Twrci

Oddi ar Wicipedia
Neidio i'r panel llywio Neidio i'r bar chwilio
Pwnc yr erthygl hon yw'r wlad ar lan ddwyreiniol y Môr Canoldir. Gweler Twrci (aderyn) am wybodaeth ar yr aderyn.
Twrci
Emblem of Turkey.svg
Türkiye Cumhuriyeti
Flag of Turkey.svg
ArwyddairYurtta sulh, cihanda sulh Edit this on Wikidata
MathGwlad
PrifddinasAnkara Edit this on Wikidata
Poblogaeth84,680,273 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 29 Hydref 1923 (most precise value) Edit this on Wikidata
Anthemİstiklâl Marşı Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethRecep Tayyip Erdoğan Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+03:00, Europe/Istanbul, Asia/Istanbul Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol		Tyrceg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolBalcanau, De-orllewin Asia, Y Dwyrain Canol, Mediterranean Basin, Black Sea Basin, Ewrasia Edit this on Wikidata
GwladTwrci Edit this on Wikidata
Arwynebedd783,562 km² Edit this on Wikidata
GerllawY Môr Canoldir, Y Môr Du, Môr Aegeaidd, Môr y Lefant Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaGwlad Groeg, Bwlgaria, Syria, Irac, Armenia, Iran, Georgia, Aserbaijan, Y Cynghrair Arabaidd, yr Undeb Ewropeaidd Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau39°N 36°E Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolCabined Twrci Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholCynulliad Cenedlaethol Mawr Twrci Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth		Arlywydd Twrci Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethRecep Tayyip Erdoğan Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth		Arlywydd Twrci Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethRecep Tayyip Erdoğan Edit this on Wikidata
LocationTurkey.svg
Crefydd/EnwadSunni, Shïa, Seciwlariaeth Edit this on Wikidata
ArianLira Twrcaidd Edit this on Wikidata
Canran y diwaith9 ±1 % Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant2.07 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.838 Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]

Gweriniaeth yn Ewrop ac Asia yw Gweriniaeth Twrci neu Twrci (Twrceg: Türkiye Cumhuriyeti, Cwrdeg: Komara Tirkiyê). Cyn 1922 yr oedd y wlad yn gartref i Ymerodraeth yr Otomaniaid. Mae Twrci wedi'i lleoli rhwng y Môr Du a Môr y Canoldir. Y gwledydd cyfagos yw Georgia, Armenia, Aserbaijan ac Iran i'r dwyrain, Irac a Syria i'r de a Gwlad Groeg a Bwlgaria i'r gorllewin. Poblogaeth Twrci, yn ôl y cyfrfiad diwethaf oedd 84,680,273 (2021)[1]. Ankara yw prifddinas y wlad.

Roedd yr ardal a adnabyddir fel Twrci heddiw yn un o ranbarthau cynharafa mwyaf sefydlog y byd, wedi cartrefu safleoedd Oes Newydd y Cerrig (Neolithig) pwysig fel Göbekli Tepe, ac roedd gwareiddiadau hynafol fel yr Hattiaid, pobloedd Anatolaidd eraill a Groegiaid Mycenaeaidd yn byw ynddo.[2][3][4][5] Goresgynnodd Alecsander Fawr yr ardal, cyfnod a ystyrir fel dechrau'r cyfnod Helenistaidd, mae'r rhan fwyaf o'r rhanbarthau hynafol yn Nhwrci fodern o'r diwylliant hwn, a oedd yn parhau yn ystod y cyfnod Bysantaidd.[3][6] Dechreuodd y Twrciaid Seljuk fudo yn yr 11g, a bu Sultaniaeth Rum yn rheoli Anatolia tan oresgyniad y Mongol ym 1243, pan holltodd yn nifer o dywysogaethau Twrcaidd bychan.[7]

Mae Twrci yn bwer rhanbarthol ac yn wlad sydd newydd ei diwydiannu,[8] gyda lleoliad strategol geopolitaidd.[9] Disgrifir ei heconomi fel un sy'n dod i'r amlwg ac sy'n arwain twf, a hi yw'r ugeinfed fwyaf yn y byd yn ôl CMC enwol, a'r 11fed mwyaf gan PPP. Mae'n aelod siarter o'r Cenhedloedd Unedig, yn aelod cynnar o NATO, yr IMF, a Banc y Byd, ac yn aelod sefydlol o'r OECD, OSCE, BSEC, OIC, a'r G20. Ar ôl dod yn un o aelodau cynnar Cyngor Ewrop ym 1950, daeth Twrci yn aelod cyswllt o'r EEC ym 1963, ymunodd ag Undeb Tollau'r UE ym 1995, a dechrau trafodaethau derbyn gyda'r Undeb Ewropeaidd yn 2005.

Daearyddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Searchtool.svg Prif erthygl: Daearyddiaeth Twrci
Map topograffig o Dwrci

Mae Twrci yn wlad drawsgyfandirol sy'n pontio De-ddwyrain Ewrop a Gorllewin Asia, gyda Thwrci Asiaidd yn cynnwys 97 y cant o diriogaeth y wlad, ac wedi'i wahanu oddi wrth Dwrci Ewropeaidd gan y Bosphorus, Môr Marmara, a'r Dardanelles. Dim ond 3 y cant o diriogaeth y wlad yw Twrci Ewropeaidd.[10] Mae Twrci'n cwmpasu ardal o 783,562 cilometr sgwâr (302,535 mi sg),[11][12] Mae'r wlad wedi'i hamgylchynu gan foroedd ar dair ochr: y Môr Aegeaidd i'r gorllewin, y Môr Du i'r gogledd a Môr y Canoldir i'r de. Mae Twrci hefyd yn cynnwys Môr Marmara yn y gogledd-orllewin.[13]

Rhennir Twrci yn saith rhanbarth daearyddol: Marmara, Aegean, Môr Du, Anatolia Canolog, Dwyrain Anatolia, De-ddwyrain Anatolia a rhanbarth Môr y Canoldir. Mae tir anwastad gogledd Anatolia sy'n rhedeg ar hyd y Môr Du yn debyg i wregys hir, cul. Mae'r rhanbarth hwn yn cynnwys oddeutu un rhan o chwech o gyfanswm arwynebedd tir Twrci. Fel tuedd gyffredinol, mae'r llwyfandir Anatolian mewndirol yn dod yn fwyfwy garw wrth iddo fynd i'r dwyrain.[13]

Mae Cappadocia yn rhanbarth a grëwyd gan erydiad carreg folcanig feddal gan y gwynt a'r glaw am ganrifoedd.

Bioamrywiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Mae ecosystem a chynefinoedd anghyffredin Twrci wedi cynhyrchu cryn amrywiaeth o rywogaethau.[14] Anatolia yw mamwlad llawer o blanhigion sydd wedi cael eu tyfu ar gyfer bwyd ers dyfodiad amaethyddiaeth, ac mae cyndeidiau gwyllt llawer o blanhigion sydd bellach yn darparu bwyd ar gyfer y ddynoliaeth yn dal i dyfu yn Nhwrci. Credir bod ffawna Twrci hyd yn oed yn fwy nag amrywiaeth ei fflora. Mae nifer y rhywogaethau anifeiliaid yn Ewrop gyfan oddeutu 60,000, tra yn Nhwrci mae dros 80,000 (dros 100,000 yn cyfrif yr isrywogaeth).[15]

Ceir 40 parc cenedlaethol, 189 parc natur, 31 ardal gwarchod natur, 80 ardal amddiffyn bywyd gwyllt a 109 heneb natur yn Nhwrci fel Parc Cenedlaethol Hanesyddol Penrhyn Gallipoli, Parc Cenedlaethol Mynydd Nemrut, Parc Cenedlaethol Hynafol Troy, Parc Natur Ölüdeniz a Pharc Natur Polonezköy.[16] Yn yr 21g mae bygythiadau i fioamrywiaeth yn cynnwys tiroedd yn troi'n anialwch oherwydd newid hinsawdd yn Nhwrci.[17]

Mae'r llewpard Anatolian i'w gael o hyd mewn niferoedd bach iawn yn rhanbarthau gogledd-ddwyreiniol a de-ddwyreiniol Twrci.[18][19] Mae'r lyncs Ewrasiaidd a'r gath wyllt Ewropeaidd i'w cael ar hyn o bryd yng nghoedwigoedd Twrci. Roedd y teigr Caspia, sydd bellach wedi diflannu, yn byw yn rhanbarthau mwyaf dwyreiniol Twrci tan hanner olaf yr 20g.[18][20]

Hinsawdd[golygu | golygu cod y dudalen]

Dosbarthiad hinsawdd Köppen yn Nhwrci

Mae gan ardaloedd arfordirol Twrci sy'n ffinio â Moroedd Aegean a Môr y Canoldir hinsawdd dymherus Môr y Canoldir, gyda hafau poeth, sych a gaeafau ysgafn i oer, gwlyb.[21] Mae'r ardaloedd arfordirol sy'n ffinio â'r Môr Du yn cael hinsawdd dymherus gefnforol gyda hafau gwlyb cynnes a gaeafau cŵl-oer a gwlyb.[21] Arfordir Môr Du Twrci sy'n derbyn y swm mwyaf o wlybaniaeth a dyma'r unig ranbarth o Dwrci sy'n derbyn dyodiad uchel trwy gydol y flwyddyn.[21] Mae rhan ddwyreiniol yr arfordir hwnnw yn derbyn cyfartaledd o 2,200 mm (87 modfedd) yn flynyddol sef y dyodiad uchaf yn y wlad. Mewn cymhariaeth, mae'r ardal yng Nghymru sy'n derbyn y cyfartaledd uchaf o law mewn blwyddyn (y Grib Goch) yn derbyn 4,473 mm (176 modfedd).[21][22]

Mae'r ardaloedd arfordirol ffinio â'r Môr Marmara, sy'n cysylltu Môr Aegean a'r Môr Du, yn cael hinsawdd trosiannol rhwng hinsawdd dymherus y Canoldir a hinsawdd gefnforol dymherus gyda hafau cynnes i boeth, cymedrol sych a gaeafau gwlyb, oer.[21] Disgyna'r eira ar ardaloedd arfordirol Môr Marmara a'r Môr Du bron bob gaeaf, ond fel rheol mae'n dadmer ychydig ddyddiau.[21] Fodd bynnag, mae eira'n brin yn ardaloedd arfordirol Môr Aegean ac yn brin iawn yn ardaloedd arfordirol Môr y Canoldir.[21]

Mae Twrci yn ymestyn ar draws dau gyfandir. Yn Asia y mae'r darn mwyaf, Anatolia, syn ffurfio tua 97% o arwynebedd y wlad (tua 760.000 km²). Y 3% arall yw'r rhan sydd yn Ewrop, dwyrain Thracia (23.623 km²).

Mynyddoedd uchaf Twrci[golygu | golygu cod y dudalen]

Afonydd pwysicaf[golygu | golygu cod y dudalen]

Llynnoedd[golygu | golygu cod y dudalen]

Ynysoedd[golygu | golygu cod y dudalen]

Demograffeg[golygu | golygu cod y dudalen]

Y boblogaeth hanesyddol
BlwyddynPobl.±%
192713,554,000—    
193014,440,000+6.5%
194017,728,000+22.8%
195020,807,000+17.4%
196027,506,000+32.2%
197035,321,000+28.4%
198044,439,000+25.8%
199055,120,000+24.0%
200064,252,000+16.6%
201073,142,000+13.8%
201982,579,000+12.9%
Map CIA o ardaloedd â mwyafrif Cwrdaidd [23]

Yn ôl System Cofnodi Poblogaeth Seiliedig ar Gyfeiriadau Twrci, poblogaeth y wlad oedd 74.7 miliwn o bobl yn 2011,[24] bron i dri chwarter ohonynt yn byw mewn trefi a dinasoedd. Yn ôl amcangyfrif 2011, mae'r boblogaeth yn cynyddu 1.35% bob blwyddyn. Dwysedd poblogaeth cyfartalog y wlad yw tua 97 o bobl fesul km². Mae pobl o fewn y grŵp oedran 15-64 yn cyfrif am 67.4% o gyfanswm y boblogaeth ac mae'r grŵp oedran 0-14 yn cyfateb i 25.3%; tra bod henoed 65 oed neu'n hŷn yn cyfrif am 7.3%.[25]

Mae Erthygl 66 o Gyfansoddiad Twrci yn diffinio "Twrc" fel "unrhyw un sy'n rhwym i wladwriaeth Twrci trwy ddinasyddiaeth"; felly, mae'r defnydd cyfreithiol o'r term "Twrceg" fel dinesydd Twrci'n wahanol i'r diffiniad ethnig.[26] Fodd bynnag, mae tua 70 i 80 y cant o ddinasyddion y wlad yn Dwrciaid ethnig.[27] Amcangyfrifir bod o leiaf 47 o grwpiau ethnig yn cael eu cynrychioli yn Nhwrci.[28] Nid oes data dibynadwy ar gymysgedd ethnig y boblogaeth ar gael, oherwydd nid yw ffigurau cyfrifiad Twrci yn cynnwys ystadegau ar ethnigrwydd.[29]

Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif erthygl: Hanes Twrci

Mae gan Dwrci hanes hir a chyfoethog iawn. Mae'r wlad a elwir Twrci heddiw wedi gweld sawl cenedl ac ymerodraeth yn ei meddiannu neu yn ei phreswylio.

Gat y Sffincs Gate yn Hattusa (Hethiad: 𒌷𒄩𒀜𒌅𒊭 Ḫattuša), prifddinas yr Ymerodraeth Hethiad. Mae hanes y ddinas yn dyddio'n ôl i'r 6ed mileniwm CC.[30]

Yn y mileniau cyn Crist bu'n gartref i ymerodraeth yr Hitiaid. Ceir tystiolaeth bod rhai o lwythi'r Celtiaid wedi treulio amser yn Asia Leiaf hefyd. Yna daeth y Groegiaid i wladychu ardaloedd eang ar arfordiroedd y Môr Canoldir, Môr Aegea a'r Môr Du. O blith y dinasoedd enwog a sefydlwyd ganddynt gellid enwi Caergystennin, Caerdroea, Effesus, Pergamon a Halicarnassus.

Rheolwyd y wlad gan yr Ymerodraeth Bersiaidd am gyfnod yn ystod y rhyfela a gwrthdaro rhwng Persia a gwladwriaethau annibynnol Gwlad Groeg, dan arweinyddiaeth Athen. Gwelwyd Alecsander Fawr yn teithio trwyddi ar ei ffordd i orchfygu Babilon, Tyrus, y Lefant ac Asia. O'r 2g CC ymlaen daeth yn raddol i feddiant y Rhufeiniaid a chreuwyd talaith Asia ganddynt ac ychwanegwyd at gyfoeth ac ysblander yr hen ddinasoedd Groegaidd.

Am fil o flynyddoedd bron bu'r Ymerodraeth Fysantaidd yn dwyn mantell Rhufain yn Asia Leiaf a'r Dwyrain Canol ond ildio tir fu ei hanes; yn gyntaf rhag Persia, wedyn yr Arabiaid Mwslemaidd ac yn olaf y Tyrciaid eu hunain. Yn y diwedd dim ond Caergystennin ei hun oedd yn aros, er gwaethaf (neu efallai oherwydd) sawl Croesgad aneffeithiol o Ewrop.

Gan ddechrau ar ddiwedd y 13g, unodd yr Otomaniaid y tywysogaethau a goresgyn y Balcanau, a chynyddodd y broses o Dwrceiddio Anatolia yn ystod y cyfnod Otomanaidd. Ar ôl i Mehmed II orchfygu Caergystennin (bellach 'Istanbul') ym 1453, parhaodd yr ehangu Otomanaidd o dan Selim I. Yn ystod teyrnasiad Suleiman y Godidog (neu Swleiman I), daeth yr Ymerodraeth Otomanaidd yn bwer byd -eang.[2][31][32] Cwympodd Caergystennin yn y flwyddyn 1453; trobwynt mawr yn hanes y Gorllewin a'r Dwyrain fel ei gilydd. O hynny ymlaen am dros bedair canrif roedd Constantinople yn brifddinas Ymerodraeth yr Otomaniaid a ymestynnai o'r ffin ag Iran yn y dwyrain i ganolbarth Ewrop a pyrth Budapest a Vienna yn y gorllewin, ac o lannau'r Môr Du yn y gogledd i arfordir Gogledd Affrica.

Yn wreiddiol yn eglwys, yna mosg, yn ddiweddarach yn amgueddfa, ac yn awr yn fosg eto, adeiladwyd yr Hagia Sophia yn Istanbul gan yr ymerawdwr Bysantaidd Iwstinian I yn 532-537 OC.

O ddiwedd y 18g ymlaen, dirywiodd pŵer yr ymerodraeth gyda cholli tiriogaethau'n raddol.[33] Dechreuodd Mahmud II gyfnod o foderneiddio ar ddechrau'r 19g.[34] Cyfyngodd Chwyldro'r Twrc Ifanc yn 1908 awdurdod y Swltan ac adfer Senedd yr Otomaniaid ar ôl ataliad o 30 mlynedd, a chafwyd cyfnod aml-bleidiol.[35][36] Rhoddodd coup d'état 1913 y wlad dan reolaeth y Tri Pashas, a oedd wrth y llyw yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, fel rhan o'r Pwerau Canolog (neu'r 'Ymerodraeth Ganolog) ym 1914. Yn ystod y rhyfel, cyflawnodd llywodraeth yr Otomaniaid hil-laddiad yn erbyn yr Armeniaid, yr Assyriaidd a'r Groegiaid Pontig.[a][39] Ar ôl cael ei threchu yn y rhyfel, rhannwyd yr Ymerodraeth Otomanaidd.[40] Diddymwyd y Swltaniaeth ar 1 Tachwedd 1922, llofnodwyd Cytundeb Lausanne ar 24 Gorffennaf 1923 a chyhoeddwyd Gweriniaeth ar 29 Hydref 1923. Gyda'r diwygiadau a gychwynnwyd gan arlywydd cyntaf y wlad, Mustafa Kemal Atatürk, daeth Twrci yn weriniaeth seciwlar, unedol a seneddol. Chwaraeodd ran amlwg yn Rhyfel Corea ac ymunodd â NATO ym 1952. Dioddefodd y wlad sawl <i>coup</i> milwrol yn hanner olaf yr 20g. Yna, cafwyd twf economaidd cryfach a sefydlogrwydd gwleidyddol. Disodlwyd y weriniaeth seneddol â system arlywyddol gan refferendwm yn 2017. Ers hynny, mae system lywodraethol newydd Twrci o dan yr arlywydd Recep Tayyip Erdoğan a'i blaid, yr AKP, wedi cael ei disgrifio'n aml fel un Islamaidd ac awdurdodol.[41][42][43]

Yn sgil y Rhyfel Byd Cyntaf, pan ochrodd Twrci â'r Almaen, cafwyd chwyldro yn Nhwrci a sefydlwyd gweriniaeth seciwlar gan Atatürk, "Tad y Twrci fodern". Symleiddiwyd yr iaith a throes y wlad ei golygon tua'r gorllewin. Erbyn heddiw mae Twrci yn aelod o NATO ac yn gobeithio ymuno a'r Undeb Ewropeaidd fel aelod llawn ohoni.

Iaith a diwylliant[golygu | golygu cod y dudalen]

Twrceg yw prif iaith y wlad a siaredir gan bawb, ond yn y dwyrain ceir nifer o siaradwyr Cwrdeg a rhyw faint o siaradwyr Arabeg yn y de-ddwyrain yn ogystal.

Ieithoedd[golygu | golygu cod y dudalen]

Yr iaith swyddogol yw Twrceg, un o'r ieithoedd Tyrcig.[44][45] Fe'i siaredir gan 85.54% o'r boblogaeth fel iaith gyntaf.[46] 11.97% o'r boblogaeth yn siarad tafodiaith Cwrdeg Kurmanji fel eu mamiaith.[46] Arabeg a Zaza yw mamiaith 2.39% o'r boblogaeth.[46] Siaredir Megleno-Rwmaneg hefyd.[47]

Ymhlith yr ieithoedd sydd mewn perygl yn Nhwrci mae Abaza, Abkhaz, Adyghe, Groeg Cappadocian, Gagauz, Hértevin, Homshetsma, Kabard-Cherkes, Ladino (Judesmo), Laz, Mlahso, Groeg Pontic, Romani, Suret, Turoyo, Ubykh, ac Armenieg Gorllewinol.[48]

Economi[golygu | golygu cod y dudalen]

Skyscrapers yn chwarter Levant o Beşiktaş ar ochr Ewropeaidd Istanbul, y ddinas a'r ganolfan ariannol fwyaf yn Nhwrci.

Mae Twrci yn wlad sydd newydd ei diwydiannu, gydag economi incwm canolig-uwch, a'r ugeinfed fwyaf yn y byd yn ôl CMC enwol, a'r 11fed gan Paredd gallu prynu (PPP). Yn ôl amcangyfrifon Banc y Byd, roedd CMC y pen Twrci gan PPP yn 2021 yn $32,278, ac roedd tua 11.7% o Dwrciaid mewn perygl o dlodi ariannol neu dlodi-cymdeithasol yn 2019.[49] Roedd diweithdra yn Nhwrci yn 13.6% yn 2019,[50] a chododd y boblogaeth dosbarth canol yn Nhwrci o 18% i 41% rhwng 1993 a 2010 yn ôl Banc y Byd.[51] Mae cronfeydd tramor y wlad yn werth $51 biliwn.[52] Arweiniodd Undeb Tollau’r UE-Twrci ym 1995 at ryddfrydoli cyfraddau tariff yn helaeth, ac mae bellach yn ffurfio un o golofnau pwysicaf polisi masnach dramor Twrci.[53]

Mae'r diwydiant modurol yn Nhwrci yn sylweddol, gan gynhyrchu dros 1.3 miliwn o gerbydau yn 2015, gan eu rhestru fel y 14eg cynhyrchydd cerbydau mwyaf yn y byd.[54] Ceir iardiau llongau eitha modern, lle caiff tanceri cemegol ac olew eu cynhyrchu.[55] Mae brandiau Twrcaidd fel Beko a Vestel ymhlith y cynhyrchwyr electroneg ac offer cartref mwyaf yn Ewrop, ac maent yn buddsoddi swm sylweddol o arian ar gyfer ymchwil a datblygu mewn technolegau newydd sy'n gysylltiedig â'r meysydd hyn.[56][57][58]

Mae cwmnïau modurol Twrcaidd fel TEMSA, Otokar a BMC ymhlith gwneuthurwyr faniau, bysiau a thryciau mwya'r byd.

Sector allweddol eraill o fewn economi Twrci yw bancio, adeiladu, offer cartref, electroneg, tecstilau, mireinio olew, cynhyrchion petrocemegol, bwyd, mwyngloddio, haearn a dur, a diwydiant peiriannau.  Fodd bynnag, mae amaethyddiaeth yn dal i gyflogi 25% o'r gweithlu.[59]

Twristiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Marmaris yn Rifiera Twrci

Mae twristiaeth yn Nhwrci wedi cynyddu bron bob blwyddyn yn yr 21g,[60] ac mae'n rhan bwysig o'r economi. Twrci yw un o ddeg cyrchfan orau'r byd o ran nifer y twristiaid, gyda'r ganran uchaf o ymwelwyr tramor yn cyrraedd o Ewrop; yn arbennig yr Almaen a Rwsia yn ystod y blynyddoedd diwethaf.[60] Yn 2019, roedd Twrci yn chweched yn y byd o ran nifer y twristiaid rhyngwladol a oedd yn cyrraedd, gyda 51.2 miliwn o dwristiaid tramor yn ymweld â'r wlad.[61] Mae gan Dwrci 19 o Safleoedd Treftadaeth y Byd UNESCO, ac 84 o Safleoedd Treftadaeth y Byd ar y rhestr safleoedd bregus.

Iechyd[golygu | golygu cod y dudalen]

Ysbyty Acıbadem yng nghymdogaeth Altunizade yn Üsküdar, İstanbul

Mae'r Weinyddiaeth Iechyd wedi rhedeg system gofal iechyd cyhoeddus gyffredinol er 2003.[62] Fe'i gelwir yn Yswiriant Iechyd Cyffredinol (Genel Sağlık Sigortası), mae'n cael ei ariannu gan ordaliad treth ar gyflogwyr, a oedd yn y 2020au tua 5%.[62] Mae cyllid y sector cyhoeddus oddeutu 75.2% o wariant ar iechyd.[62] Er gwaethaf y gofal iechyd cyffredinol, cyfanswm y gwariant ar iechyd fel cyfran o CMC yn 2018 oedd yr isaf ymhlith gwledydd yr OECD ar 6.3% o CMC, o'i gymharu â chyfartaledd yr OECD o 9.3%.[62]

Y disgwyliad oes ar gyfartaledd yw 78.6 mlynedd (75.9 ar gyfer dynion ac 81.3 ar gyfer menywod), o'i gymharu â chyfartaledd yr UE o 81 mlynedd.[62] Mae gan Dwrci un o'r cyfraddau gordewdra uchaf yn y byd, gyda bron i draean (29.5%) o'i phoblogaeth oedolion â gwerth mynegai màs y corff (BMI) sy'n 30 neu'n uwch.[63] Mae llygredd aer yn Nhwrci yn un o brif achosion marwolaethau cynnar.[64]

Mae yna lawer o ysbytai preifat yn y wlad, ac mae hi'n elwa o dwristiaeth feddygol yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Daeth incwm twristiaeth iechydo dros $1B i Dwrci yn 2019. Ceir tua 60% o'r incwm o lawdriniaethau plastig a derbyniodd gyfanswm o 662,087 o dwristiaid wasanaeth yn y wlad yn yr un flwyddyn.[65]

Diwylliant[golygu | golygu cod y dudalen]

Y Swffi - Urdd Mevlevi, a sefydlwyd gan ddilynwyr y cyfrinydd a'r bardd Rumi yn y 13g, yn ystod SEMA. Mae'r seremoni yn un o 11 elfen Twrci ar Restrau Treftadaeth Ddiwylliannol Anniriaethol UNESCO.[66]

Mae gan Dwrci ddiwylliant amrywiol iawn sy'n gyfuniad o wahanol elfennau o'r Tyrcig, Anatolian, Otomanaidd (a oedd ei hun yn barhad o ddiwylliannau Greco-Rufeinig ac Islamaidd) a diwylliant a thraddodiadau'r Gorllewin, a ddechreuodd gyda Gorllewinoli'r Ymerodraeth Otomanaidd. ac sy'n dal i barhau heddiw.[67][68] Dechreuodd y gymysgedd hon o ganlyniad i gyfarfyddiad y Twrciaid a'u diwylliant â diwylliant y bobloedd a oedd yn eu llwybr yn ystod eu hymfudiad o Ganol Asia i'r Gorllewin.[67][69] Mae diwylliant Twrcaidd yn ymdrech i fod yn wladwriaeth Orllewinol "fodern", tra'n parhau i gynnal gwerthoedd crefyddol a hanesyddol traddodiadol.[67]

Y celfyddydau gweledol[golygu | golygu cod y dudalen]

Datblygodd paentio Twrcaidd yn weithredol gan ddechrau o ganol y 19g. Trefnwyd y gwersi paentio cyntaf yn yr hyn sydd bellach yn Brifysgol Dechnegol Istanbul (yr Ysgol Peirianneg Filwrol Imperial ar y pryd) ym 1793, at ddibenion technegol yn bennaf.[70]

Ar ddiwedd y 19g, roedd ffigwr dynol yn cael ei sefydlu fel astudiaeth o fewn paentio Twrcaidd, yn enwedig gydag Osman Hamdi Bey (1842–1910). Ymddangosodd Argraffiadaeth (Impressionism) yn nes ymlaen gyda Halil Pasha (c.1857–1939). Arlunwyr Twrcaidd pwysig eraill yn y 19g yw Ferik İbrahim Paşa (1815-1891), Osman Nuri Paşa (c.1839-1906), Şeker Ahmet Paşa (1841-1907), a Hoca Ali Riza (1864–1939).

Ymhlith y cerflunwyr Twrcaidd o fri rhyngwladol yn yr 20fed ganrif mae Ali Hadi Bara, Zühtü Müridoğlu, İlhan Koman, Kuzgun Acar ac Ali Teoman Germaner .

Ffurfiau nodedig o fewn celfyddyd Twrcaidd traddodiadol yw gwehyddu Carpedi a thapestri, gyda'u gwreiddiau yn y cyfnod cyn-Islamaidd. Yn ystod ei hanes hir, mae celf a chrefft gwehyddu carpedi a thapestrïau yn Nhwrci wedi integreiddio nifer o draddodiadau diwylliannol. Ar wahân i'r patrymau dylunio Tyrcig sy'n gyffredin, gellir canfod olion patrymau Persia a Bysantaidd hefyd. Mae tebygrwydd hefyd gyda'r patrymau a ddefnyddir mewn dyluniadau carpedi Armenaidd, Cawcasaidd a Chwrdaidd. Dylanwadodd dyfodiad Islam yng Nghanol Asia a datblygiad celf Islamaidd hefyd ar batrymau Tyrcig yn y cyfnod canoloesol. Mae hanes y dyluniadau, y motiffau a'r addurniadau a ddefnyddir mewn carpedi a thapestrïau Twrcaidd felly'n adlewyrchu hanes gwleidyddol ac ethnig y Twrciaid ac amrywiaeth ddiwylliannol Anatolia.[71]

Bwyd[golygu | golygu cod y dudalen]

Coffi Twrcaidd gyda Turkish delight. Mae Coffi Twrcaidd yn dreftadaeth ddiwylliannol anniriaethol UNESCO.[72][73]

Treftadaeth bwyd Otomanaidd yw bwyd Twrcaidd i raddau helaeth. Ym mlynyddoedd cynnar y Weriniaeth, cyhoeddwyd ychydig o astudiaethau am seigiau Anatolaidd rhanbarthol ond nid oedd bwyd yn rhan helaeth o astudiaethau gwerin Twrcaidd tan yr 1980au, pan anogodd y diwydiant twristiaeth newydd wladwriaeth Twrci i noddi dau symposia bwyd. Roedd y papurau a gyflwynwyd yn y symposia yn cyflwyno hanes bwyd Twrcaidd ar "gontinwwm hanesyddol" a oedd yn dyddio'n ôl i darddiad Tyrcig yng Nghanol Asia ac yn parhau trwy'r cyfnodau Seljuk ac Otomanaidd.[74]

Roedd bwyd Twrcaidd wedi'i hen sefydlu erbyn canol y 1400au, sef dechrau teyrnasiad chwe chan mlynedd yr Ymerodraeth Otomanaidd. Daeth saladau iogwrt, pysgod mewn olew olewydd, siarbet a llysiau wedi'u stwffio a'u lapio yn eitha cyffredin. Defnyddiodd yr ymerodraeth ei llwybrau tir a dŵr i fewnforio cynhwysion egsotig o bob cwr o'r byd. Erbyn diwedd yr 16g, roedd gan y llys Otomanaidd dros 1,400 o gogyddion yn byw yn y llys, ac yn pasio deddfau yn rheoleiddio ffresni bwyd. Ers cwymp yr ymerodraeth yn y Rhyfel Byd Cyntaf (1914–1918) a sefydlu Gweriniaeth Twrci ym 1923, mae bwyd tramor fel saws hollandaise Ffrengig a bwyd cyflym y Gorllewin hefyd wedi gwneud eu ffordd i mewn i ddeiet modern Twrci.[75]

Gallery[golygu | golygu cod y dudalen]

  • Kocatepe Mosque Ankara.jpg
  • 067 Etnografya.05.2006 resize.JPG
  • DolmabahceMainGate.JPG
  • İzmir clock tower.jpg
  • Pamukkale00.JPG
  • Eskişehir-Aycan.jpg
  • Antalya falezler.jpg
  • Alanya.jpg
  • Bluemosquefront.jpg
  • Diyarbakir P1050751 20080427135832.JPG

Dolenni allanol[golygu | golygu cod y dudalen]

Twrci

Sefydliadau cyhoeddus[golygu | golygu cod y dudalen]

Proffeiliau[golygu | golygu cod y dudalen]

Gweler hefyd[golygu | golygu cod y dudalen]

gw • sg • go
Gwledydd y Môr Canoldir
gw • sg • go
Flag of NATO.svg Sefydliad Cytundeb Gogledd yr Iwerydd (NATO)
AelodauFlag of NATO.svg
Ymgeiswyr
gw • sg • go
Asia
Gwladwriaethau sofranaidd
Gwladwriaethau trawsgyfandirol

Yr Aifft2 · Armenia3 · Aserbaijan4 · Cyprus3 · Dwyrain Timor5 · Georgia4 · Indonesia5 · Casachstan6 · Rwsia6 · Twrci6 · Iemen7

Tiriogaethau dibynnol,
ardaloedd ymreolaethol,
a thiriogaethau eraill
Dynodir gwlad anghydnabyddedig neu a gydnabyddir yn rhannol gan lythrennau italig.
1 Cydnabyddir gan Dwrci yn unig.  2 Gyda'r mwyafrif o'i thir yn Affrica.  3 Yn Ne Orllewin Asia yn gyfan gwbwl, ond ystyrir yn rhan o Ewrop am resymau hanesyddol, gwleidyddol, ac/neu diwylliannol.  4 Yn rhannol neu ddim o gwbwl yn Ewrop, yn dibynnu ar ddiffiniadau'r ffiniau rhwng Ewrop ac Asia.  5 Ystyrid weithiau yn rhan o Oceania.  6 Gyda lleiafrif o'i thir yn Asia.  7 Ystyrid ynysfor Socotra yn rhan o Affrica.  8 Gweinyddir gan Weriniaeth Pobl Tsieina.  9 Nid yn llwyr annibynnol. 
Wiktionary-logo-cy.png
Chwiliwch am twrci
yn Wiciadur.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]

  1. ↑ https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayal%C4%B1-N%C3%BCfus-Kay%C4%B1t-Sistemi-Sonu%C3%A7lar%C4%B1-2021-45500&dil=1; dyddiad cyrchiad: 17 Medi 2022.
  2. ↑ 2.0 2.1 Howard, Douglas Arthur (2001). The History of Turkey. Greenwood Publishing Group. t. 43. ISBN 978-0-313-30708-9.
  3. ↑ 3.0 3.1 Sharon R. Steadman; Gregory McMahon (2011). The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000–323 BC). Oxford University Press. tt. 3–11, 37. ISBN 978-0-19-537614-2. Cyrchwyd 23 Mawrth 2013.
  4. ↑ Casson, Lionel (1977). "The Thracians". The Metropolitan Museum of Art Bulletin 35 (1): 2–6. doi:10.2307/3258667. JSTOR 3258667. http://www.metmuseum.org/pubs/bulletins/1/pdf/3258667.pdf.bannered.pdf.
  5. ↑ Edwards, Iorwerth Eiddon Stephen (1977). The Cambridge Ancient History (yn Saesneg). Cambridge University Press. tt. 184, 787. ISBN 978-0-521-08691-2.
  6. ↑ David Noel Freedman; Allen C. Myers; Astrid Biles Beck (2000). Eerdmans Dictionary of the Bible. Wm. B. Eerdmans Publishing. t. 61. ISBN 978-0-8028-2400-4. Cyrchwyd 24 Mawrth 2013.
  7. ↑ Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser. The origins of the Ottoman Empire. t. 33.
  8. ↑ "QA-114, 22 November 2020, Statement of the Spokesperson of Ministry of Foreign Affairs, Mr. Hami Aksoy, in Response to a Question Regarding Turkey's Putting on the Record its Determination to Obtain a Fair Position Under the International Climate Change Regime in the G20 Leaders' Declaration".
  9. ↑ "The Political Economy of Regional Power: Turkey" (PDF). giga-hamburg.de. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2014-02-10. Cyrchwyd 18 Chwefror 2015.
  10. ↑ Metz, Helen Chapin, gol. (1996). "Geography". Turkey: A Country Study. Area handbook series (arg. fifth). Washington, DC: US GPO for the Federal Research Division of the Library of Congress. ISBN 978-0-8444-0864-4. LCCN 95049612.
  11. ↑ "UN Demographic Yearbook" (PDF). Cyrchwyd 1 Tachwedd 2010.
  12. ↑ US Library of Congress. "Geography of Turkey". US Library of Congress. Cyrchwyd 13 December 2006.
  13. ↑ 13.0 13.1 "Geography of Turkey". Turkish Ministry of Tourism. 2005. Cyrchwyd 13 December 2006.
  14. ↑ "Biodiversity in Turkey". 6 Mai 2012. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 April 2016. Cyrchwyd 9 Awst 2014.
  15. ↑ "Turkey's flora and fauna". allaboutturkey.com. Cyrchwyd 12 Mehefin 2014.
  16. ↑ "Statistics". milliparklar.gov.tr. Ministry of Forest and Water – General Directorare of Nature Conservation and National Parks. Cyrchwyd 12 Mehefin 2014.
  17. ↑ Kazancı, Nizamettin; Kuzucuoğlu, Catherine (2019), Kuzucuoğlu, Catherine; Çiner, Attila; Kazancı, Nizamettin, eds., "Threats and Conservation of Landscapes in Turkey" (yn en), Landscapes and Landforms of Turkey, World Geomorphological Landscapes (Springer International Publishing): 603–632, doi:10.1007/978-3-030-03515-0_36, ISBN 978-3-030-03515-0
  18. ↑ 18.0 18.1 Can, O.E. (2004).
  19. ↑ "Diyarbakır'da öldürülen leopar İran Parsı çıktı". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 Hydref 2016. Cyrchwyd 21 Gorffennaf 2015.
  20. ↑ Üstay, A.H. (1990).
  21. ↑ 21.0 21.1 21.2 21.3 21.4 21.5 21.6 "Climate of Turkey" (PDF). General Directorate of Meteorology. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 28 Mawrth 2014. Cyrchwyd 24 Ionawr 2014.
  22. ↑ Clark, Ross (28 Hydref 2006). "The wetter, the better". The Independent. London. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 28 Ionawr 2012. Cyrchwyd 2 Medi 2009.
  23. ↑ Edgecomb, Diane; Ahmed, Mohammed M.A.; Özel, Çeto (2007). A fire in my heart: Kurdish tales. Westport, CT: Libraries Unlimited. t. xv. ISBN 978-1-59158-437-7. The outlines of the map of Kurdistan were taken from two sources: first, a map produced by the CIA in 1992 depicting areas with a Kurdish majority [...]
  24. ↑ "The Results of Address Based Population Registration System, 2011". Turkish Statistical Institute. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-04-10. Cyrchwyd 15 Chwefror 2012.
  25. ↑ Turkish Statistical Institute (2010). "Population statistics in 2009". Turkish Statistical Institute. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2010-12-04. Cyrchwyd 28 Ionawr 2010.
  26. ↑ Bayir, Derya (22 April 2016). Minorities and Nationalism in Turkish Law (yn Saesneg). Routledge. tt. 144–145. ISBN 978-1-317-09579-8.
  27. ↑ "Toplumsal Yapı Araştırması 2006" (PDF). KONDA Research and Consultancy. 2006. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 15 Chwefror 2017. Cyrchwyd 21 Chwefror 2015.
  28. ↑ Mutlu, Servet (1996). "Ethnic Kurds in Turkey: A Demographic Study". International Journal of Middle East Studies 28 (4): 517–541. doi:10.1017/S0020743800063819. https://archive.org/details/sim_international-journal-of-middle-east-studies_1996-11_28_4/page/517.
  29. ↑ Extra, Guus; Gorter, Durk (2001). The other languages of Europe: Demographic, Sociolinguistic and Educational Perspectives. Multilingual Matters. ISBN 978-1-85359-509-7.
  30. ↑ "Hattusha: the Hittite Capital". whc.unesco.org. Cyrchwyd 12 Mehefin 2014.
  31. ↑ Masters, Bruce (2013). The Arabs of the Ottoman Empire, 1516–1918: A Social and Cultural History (yn Saesneg). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-03363-4.
  32. ↑ Somel, Selcuk Aksin (2010). The A to Z of the Ottoman Empire (yn Saesneg). Scarecrow Press. ISBN 978-1-4617-3176-4.
  33. ↑ Marushiakova, Elena; Popov, Veselin Zakhariev; Popov, Veselin; Descartes), Centre de recherches tsiganes (Université René (2001). Gypsies in the Ottoman Empire: A Contribution to the History of the Balkans (yn Saesneg). Univ of Hertfordshire Press. ISBN 978-1-902806-02-0.
  34. ↑ Roderic.
  35. ↑ Zürcher, Erik Jan (2004). Turkey: A Modern History. London: I. B. Tauris. tt. 93–5.
  36. ↑ Shaw and Shaw, Stanford J. and Ezel Kural (1977). History of The Ottoman Empire and Modern Turkey Vol. II. Cambridge: Cambridge University Press. tt. 274–9, 282–7.
  37. ↑ "Erdogan: Turkey will 'never accept' genocide charges". Deutsche Welle. Cyrchwyd 7 Chwefror 2018.
  38. ↑ Tatz, Colin; Higgins, Winton (2016). The Magnitude of Genocide. ABC-CLIO. ISBN 978-1-4408-3161-4.
  39. ↑ Schaller, Dominik J.; Zimmerer, Jürgen (2008). "Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies—introduction". Journal of Genocide Research 10 (1): 7–14. doi:10.1080/14623520801950820. ISSN 1462-3528.
  40. ↑ Roderic H. Davison; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in Slavic Review, Vol. 34, No. 1 (March 1975), pp. 186–187
  41. ↑ Peter S. Goodman (18 Awst 2018). "The West Hoped for Democracy in Turkey. Erdogan Had Other Ideas". The New York Times. Cyrchwyd 18 April 2021.
  42. ↑ "Recep Tayyip Erdogan: Turkey's pugnacious president". BBC News. 27 Hydref 2020. Cyrchwyd 18 April 2021.
  43. ↑ Steven A. Cook (21 Gorffennaf 2016). "How Erdogan Made Turkey Authoritarian Again". The Atlantic. Cyrchwyd 18 April 2021.
  44. ↑ Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World, Third Edition. Routledge. ISBN 978-0-415-25004-7.
  45. ↑ "Turkey Overview". minorityrights.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 9 Medi 2015.
  46. ↑ 46.0 46.1 46.2 "Türkiye'nin yüzde 85'i 'anadilim Türkçe' diyor". Milliyet.com.tr. Cyrchwyd 4 Tachwedd 2012.
  47. ↑ Kahl, Thede (2006). "The Islamisation of the Meglen Vlachs (Megleno-Romanians): The Village of Nânti (Nótia) and the "Nântinets" in Present-Day Turkey". Nationalities Papers. 34 (1). tt. 71–90. doi:10.1080/00905990500504871.
  48. ↑ "Interactive Atlas of the World's Languages in Danger". UNESCO. Cyrchwyd 9 Awst 2014.
  49. ↑ "People at risk of poverty or social exclusion". ec.europa.eu. Eurostat. Cyrchwyd 27 December 2020.
  50. ↑ "Unemployment, total (% of total labor force) (national estimate) – Turkey | Data". data.worldbank.org. Cyrchwyd 14 April 2021.
  51. ↑ "New World Bank Report Looks at Turkey's Rise to the Threshold of High-Income Status and the Challenges Remaining". World Bank. 10 December 2014. Cyrchwyd 14 April 2021.
  52. ↑ "Turkey Foreign Exchange Reserves". CEIC. Cyrchwyd 14 April 2021.
  53. ↑ Bartolomiej Kaminski; Francis Ng (1 Mai 2006). "Turkey's evolving trade integration into Pan-European markets" (PDF). World Bank. t. 3. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 14 Mehefin 2007. Cyrchwyd 27 December 2006.
  54. ↑ "2015 Production Statistics". Organisation Internationale des Constructeurs d'Automobiles. Cyrchwyd 31 Awst 2016.
  55. ↑ "The Shipbuilding Industry in Turkey" (PDF). OECD. September 2011.
  56. ↑ "About Best-Selling Home Appliance Brand Beko UK". Cyrchwyd 9 Awst 2014.
  57. ↑ "Beko Avrupa'da üçüncülüğe oynuyor". Cyrchwyd 9 Awst 2014.
  58. ↑ "The Unknown TV Giant – Businessweek". Bloomberg.com. 9 Mehefin 2006. Cyrchwyd 9 Awst 2014.
  59. ↑ "Turkey: Agriculture and Rural Development" (PDF). Cyrchwyd 9 December 2011.
  60. ↑ 60.0 60.1 "Tourism Statistics" (PDF). Culture and tourism Ministry. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 11 April 2019. Cyrchwyd 27 Mawrth 2019.
  61. ↑ UNWTO Tourism Highlights: 2019 Edition | World Tourism Organization. 2019. doi:10.18111/9789284421152. ISBN 978-92-844-2115-2.
  62. ↑ 62.0 62.1 62.2 62.3 62.4 Atun, Rifat (1 Hydref 2020). "Transforming Turkey's Health System". The New England Journal of Medicine 373:14.
  63. ↑ "WHO Mean Body Mass Index (BMI)". World Health Organization. Cyrchwyd 5 Chwefror 2019.
  64. ↑ Akyuz, Ezgi; Samavati, Mehrdad; Kaynak, Burcak (14 Awst 2020). "Spatial distribution of health risks associated with PM2.5 in Turkey and Iran using satellite and ground observations". Atmospheric Pollution Research 11 (12): 2350–2360. doi:10.1016/j.apr.2020.08.011. ISSN 1309-1042. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1309104220302312.
  65. ↑ "Health tourism earns above $1B to Turkey in 2019, under spotlight with COVID-19". Daily Sabah. Daily Sabah. 20 Awst 2020. Cyrchwyd 8 April 2021.
  66. ↑ "UNESCO Intangible Cultural Heritage Lists". unesco.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 15 Gorffennaf 2014. Cyrchwyd 3 Gorffennaf 2014.
  67. ↑ 67.0 67.1 67.2 Ibrahim Kaya (2004). Social Theory and Later Modernities: The Turkish Experience. Liverpool University Press. tt. 57–58. ISBN 978-0-85323-898-0. Cyrchwyd 12 Mehefin 2013.
  68. ↑ Erhan Solmaz (2021). "How a Country Turkey? Cultural and Sociological Situation in Turkey". Simit Çay. Cyrchwyd 14 Ionawr 2021.
  69. ↑ Royal Academy of Arts (2005). "Turks – A Journey of a Thousand Years: 600–1600". Royal Academy of Arts. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 18 Chwefror 2007. Cyrchwyd 12 December 2006.
  70. ↑ Antoinette Harri; Allison Ohta (1999). 10th International Congress of Turkish Art. Fondation Max Van Berchem. ISBN 978-2-05-101763-3. The first military training institutions were the Imperial Army Engineering School (Mühendishane-i Berr-i Hümâyun, 1793) and the Imperial School of Military Sciences (Mekteb-i Ulûm-ı Harbiye-i Şahane, 1834). Both schools taught painting to enable cadets to produce topographic layouts and technical drawings to illustrate landscapes ...
  71. ↑ Brueggemann, Werner; Boehmer, Harald (1982). Teppiche der Bauern und Nomaden in Anatolien = Carpets of the Peasants and Nomads in Anatolia (arg. 1st). Munich: Verlag Kunst und Antiquitäten. tt. 34–39. ISBN 978-3-921811-20-7.
  72. ↑ "Turkish coffee culture and tradition". UNESCO. 5 December 2013. Cyrchwyd 18 Awst 2014.
  73. ↑ Çakır Morin, Arzu (5 December 2013). "Türk kahvesi Unesco korumasında". Hürriyet (yn Tyrceg). Istanbul. Cyrchwyd 18 Awst 2014.
  74. ↑ Claflin, Kyri W.; Scholliers, Peter (2013). Writing Food History: A Global Perspective. Berg. ISBN 978-0-85785-217-5.
  75. ↑ "Food in Turkey – Turkish Food, Turkish Cuisine". foodbycountry.com. Cyrchwyd 12 Awst 2014.


Gwall cyfeirio: Mae tagiau <ref> yn bresennol ar gyfer y grwp "lower-alpha", ond ni chafwyd tag <references/>, ynteu roedd </ref> terfynol yn eisiau.

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Twrci&oldid=11647686"