Twrci

Pwnc yr erthygl hon yw'r wlad ar lan ddwyreiniol y Môr Canoldir. Gweler Twrci (aderyn) am wybodaeth ar yr aderyn.

Twrci

Türkiye Cumhuriyeti
Arwyddair	Yurtta Sulh, Cihanda Sulh
Math	Gwlad
Prifddinas	Ankara
Poblogaeth	76,223,639
Sefydlwyd	29 Hydref 1923
Anthem	İstiklâl Marşı
Pennaeth llywodraeth	Recep Tayyip Erdoğan
Cylchfa amser	UTC+03:00
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Tyrceg
Daearyddiaeth
Gwlad	Twrci
Arwynebedd	783,562.05296 km²
Gerllaw	Y Môr Canoldir, Y Môr Du, Môr Aegeaidd
Yn ffinio gyda	Gwlad Groeg, Bwlgaria, Syria, Irac, Armenia, Iran, Georgia, Aserbaijan, Y Cynghrair Arabaidd, Yr Undeb Ewropeaidd
Cyfesurynnau	39°N 36°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Cabined Twrci
Corff deddfwriaethol	Cynulliad Cenedlaethol Mawr Twrci
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Arlywydd Twrci
Pennaeth y wladwriaeth	Recep Tayyip Erdoğan
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Arlywydd Twrci
Pennaeth y Llywodraeth	Recep Tayyip Erdoğan
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	851,102 million $ (UDA)
CMC y pen	509 $ (UDA), 285 $ (UDA), 309 $ (UDA), 350 $ (UDA), 369 $ (UDA), 385 $ (UDA), 445 $ (UDA), 482 $ (UDA), 526 $ (UDA), 571 $ (UDA), 489 $ (UDA), 455 $ (UDA), 558 $ (UDA), 686 $ (UDA), 927 $ (UDA), 1,136 $ (UDA), 1,275 $ (UDA), 1,427 $ (UDA), 1,549 $ (UDA), 2,079 $ (UDA), 1,564 $ (UDA), 1,579 $ (UDA), 1,402 $ (UDA), 1,310 $ (UDA), 1,246 $ (UDA), 1,368 $ (UDA), 1,510 $ (UDA), 1,705 $ (UDA), 1,745 $ (UDA), 2,021 $ (UDA), 2,794 $ (UDA), 2,735 $ (UDA), 2,842 $ (UDA), 3,180 $ (UDA), 2,270 $ (UDA), 2,897 $ (UDA), 3,053 $ (UDA), 3,144 $ (UDA), 4,496 $ (UDA), 4,108 $ (UDA), 4,316 $ (UDA), 3,119 $ (UDA), 3,660 $ (UDA), 4,718 $ (UDA), 6,040 $ (UDA), 7,384 $ (UDA), 8,034 $ (UDA), 9,709 $ (UDA), 10,850 $ (UDA), 9,036 $ (UDA), 10,672 $ (UDA), 11,340 $ (UDA), 11,720 $ (UDA), 12,542 $ (UDA), 12,127 $ (UDA), 10,984 $ (UDA), 10,862 $ (UDA), 10,546 $ (UDA)
Arian	Lira Twrcaidd
Wrth gefn	107,657,025,384 $ (UDA)
Canran y diwaith	9 ±1 %
Cyfartaledd plant	2.07
Mynegai Datblygiad Dynol	0.761
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Gweriniaeth yn Ewrop ac Asia yw Gweriniaeth Twrci neu Twrci (Twrceg: Türkiye Cumhuriyeti, Cwrdeg: Komara Tirkiyê). Cyn 1922 yr oedd y wlad yn gartref i Ymerodraeth yr Otomaniaid. Mae Twrci wedi'i lleoli rhwng y Môr Du a Môr y Canoldir. Y gwledydd cyfagos yw Georgia, Armenia, Aserbaijan ac Iran i'r dwyrain, Irac a Syria i'r de a Gwlad Groeg a Bwlgaria i'r gorllewin. Ankara yw prifddinas y wlad.

Daearyddiaeth

Prif erthygl: Daearyddiaeth Twrci

Mae Twrci yn ymestyn ar draws dau gyfandir. Yn Asia y mae'r darn mwyaf, Anatolia, syn ffurfio tua 97% o arwynebedd y wlad (tua 760.000 km²). Y 3% arall yw'r rhan sydd yn Ewrop, dwyrain Thracia (23.623 km²).

Mynyddoedd uchaf Twrci

• Mynydd Ararat (Büyük Ağrı Dağı) – 5.137 m
• Buzul Dağı – 4.135 m
• Süphan Dağı – 4.058 m
• Ararat Lleiaf (Küçük Ağrı Dağı) – 3.896 m
• Kaçkar Dağı – 3.932 m
• Erciyes Dağı – 3.891 m

Afonydd pwysicaf

• Kızılırmak – 1.355 km
• Ewffrates
• Sakarya
• Murat a Karasu, sy'n uno i ffrifio'r Ewffrates
• Dicle (Tigris)

Llynnoedd

• Van Gölü – 3.713 km²
• Tuz Gölü – 1.500 km² (Salzsee)
• Beyşehir Gölü – 656 km²
• Eğridir Gölü – 468 km²
• Akşehir Gölü – 353 km²
• İznik Gölü – 298 km²

Ynysoedd

• Gökçeada – 279 km²
• Marmara Adası – 117 km²
• Bozcaada – 36 km²
• Uzunada – 25 km²
• Alibey – 23 km²

Hanes

Prif erthygl: Hanes Twrci

Mae gan Dwrci hanes hir a chyfoethog iawn. Mae'r wlad a elwir Twrci heddiw wedi gweld sawl cenedl ac ymerodraeth yn ei meddiannu neu yn ei phreswylio.

Yn y mileniau cyn Crist bu'n gartref i ymerodraeth yr Hitiaid. Ceir tystiolaeth bod rhai o lwythi'r Celtiaid wedi treulio amser yn Asia Leiaf hefyd. Yna daeth y Groegiaid i wladychu ardaloedd eang ar arfordiroedd y Môr Canoldir, Môr Aegea a'r Môr Du. O blith y dinasoedd enwog a sefydlwyd ganddynt gellid enwi Caergystennin, Caerdroea, Effesus, Pergamon a Halicarnassus.

Rheolwyd y wlad gan yr Ymerodraeth Bersiaidd am gyfnod yn ystod y rhyfela a gwrthdaro rhwng Persia a gwladwriaethau annibynnol Gwlad Groeg, dan arweinyddiaeth Athen. Gwelwyd Alecsander Mawr yn teithio trwyddi ar ei ffordd i orchfygu Babilon, Tyrus, y Lefant ac Asia. O'r 2g CC ymlaen daeth yn raddol i feddiant y Rhufeiniaid a chreuwyd talaith Asia ganddynt ac ychwanegwyd at gyfoeth ac ysblander yr hen ddinasoedd Groegaidd.

Am fil o flynyddoedd bron bu'r Ymerodraeth Fysantaidd yn dwyn mantell Rhufain yn Asia Leiaf a'r Dwyrain Canol ond ildio tir fu ei hanes; yn gyntaf rhag Persia, wedyn yr Arabiaid Mwslemaidd ac yn olaf y Tyrciaid eu hunain. Yn y diwedd dim ond Caergystennin ei hun oedd yn aros, er gwaethaf (neu efallai oherwydd) sawl Croesgad aneffeithiol o Ewrop.

Cwympodd Caergystennin yn y flwyddyn 1453; trobwynt mawr yn hanes y Gorllewin a'r Dwyrain fel ei gilydd. O hynny ymlaen am dros bedair canrif roedd Constantinople yn brifddinas Ymerodraeth yr Otomaniaid a ymestynnai o'r ffin ag Iran yn y dwyrain i ganolbarth Ewrop a pyrth Budapest a Vienna yn y gorllewin, ac o lannau'r Môr Du yn y gogledd i arfordir Gogledd Affrica.

Yn sgil y Rhyfel Byd Cyntaf, pan ochrodd Twrci â'r Almaen, cafwyd chwyldro yn Nhwrci a sefydlwyd gweriniaeth seciwlar gan Atatürk, "Tad y Twrci fodern". Symleiddiwyd yr iaith a throes y wlad ei golygon tua'r gorllewin. Erbyn heddiw mae Twrci yn aelod o NATO ac yn gobeithio ymuno a'r Undeb Ewropeaidd fel aelod llawn ohoni.

Iaith a diwylliant

Twrceg yw prif iaith y wlad a siaredir gan bawb, ond yn y dwyrain ceir nifer o siaradwyr Cwrdeg a rhyw faint o siaradwyr Arabeg yn y de-ddwyrain yn ogystal.

Mae mwyafrif y trigolion yn Fwslemiaid

Gallery

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Dolenni allanol

Twrci

Sefydliadau cyhoeddus

• Gwasg a Gwybodaeth
• Sefydliad Ystadegau Twrci
• Banc Canolog Twrci
• Trysorlys Twrci
• Gwasanaethau Diogelwch
• Swyddfa Cynllunio'r Wladwriaeth
• Cyngor Ymchwil Dechnolegol a Gwyddonol Twrci

Proffeiliau

• BBC - proffeil Twrci
• Ffeithlyfr y CIA
• Economist.com - Twrci
• Ystadegau ac economi

Gweler hefyd

• Asia Leiaf
• Rhestr mynyddoedd Twrci

Chwiliwch am twrci
yn Wiciadur.