron  · Aberdesach  · Aberdyfi  · Abererch  · Abergwyngregyn  · Abergynolwyn  · Aberllefenni  · Abermaw  · Abersoch  · Afon Wen  · Arthog  · Y Bala  · Bangor  · Beddgelert  · Bethania  · Bethel  · Bethesda  · Betws Garmon  · Blaenau Ffestiniog  · Boduan  · Bontddu  · Bontnewydd (Arfon)  · Bontnewydd (Meirionnydd)  · Botwnnog  · Brithdir  · Bronaber  · Bryncir  · Bryncroes  · Bryn-crug  · Brynrefail  · Bwlchtocyn  · Caeathro  · Caernarfon  · Carmel  · Carneddi  · Cefnddwysarn  · Clynnog Fawr  · Corris  · Cricieth  · Croesor  · Crogen  · Cwm-y-glo  · Chwilog  · Deiniolen  · Dinas  · Dinas Dinlle  · Dinas Mawddwy  · Dolgellau  · Dolbenmaen  · Dyffryn Ardudwy  · Edern  · Efailnewydd  · Fairbourne  · Y Felinheli  · Y Ffôr  · Y Fron  · Fron-goch  · Ffestiniog  · Ganllwyd  · Garndolbenmaen  · Garreg  · Gellilydan  · Glan-y-wern  · Glasinfryn  · Golan  · Groeslon  · Harlech  · Llanaber  · Llanaelhaearn  · Llanarmon  · Llanbedr  · Llanbedrog  · Llanberis  · Llandanwg  · Llandecwyn  · Llandegwning  · Llandwrog  · Llandygái  · Llanddeiniolen  · Llandderfel  · Llanddwywe  · Llanegryn  · Llanenddwyn  · Llanengan  · Llanelltyd  · Llanfachreth  · Llanfaelrhys  · Llanfaglan  · Llanfair  · Llanfihangel-y-pennant (Abergynolwyn)  · Llanfihangel-y-pennant (Cwm Pennant)  · Llanfihangel-y-traethau  · Llanfor  · Llanfrothen  · Llangelynnin  · Llangïan  · Llangwnadl  · Llwyngwril  · Llangybi  · Llangywer  · Llaniestyn  · Llanllechid  · Llanllyfni  · Llannor  · Llanrug  · Llanuwchllyn  · Llanwnda  · Llanymawddwy  · Llanystumdwy  · Llanycil  · Llithfaen  · Maentwrog  · Mallwyd  · Minffordd  · Minllyn  · Morfa Bychan  · Morfa Nefyn  · Mynydd Llandygái  · Mynytho  · Nantlle  · Nantmor  · Nant Peris  · Nasareth  · Nebo  · Nefyn  · Pant Glas  · Penmorfa  · Pennal  · Penrhos  · Penrhosgarnedd  · Penrhyndeudraeth  · Pen-sarn  · Pentir  · Pentrefelin  · Pentre Gwynfryn  · Pentreuchaf  · Penygroes  · Pistyll  · Pontllyfni  · Porthmadog  · Portmeirion  · Prenteg  · Pwllheli  · Rachub  · Y Rhiw  · Rhiwlas  · Rhos-fawr  · Rhosgadfan  · Rhoshirwaun  · Rhoslan  · Rhoslefain  · Rhostryfan  · Rhos-y-gwaliau  · Rhyd  · Rhyd-Ddu  · Rhydyclafdy  · Rhydymain  · Sarnau  · Sarn Mellteyrn  · Saron  · Sling  · Soar  · Talsarnau  · Tal-y-bont, Abermaw‎  · Tal-y-bont, Bangor  · Talysarn  · Tanygrisiau  · Trawsfynydd  · Treborth  · Trefor  · Tregarth  · Tremadog  · Tudweiliog  · Tywyn  · Waunfawr