Maentwrog
 | |
| Math | cymuned, pentref  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.9452°N 3.9882°W |
| Cod SYG | W04000090 |
| Cod OS | SH665405 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru) |
| AS/au | Liz Saville Roberts (Plaid Cymru) |
 | |
Pentref a chymuned yng Ngwynedd, Cymru, yw Maentwrog[1][2] (
ynganiad ). Fe'i lleolir lle mae'r ffordd A496 o Harlech i Flaenau Ffestiniog yn croesi'r A487 o Borthmadog. Saif ar Afon Dwyryd ac mae'r Moelwyn Bach i'r gogledd a Llyn Trawsfynydd i'r de. Maentwrog oedd y lle uchaf y gellid ei gyrraedd ar hyd Afon Dwyryd mewn cychod o faint sylweddol.
Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru)[3] ac yn Senedd y DU gan Liz Saville Roberts (Plaid Cymru).[4]
Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]
Daw'r enw o chwedl am sant Twrog yn taflu carreg anferth o ben y Moelwynion i ddinistrio allor baganaidd. Mae'r garreg i'w gweld yng ngongl Eglwys Sant Twrog. Mae cyfeiriad at Maentwrog yn y bedwaredd gainc o'r Mabinogi, chwedl Math fab Mathonwy lle'r adroddir fod Pryderi wedi ei gladdu yma ar ôl ei ladd yn ymladd â Gwydion gerllaw. Roedd ffordd Rufeinig Sarn Helen yn mynd heibio' ir pentref, gan groesi'r afon yn Felinrhyd.
Mae tystiolaeth am goed yn cael eu hallforio o 1739, ond daeth Maentwrog yn bwysig gyda thwf y diwydiant llechi o'r 1760au ymlaen. Hyd nes adeiladwyd Rheilffordd Ffestiniog roedd y llechi'n cael eu cario yma a'u llwytho i gychod oedd yn mynd a hwy i lawr yr afon i'w llwytho i longau. Tyfodd Maentwrog yn gyflym yn y 19g. Gerllaw'r pentref mae Plas Tan y Bwlch, unwaith yn gartref y teulu Oakley a fu'n flaenllaw yn natblygiad y diwydiant llechi yn ardal Blaenau Ffestiniog. Teulu Oakley oedd yn gyfrifol am ddatblygu a chynllunio'r pentref. Mae'r plas yn awr yn Ganolfan Astudio yn perthyn i Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri. Mae gorsaf Tan-y-Bwlch ar Reilffordd Ffestiniog gerllaw hefyd. Mae dwy dafarn yma, The Grapes o'r 17g yn y pentref a'r Oakley Arms ger Plas Tan y Bwlch.
Agorwyd gorsaf drydan Maentwrog yn 1928, ac mae'n parhau i gynhyrchu trydan, gan ddefnyddio dŵr o Llyn Trawsfynydd.
Olion hynafol[golygu | golygu cod y dudalen]
Ceir cylch cytiau caeedig Coed Fali gerllaw, sy'n dyddio yn ôl i Oes yr Efydd.
Cyfrifiad 2011[golygu | golygu cod y dudalen]
Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[5][6][7]
Cyfeiriadau llenyddol[golygu | golygu cod y dudalen]
Ceir cyfeiriad at Faentwrog mewn englyn masweddus sy'n cychwyn gyda'r linell "Anturiaf i Faentwrog".[angen ffynhonnell]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
- ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 14 Hydref 2021.
- ↑ British Place Names; adalwyd 19 Ionawr 2022
- ↑ Gwefan Senedd Cymru
- ↑ Gwefan Senedd y DU
- ↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
- ↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
Dinas
Bangor
Trefi
Abermaw · Y Bala · Bethesda · Blaenau Ffestiniog · Caernarfon · Cricieth · Dolgellau · Harlech · Nefyn · Penrhyndeudraeth · Porthmadog · Pwllheli · Tywyn
Pentrefi
Aberangell · Aberdaron · Aberdesach · Aberdyfi · Abererch · Abergwyngregyn · Abergynolwyn · Aberllefenni · Abersoch · Afon Wen · Arthog · Beddgelert · Bethania · Bethel · Betws Garmon · Boduan · Y Bont-ddu · Bontnewydd (Arfon) · Bontnewydd (Meirionnydd) · Botwnnog · Brithdir · Bronaber · Bryncir · Bryncroes · Bryn-crug · Brynrefail · Bwlchtocyn · Caeathro · Carmel · Carneddi · Cefnddwysarn · Clynnog Fawr · Corris · Croesor · Crogen · Cwm-y-glo · Chwilog · Deiniolen · Dinas, Llanwnda · Dinas, Llŷn · Dinas Dinlle · Dinas Mawddwy · Dolbenmaen · Dolydd ·
-->Dyffryn Ardudwy · Edern · Efailnewydd · Fairbourne · Y Felinheli · Y Ffôr · Y Fron · Fron-goch · Ffestiniog · Ganllwyd · Garndolbenmaen · Garreg · Gellilydan · Glan-y-wern · Glasinfryn · Golan · Groeslon · Llanaber · Llanaelhaearn · Llanarmon · Llanbedr · Llanbedrog · Llanberis · Llandanwg · Llandecwyn · Llandegwning · Llandwrog · Llandygái · Llanddeiniolen · Llandderfel · Llanddwywe · Llanegryn · Llanenddwyn · Llanengan · Llanelltyd · Llanfachreth · Llanfaelrhys · Llanfaglan · Llanfair · Llanfihangel-y-pennant (Abergynolwyn) · Llanfihangel-y-pennant (Cwm Pennant) · Llanfihangel-y-traethau · Llanfor · Llanfrothen · Llangelynnin · Llangïan · Llangwnadl · Llwyngwril · Llangybi · Llangywer · Llaniestyn · Llanllechid · Llanllyfni · Llannor · Llanrug · Llanuwchllyn · Llanwnda · Llanymawddwy · Llanystumdwy · Llanycil · Llithfaen · Maentwrog · Mallwyd · Minffordd · Minllyn · Morfa Bychan · Morfa Nefyn · Mynydd Llandygái · Mynytho · Nantlle · Nantmor · Nant Peris · Nasareth · Nebo · Pant Glas · Penmorfa · Pennal · Penrhos · Penrhosgarnedd · Pen-sarn · Pentir · Pentrefelin · Pentre Gwynfryn · Pentreuchaf · Pen-y-groes · Pistyll · Pontllyfni · Portmeirion · Prenteg · Rachub · Y Rhiw · Rhiwlas · Rhos-fawr · Rhosgadfan · Rhoshirwaun · Rhoslan · Rhoslefain · Rhostryfan · Rhos-y-gwaliau · Rhyd · Rhyd-ddu · Rhyduchaf · Rhydyclafdy · Rhydymain · Sarnau · Sarn Mellteyrn · Saron · Sling · Soar · Talsarnau · Tal-y-bont, Abermaw · Tal-y-bont, Bangor · Tal-y-llyn · Talysarn · Tanygrisiau · Trawsfynydd · Treborth · Trefor · Tre-garth · Tremadog · Tudweiliog · Waunfawr