Neidio i'r cynnwys

Unol Daleithiau America

Golygu dolenni
Oddi ar Wicipedia
Unol Daleithiau America
ArwyddairIn God We Trust Edit this on Wikidata
Mathgwladwriaeth sofran, gwladwriaeth gyfansoddiadol, gweriniaeth ddemocrataidd, gwladwriaeth ffederal, Uwchbwer, gwlad Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlYr Amerig Edit this on Wikidata
Lb-Amerika.ogg, LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Statele Unite ale Americii.wav, LL-Q33810 (ori)-Psubhashish-ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା.wav, Hu-Amerikai Egyesült Államok.ogg Edit this on Wikidata
PrifddinasWashington Edit this on Wikidata
Poblogaeth340,110,988 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 12 Mai 1784 (cydnabyddwyd annibynniaeth gan y famwlad, Cytundeb Paris (1783)) Edit this on Wikidata
AnthemThe Star-Spangled Banner Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethDonald Trump Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC−12:00, UTC−11:00, UTC−09:00, UTC−08:00, UTC−07:00, UTC−06:00, UTC−05:00, UTC−04:00, UTC+10:00, UTC+12:00, Samoa Time Zone, Cylchfa Amser yr Iwerydd, Cylchfa Amser Canolog, Alaska Time Zone, Cylchfa Amser y Mynyddoedd, Chamorro Time Zone Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol		Saesneg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolGogledd America Edit this on Wikidata
GwladUnol Daleithiau America Edit this on Wikidata
Arwynebedd9,826,675 ±1 km² Edit this on Wikidata
GerllawCefnfor yr Arctig, Y Cefnfor Tawel, Cefnfor yr Iwerydd Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaMecsico, Canada Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau39.828175°N 98.5795°W Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolLlywodraeth Ffederal yr Unol Daleithiau Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholCyngres yr Unol Daleithiau Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth		Arlywydd yr Unol Daleithiau Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethDonald Trump Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth		Arlywydd yr Unol Daleithiau Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethDonald Trump Edit this on Wikidata
Map
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)$23,315,081 million, $25,462,700 million, $27,720,709 million Edit this on Wikidata
Ariandoler yr Unol Daleithiau Edit this on Wikidata
Canran y diwaith6.7 ±0.001 canran Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant1.665 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.921 Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]

Gweriniaeth ffederal yng Ngogledd America yw Unol Daleithiau America (Saesneg: United States of America) neu'r Unol Daleithiau (hefyd, yn enwedig ar lafar, "America"). Mae hanner cant o daleithiau yn yr undeb. Lleolir y 48 talaith gyfagos rhwng Canada i'r gogledd a Mecsico i'r de. Lleolir Alaska yng ngogledd-orllewin y cyfandir i'r gorllewin o Ganada. Ynysfor yng nghanol y Cefnfor Tawel yw'r dalaith arall, sef Hawaii. Ceir hefyd 326 neilldiroedd Amerindiaidd (Indian reservations). Gydag arwynebedd o 3.8 miliwn milltir sgwâr hi yw'r drydedd neu'r bedwaredd wlad fwyaf yn y byd. Mae'n ffinio gyda Chanada i'r gogledd a Mecsico i'r de yn ogystal â ffiniau morwrol cyfyngedig gyda'r Bahamas, Cuba, a Rwsia.[1]

Ymfudodd y paleo-Amerindiaid i dir mawr Gogledd America o leiaf 12,000 o flynyddoedd yn ôl, a dechreuodd gwladychu Ewropeaidd yn yr 16g. Daeth yr Unol Daleithiau yn annibynnol o Loegr wedi sawl anghydfod â Phrydain Fawr ynghylch trethiant a chynrychiolaeth wleidyddol at Ryfel Annibyniaeth America (1775–1783), a ddaeth ag annibyniaeth i'r genedl. Serennod y Cymro Richard Price pan ddechreuodd Rhyfel Annibyniaeth America ar 9 Ebrill 1775 a bu'n allweddol yn cynghori'r Llywodreth newydd sut i greu system ariannol newydd.

Ar ddiwedd y 18g, dechreuodd yr Unol Daleithiau ehangu ar draws Gogledd America, gan feddiannu tiriogaethau newydd yn raddol, weithiau trwy ryfel neu drwy ddisodli Americanwyr Brodorol yn aml, gan eu troi'n daleithiau newydd; erbyn 1848, roedd yr Unol Daleithiau yn rhychwantu'r Gogledd America, ar wahân i'r gwledydd a elwir heddiw'n Ganada ac Alaska.

Roedd caethwasiaeth yn gyfreithlon yn ne'r Unol Daleithiau tan ail hanner y 19g, pan arweiniodd Rhyfel Cartref America at ei ddiddymu. Daeth yr Unol Daleithiau'n bwer mawr yn dilyn Rhyfel Sbaen-America a Rhyfel Byd Cyntaf, statws a gadarnhawyd gan ganlyniad yr Ail Ryfel Byd. Yn ystod y Rhyfel Oer, ymladdodd yr Unol Daleithiau Ryfel Corea a Rhyfel Fietnam ond osgowyd gwrthdaro milwrol uniongyrchol â'r Undeb Sofietaidd. Cystadlodd y ddau bŵer yn y Ras Ofod, gan arwain Rwsia'n llwyddo i roi dyn yn y gofod, ac yna yr UDA yn llwyddo i roi dyn ar y lleuad. Daeth diddymiad yr Undeb Sofietaidd ym 1991 a'r Rhyfel Oer i ben, gan adael yr Unol Daleithiau fel unig bŵer-enfawr y byd.

Mae'r Unol Daleithiau yn weriniaeth ffederal ac yn ddemocratiaeth gynrychioliadol gyda thair cangen ar wahân o lywodraeth, gan gynnwys deddfwrfa ddwyochrog. Mae'n aelod sefydlog o'r Cenhedloedd Unedig, Banc y Byd, y Gronfa Ariannol Ryngwladol, Sefydliad Taleithiau America, NATO, a sefydliadau rhyngwladol eraill. Mae hefyd yn aelod parhaol o Gyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig. Caiff ei hystyried yn dawddlestr o ddiwylliannau ac ethnigrwydd, ac mae ei phoblogaeth wedi cael ei siapio gan ganrifoedd o fewnfudo. Mae'r UD yn uchel mewn mesurau rhyngwladol o ryddid economaidd, ansawdd bywyd, addysg a hawliau dynol, er bod ganddi record ofnadwy o lofruddiaethau gynnau, niferoedd mewn carchar, problemau cyffuriau ayb. a beirniadir y wlad am yr anghydraddoldeb sy'n gysylltiedig â hil, cyfoeth ac incwm a diffyg gofal iechyd cyffredinol.

Mae'r Unol Daleithiau yn wlad ddatblygedig iawn, mae'n cyfrif am oddeutu chwarter y CMC byd-eang, a hi yw economi fwyaf y byd yn ôl CMC ar gyfraddau cyfnewid y farchnad . Yn ôl gwerth, yr Unol Daleithiau yw mewnforiwr nwyddau mwy'r byd ac allforiwr nwyddau ail-fwyaf. Er mai dim ond 4.2% o gyfanswm y byd yw ei phoblogaeth, mae'n dal 29.4% o gyfanswm cyfoeth y byd, y gyfran fwyaf sydd gan unrhyw wlad. Gan ffurfio mwy na thraean o'r gwariant milwrol byd-eang, hwn yw'r pŵer milwrol mwyaf blaenllaw yn y byd ac mae'n rym gwleidyddol, diwylliannol a gwyddonol, yn rhyngwladol.[2]

Hanes

[golygu | golygu cod]

Cyn glaniad yr Ewropeiaid cyntaf roedd y diriogaeth gyfandirol yn gartref i sawl llwyth o Americanwyr brodorol, e.e y Sioux a'r Navajo.

Roedd y 13 talaith wreiddiol yn wladfeydd Prydeinig hyd yr 1700au cyn iddynt ennill eu hannibyniaeth yn sgil Gwrthryfel America (1776–1783).

Bryd hynny, roedd Florida a thiriogaethau eraill yn y de a'r de-orllewin (Texas, Califfornia, Arizona a. y. y. b.) yn perthyn i Sbaen; roedd rhan sylweddol o'r tir yng nghanol y cyfandir i'r gorllewin o Afon Mississippi hyd at ffin Canada yn perthyn i Ffrainc, ac roedd Alaska yn perthyn i Rwsia. Yn 1803 prynodd yr Unol Daleithiau y tir Ffrengig am 60 miliwn o ffranciau, neu tua 15 miliwn o ddoleri (Pryniant Louisiana) a dwblodd hynny faint y wlad. Yn 1836 cafodd Texas annibyniaeth oddi wrth Mecsico ac ar ôl naw mlynedd fel Gweriniaeth Texas ymunodd y dalaith â'r undeb. Ar ôl y rhyfel rhwng yr Unol Daleithiau a Mecsico, roddodd Cytundeb Guadeloupe-Hidalgo (1848) 200,000 milltir sgwar o dir, sydd heddiw yn cynnwys y rhan fwyaf o daleithiau New Mexico, Arizona, Califfornia, Colorado, Utah a Nevada, i'r Unol Daleithiau.

Ymladdwyd Rhyfel Cartref America (1861–1865) rhwng unarddeg talaith yn y de oedd yn dymuno gadael yr Unol Daleithiau a'r gweddill o'r wlad. Dechreuodd y rhyfel yn dilyn etholiad Abraham Lincoln yn Arlywydd yr Unol Daleithiau yn 1861. Prif asgwrn y gynnen oedd caethwasiaeth; yr oedd pob un o'r taleithiau oedd yn dymuno gadael yr Undeb yn rhai lle roedd caethwasiaeth yn elfen bwysig. Tra nad oedd Lincoln wedi bygwth dileu caethwasiaeth, ystyrid ef yn elyn i'r gyfundrefn. Dewisodd y gwrthryfelwyr Jefferson Davis fel Arlywydd.

Dechreuodd yr ymladd ar 12 Ebrill, 1861, pan ymosododd y gwrthryfelwyr ar Fort Sumter yn nhalaith De Carolina. Erbyn 1862 yr oedd brwydro ar raddfa eang wedi datblygu, gyda niferoedd mawr yn cael eu lladd. Ym mis Medi 1862, cyhoeddodd Lincoln ryddid y caethion. Erbyn hyn yr oedd y de wedi darganfod cadfridogion o athrylith yn Robert E. Lee a "Stonewall" Jackson, ac enillasant nifer o fuddugoliaethau dros yr Undebwyr. Lladdwyd Jackson mewn camgymeriad gan ei filwyr ei hun ym mrwydr Chancellorsville ym Mai 1863, a gorchfygwyd Lee ym Mrwydr Gettysburg yn nhalaith Pennsylvania ym mis Gorffennaf 1863. Yn y gorllewin, cipiodd byddin dan Ulysses S. Grant Vicksburg yn nhalaith Mississippi, a thrwy hynny enillodd yr Undebwyr reolaeth ar Afon Mississippi. Bu brwydro ffyrnig rhwng Grant a Lee yn nhalaith Virginia yn ystod haf 1864 a chipiodd William Tecumseh Sherman Atlanta, Georgia. Ar fore'r 9fed o Ebrill 1865, ildiodd Lee ei fyddin i Grant yn Appomattox a daeth y rhyfel i ben. Rhyddhawyd y caethion i gyd.

Yn 1868 gwerthodd Rwsia Alaska i'r Unol Daleithiau am 7,200,000 o ddoleri; roedd llawer o bobol yn y Senedd yn meddwl bod hynny'n ormod i'w dalu am "greigiau ac iâ", ond mae llawer o aur ac olew wedi dod o Alaska ers hynny.

Daearyddiaeth

[golygu | golygu cod]

Ceir sawl cadwyn o fynyddoedd yng ngorllewin y wlad megis y Rockies a'r Sierra Nevada. Lleolir Mynyddoedd Appalachia ger yr arfordir dwyreiniol. Rhwng y Rockies a'r Appalachians, ceir basn afonydd Mississippi a Missouri, y Llynnoedd Mawr a'r Gwastadeddau Mawr.

O ddiystyried Hawaii ac Alaska, mae gan y 48 talaith arwynebedd o 3,119,885 milltir sgwâr (8,080,470 km sg). O'r ardal yma, mae 2,959,064 mi sg yn dir cyffiniol (ontiguous land,) sef 83.65% o gyfanswm arwynebedd tir yr UD.[3][4] Mae Hawaii, sy'n ynysfor yng nghanol y Môr Tawel, i'r de-orllewin o Ogledd America, yn 10,931 mi sg. Ceir pum tiriogaeth boblog ond anghorfforedig: Puerto Rico, Samoa Americanaidd, Guam, Ynysoedd Gogledd Mariana, ac Ynysoedd Americanaidd y Wyryf gyda'i gilydd yn gorchuddio 9,185 mi sg.[5] Wedi'i fesur yn ôl arwynebedd tir yn unig, mae'r Unol Daleithiau yn drydydd o ran maint y tu ôl i Rwsia a Tsieina, ac ychydig o flaen Canada.[6]

Mae Mynyddoedd Appalachia yn rhannu'r arfordir dwyreiniol oddi wrth y Llynnoedd Mawr a glaswelltiroedd y Midwest.[7] Afon Mississippi - Missouri, yw'r pedwaredd system afon hiraf y byd, yn rhedeg yn bennaf o'r gogledd i'r de trwy ganol y wlad. Mae'r paith ffrwythlon, fflat y Gwastadeddau Mawr yn ymestyn i'r gorllewin, ond caiff ei groedorri gan ucheldir y de-ddwyrain.[7]

Bywyd gwyllt a chadwraeth

[golygu | golygu cod]
A bald eagle
Mae'r eryr moel wedi bod yn aderyn cenedlaethol yr Unol Daleithiau er 1782.[8]

Mae'r UD yn un o 17 o wledydd cyfoethog eu hamrywiaeth (megadiverse) sy'n cynnwys llawer iawn o rywogaethau endemig neu frodorol: ceir tuag 17,000 o rywogaethau o blanhigion fasgwlaidd yn yr Unol Daleithiau ac Alaska, ac mae mwy na 1,800 o rywogaethau o blanhigion blodeuol i'w cael yn Hawaii.[9] Mae'r Unol Daleithiau yn gartref i 428 rhywogaeth o famaliaid, 784 rhywogaeth o adar, 311 rhywogaeth o ymlusgiaid, a 295 rhywogaeth o amffibiaid,[10] yn ogystal â thua 91,000 o rywogaethau o bryfed.[11]

Gorwedd 62 o barciau cenedlaethol a channoedd o barciau eraill, coedwigoedd ac ardaloedd o anialwch a mannau eraill a reolir yn ffederal. At ei gilydd, mae'r llywodraeth yn berchen ar oddeutu 28% o arwynebedd tir y wlad,[12] a hynny'n bennaf yn nhaleithiau'r gorllewin. Mae'r rhan fwyaf o'r tir hwn wedi'i warchod, er bod rhywfaint yn cael ei brydlesu ar gyfer drilio olew a nwy, mwyngloddio, coedwigo, neu ransio gwartheg, a defnyddir bron i un y cant at ddibenion milwrol.[13][14]

Mae materion amgylcheddol yn cynnwys dadleuon ar olew ac <a href="./Ynni%20niwclear" rel="mw:WikiLink" data-linkid="undefined" data-cx="{&quot;userAdded&quot;:true,&quot;adapted&quot;:true}">ynni niwclear</a>, delio â llygredd aer a dŵr, costau economaidd amddiffyn bywyd gwyllt, coedwigo a datgoedwigo[15][16] a newid hinsawdd.[17][18] Yr asiantaeth amgylcheddol amlycaf yw'r Asiantaeth Diogelu'r Amgylchedd (EPA), a grëwyd trwy orchymyn arlywyddol ym 1970.[19] Bwriad Deddf Rhywogaethau mewn Perygl 1973 yw amddiffyn rhywogaethau sydd dan fygythiad ac mewn perygl a'u cynefinoedd, ac sy'n cael eu monitro gan Wasanaeth Pysgod a Bywyd Gwyllt yr Unol Daleithiau.[20]

Mae'r Unol Daleithiau yn safle 24 ymhlith cenhedloedd yn y Mynegai Perfformiad Amgylcheddol.[21] Ymunodd y wlad â Chytundeb Paris ar newid yn yr hinsawdd yn 2016 ac mae ganddi lawer o ymrwymiadau amgylcheddol eraill.[22] Diolch i Donald Trump, gadawodd Gytundeb Paris yn 2020,[23] ond ailymunodd ag ef yn 2021.[24]

Taleithiau

[golygu | golygu cod]
Ceir Rhestr taleithau'r Unol Daleithiau yn ôl arwynebedd a rhestr ohonynt yn ôl eu huchder.

Undeb ffederal o 50 talaith yw'r Unol Daleithiau. Lleolir y brifddinas, Washington D.C., mewn ardal ffederal sydd ddim yn perthyn i unrhyw dalaith.

Taleithiau

Dinasoedd

[golygu | golygu cod]
Dinasoedd mwyaf yr Unol Daleithiau
Rhif Prif ddinas Talaith Pobl. Rhif yr ardal ddinesig Pobl, ardal ddinesig.[25] Rhanbarth[26]
Dinas Efrog Newydd
Dinas Efrog Newydd
Los Angeles
Los Angeles
1 Dinas Efrog Newydd Efrog Newydd 8,250,567 1 18,818,536 Gogledd-ddwyrain
2 Los Angeles Califfornia 3,849,378 2 12,950,129 Gorllewin
3 Chicago Illinois 2,833,321 3 9,505,748 Canol-orllewin
4 Houston Texas 2,169,248 6 5,539,949 De
5 Phoenix Arizona 1,512,986 13 4,039,182 Gorllewin
6 Philadelphia Pennsylvania 1,448,394 5 5,826,742 Gogledd-ddwyrain
7 San Antonio Texas 1,296,682 29 1,942,217 De
8 San Diego Califfornia 1,256,951 17 2,941,454 Gorllewin
9 Dallas Texas 1,232,940 4 6,003,967 De
10 San Jose Califfornia 929,936 30 1,787,123 Gorllewin
Amcangyfrifon o'r Ganolfan Cyfrifiad, 2006

Cosb

[golygu | golygu cod]
Map o statudau Gwladwriaeth Cosb Marwolaeth yn yr Unol Daleithiau. Glas: Dim statud cosb marwolaeth gyfredol Oren: Cosbi drwy farwolaeth yn anghyfansoddiadol
Melyn: Ni ddienyddiwyd neb er 1976
Coch: Wedi cyflawni dienyddiad er 1976


Cynnydd o: 800% mewn 40 mlynedd

Ymgyrch 'Y Rhyfel
yn Erbyn Cyffuriau'
Nifer y carcharorion yn UDA rhwng 1925 a 2012.

Mae gan Unol Daleithiau America fwy o garcharorion nag unrhyw wlad arall yn y byd. Yn ogystal â hyn, mae'r niferoedd y pen yn uwch nag unrhyw wlad – ar wahân i Seychelles.[27][28] Yn 2012 roedd y nifer yn 707 oedolyn am bob 100,000 o'r boblogaeth.[29]

Roedd y trobwynt oddeutu 1971, y flwyddyn y laniswyd eu hymgyrch yn erbyn cyffuriau.

Ar 3 Chwefror 2014 cafwyd anerchiad yn Nhŷ Cynrychiolwyr yr Unol Daleithiau gan Shelia Jackson Lee a ddywedodd: "5% yn unig o boblogaeth y byd sydd yn byw yn yr Unol Daleithiau, ond eto, er hyn, rydym wedi carcharu oddeutu chwarter holl garcharorion y byd".[30][31]

Incwm, cyfoeth, a thlodi

[golygu | golygu cod]

Er bod gan UD 4.24% o boblogaeth y byd, mae eithrigolion yn meddu ar 29.4% o gyfanswm cyfoeth y byd, y ganran fwyaf o unrhyw wlad.[32][33] Mae'r UD hefyd yn safle cyntaf yn nifer y biliwnyddion a'r miliwnyddion yn y byd, gyda 724 biliwnydd a 10.5 miliwn o filiwnyddion yn 2020.[34][35] Cyn pandemig byd-eang SARS-CoV-2 2019–2021, roedd Credit Suisse yn rhestru bod gan 18.6 miliwn o ddinasyddion yr UD werth net o fwy na $1 miliwn.[36] Yn 2020, nododd y 'Mynegai Diogelwch Bwyd' fod yr Unol Daleithiau yn 11eg mewn diogelwch bwyd, gan roi sgôr o 77.5 / 100 i'r wlad.[37] Ar gyfartaledd mae gan Americanwyr fwy na dwywaith cymaint o le byw i bob annedd ac i bob person na thrigolion yr Undeb Ewropeaidd.[38] Ar gyfer 2019, graddiodd Rhaglen Ddatblygu'r Cenhedloedd Unedig yr Unol Daleithiau yn 17fed allan o 189 o wledydd yn ei Mynegai Datblygiad Dynol (HDI) a'r 28fed allan o 151 o wledydd yn ei HDI (IHDI) wedi'i addasu gan anghydraddoldeb.[39]

Roedd tua 567,715 o bobl ddigartref yn yr UD yn Ionawr 2019, gyda bron i ddwy ran o dair yn aros mewn lloches argyfwng neu raglen dai drosiannol.[40] Yn 2011, roedd 16,700,000 o blant yn byw mewn cartrefi lle nad oedd sicrwydd o fwyd, tua 35% yn fwy na lefelau 2007.[41] Roedd 40 million bobl, tua 12.7% o boblogaeth yr UD, yn byw mewn tlodi, gan gynnwys 13.3 miliwn o blant. O'r rhai tlawd, mae 18.5 million byw mewn tlodi mawr (incwm teulu islaw hanner y trothwy tlodi) ac mae dros bum miliwn yn byw "dan amodau 'Trydydd Byd'.[42] Yn 2017, y taleithiau neu;r ardaloedd a oedd â'r cyfraddau tlodi isaf ac uchaf oedd New Hampshire (7.6%) a Samoa Americanaidd (65%), yn y drefn honno.[43][44][45][46]

Ynni

[golygu | golygu cod]

Mae marchnad ynni'r Unol Daleithiau tua 29,000 o oriau terawat y flwyddyn. Yn 2018, daeth 37% o'r egni hwn o betroliwm, 31% o nwy naturiol, a 13% o lo. Cyflenwyd y gweddill gan ffynonellau ynni niwclear ac adnewyddadwy.[47]

Poblogaeth

[golygu | golygu cod]
Poblogaeth hanesyddol
Cyfrifiad Poblogaeth % ±
1790 3,929,214 -
1800 5,308,483 35.1%
1810 7,239,881 36.4%
1820 9,638,453 33.1%
1830 12,866,020 33.5%
1840 17,069,453 32.7%
1850 23,191,876 35.9%
1860 31,443,321 35.6%
1870 38,558,371 22.6%
1880 50,189,209 30.2%
1890 62,979,766 25.5%
1900 76,212,168 21.0%
1910 92,228,496 21.0%
1920 106,021,537 15.0%
1930 123,202,624 16.2%
1940 132,164,569 7.3%
1950 151,325,798 14.5%
1960 179,323,175 18.5%
1970 203,211,926 13.3%
1980 226,545,805 11.5%
1990 248,709,873 9.8%
2000 281,421,906 13.2%
2010 308,745,538 9.7%
2020 331,449,281 7.4%

Adroddodd Swyddfa Cyfrifiad yr UD fod 331,449,281 o drigolion ar Ebrill 1, 2020.[48] Nid yw'r ffigwr hwn yn cynnwys y pum tiriogaeth anghorfforedig (Puerto Rico, Guam, Ynysoedd Americanaidd y Wyryf, Samoa America, ac Ynysoedd Gogledd Mariana) a mân ynysoedd eraill.[49] Yr Unol Daleithiau yw'r drydedd genedl fwyaf poblog yn y byd, ar ôl Tsieina ac India. Yn 2020, canolrif oed poblogaeth yr Unol Daleithiau oedd 38.5 mlynedd.[50]

Crefydd

[golygu | golygu cod]
Map of the U.S. depicting greater religiosity in the Southern United States
Canran yr ymatebwyr yn yr Unol Daleithiau sy'n dweud bod crefydd yn "bwysig iawn" neu'n "eithaf pwysig" yn eu bywydau (2014)[51]

Mae Gwelliant Cyntaf Cyfansoddiad yr UD yn gwarantu ymarfer crefydd yn rhydd ac yn agored.

Gan yr Unol Daleithiau mae'r boblogaeth Gristnogol fwyaf y byd.[52] Mewn arolwg yn 2014, nododd 70.6% o oedolion yn yr Unol Daleithiau eu hunain yn Gristnogion;[53] gyda Phrotestaniaid yn cyfrif am 46.5% a Chatholigion am 20.8%.[54] Yn 2014, dewisiodd 5.9% o boblogaeth oedolion yr UD grefydd arall.[55] Mae'r rhain yn cynnwys Iddewiaeth (1.9%), Islam (0.9%), Hindŵaeth (0.7%), a Bwdhaeth (0.7%).[55] Nododd yr arolwg hefyd fod 22.8% o Americanwyr wedi disgrifio eu hunain fel agnostig, anffyddiwr neu ddim crefydd o gwbwl - o 8.2% yn 1990.[54][56][57] Syrthiodd aelodaeth mewn tai addoli o 70% ym 1999 i 47% yn 2020.[58][59]

Iechyd

[golygu | golygu cod]
The Texas Medical Center, a cluster of contemporary skyscrapers, at night
Canolfan Feddygol Texas yn Downtown Houston yw'r cymhleth meddygol mwyaf yn y byd.

Adroddodd y Canolfannau Rheoli ac Atal Clefydau (CDC) fod gan yr Unol Daleithiau ddisgwyliad oes cyfartalog ar enedigaeth o 77.3 blynedd yn 2020 (74.5 mlynedd i ddynion ac 80.2 mlynedd i fenywod), i lawr 1.5 mlynedd o 2019. Yn ôl ffigurau dros dro, hwn oedd y disgwyliad oes cyfartalog isaf yn yr UD a gofnodwyd gan y CDC er 2003, y dirywiad cyffredinol cyntaf ers 2018, a'r "dirywiad blwyddyn mwyaf ers yr Ail Ryfel Byd." Priodolwyd rhyw dri chwarter y gostyngiad i farwolaethau o'r pandemig COVID-19, gyda'r mwyafrif o'r gweddill oherwydd damweiniau a gorddosau cyffuriau.[60] Mae gan y wlad hefyd un o'r cyfraddau hunanladdiad uchaf ymhlith gwledydd cyfoethog.[61][62] Gan ddechrau ym 1998, roedd disgwyliad oes cyfartalog yr Unol Daleithiau y tu ôl i ddisgwyliad gwledydd diwydiannol cyfoethog eraill, ac mae bwlch "anfantais iechyd" Americanwyr wedi bod yn cynyddu byth ers hynny.[63] Rhwng 1999 a 2019, bu farw mwy na 770,000 o Americanwyr o orddos o gyffuriau.[64] Roedd disgwyliad oes ar ei uchaf ymhlith Asiaid a Sbaenaidd ac ar ei isaf ymhlith y bobl dduon.[65][66]

Cyfrannodd gordewdra cynyddol yn yr Unol Daleithiau at ostwng safle'r wlad o ran disgwyliad oes o'r 11eg yn y byd ym 1987 i 42ain yn 2007. Yn 2017, roedd gan yr Unol Daleithiau y disgwyliad oes isaf ymhlith Japan, Canada, Awstralia, y Deyrnas Unedig, a saith gwlad arall yng ngorllewin Ewrop.[67][68] Mae cyfraddau gordewdra wedi mwy na dyblu yn ystod y 30 mlynedd diwethaf a nhw yw'r uchaf yn y byd diwydiannol.[69][70] Mae tua thraean o'r boblogaeth oedolion yn ordew ac mae traean ychwanegol 'dros bwysau'.[71][72]

Yr Unol Daleithiau yw'r unig genedl ddatblygedig o hyd heb system gofal iechyd cyffredinol.[73] Yn 2017, nid oedd gan 12.2% o'r boblogaeth yswiriant iechyd[74] Mae pwnc Americanwyr heb yswiriant a than yswiriant yn fater gwleidyddol o bwys.[75][76] Fe wnaeth y Ddeddf Gofal Fforddiadwy (ACA), a basiwyd yn gynnar yn 2010 ac a elwir yn anffurfiol fel "ObamaCare", haneru cyfran y boblogaeth heb yswiriant o'r boblogaeth yn fras. Mae'r bil a'i effaith yn y pen draw yn dal i fod yn faterion dadleuol yn yr Unol Daleithiau.[77][78] Mae system gofal iechyd yr UD yn llawer mwy na gwariant unrhyw genedl arall, wedi'i fesur mewn gwariant y pen ac fel canran o'r CMC.[79] Fodd bynnag, mae'r UD yn arweinydd byd-eang ym maes arloesi meddygol.[80]

Addysg

[golygu | golygu cod]
The Low Library, a neoclassical building, with fountain
Mae Prifysgol Columbia, a sefydlwyd ym 1754, yn un o'r colegau trefedigaethol a'r pumed sefydliad hynaf o addysg uwch yn yr Unol Daleithiau.

Mae addysg gyhoeddus America yn cael ei gweithredu gan lywodraethau gwladol a lleol a'i reoleiddio gan Adran Addysg yr Unol Daleithiau trwy gyfyngiadau ar grantiau ffederal. Yn y rhan fwyaf o daleithiau, mae'n ofynnol i blant fynychu'r ysgol o bump neu chwech oed nes eu bod yn 18 oed (gan ddod â nhw trwy'r ddeuddegfed radd fel arfer, ddiwedd yr ysgol uwchradd). O fewn rhaiae rhai taleithiau caniateir i fyfyrwyr adael yr ysgol yn 16 neu'n 17 oed.[81]

Llyfrgell Gates Chili High School, Efrog Newydd

Yn 2012 roedd tua 12% o blant wedi'u cofrestru mewn ysgolion preifat a 3.4% o blant yn cael addysg yn y cartref.[82] Rhwng 2016-2017 gwariodd yr UD $12,794 y flwyddyn ar gyfartaledd ar bob myfyriwr ysgolion elfennol ac uwchradd cyhoeddus.[83] Mae tua 80% o fyfyrwyr coleg yr UD yn mynychu prifysgolion cyhoeddus.[84][85]

O'r Americanwyr 25 a hŷn, graddiodd 84.6% o'r ysgol uwchradd, mynychodd 52.6% rai colegau, enillodd 27.2% radd baglor, ac enillodd 9.6% raddau graddedig.[86] Mae'r gyfradd llythrennedd sylfaenol oddeutu 99%[87][88] y 12fed goar un y byd yn ôl y Cenhedloedd Unedig.[89]

Mae gan lawer o'r sefydliadau addysg gorau yn y UD gysylltiadau Cymreig ac yn eu plith y mae Prifysgol Yale yn New Haven, Connecticut, a sefydlwyd gan roddion ariannol Elihu Yale c fe'i gladdwyd ym mynwent Eglwys San Silyn yn Wrecsam.

Diwylliant

[golygu | golygu cod]

Mae'r Unol Daleithiau yn grochan o ddiwylliannau gwahanol ac amrywiaeth eang o grwpiau, traddodiadau a gwerthoedd ethnig.[90][91] Ar wahân i bobl Brodorol America, Brodorion Hawaii ac Alaska , mewnfudodd bron pob Americanwr neu eu hynafiaid neu eu cludo yma fel caethweision yn ystod y pum canrif ddiwethaf.[92] Diwylliant Gorllewinol yw diwylliant prif ffrwd yr UD, sy'n deillio i raddau helaeth o draddodiadau mewnfudwyr Ewropeaidd gyda dylanwadau o lawer o ffynonellau ee traddodiadau a ddygwyd yno gan gaethweision o Affrica.[90][93] Mae mewnfudo mwy diweddar o Asia ac yn enwedig o America Ladin wedi ychwanegu at y gymysgedd.[90]

Mae'r Freuddwyd Americanaidd, neu'r canfyddiad bod Americanwyr yn mwynhau symudedd cymdeithasol uchel, yn chwarae rhan allweddol wrth ddenu mewnfudwyr.[94] Ceir cryn drafodaeth a yw hyn yn gywir ai peidio.[95][96][97] Er bod diwylliant prif ffrwd yn honni bod yr Unol Daleithiau yn gymdeithas ddi-ddosbarth,[98] ceir gwahaniaethau sylweddol rhwng dosbarthiadau cymdeithasol y wlad, gan effeithio ar gymdeithasu, iaith a gwerthoedd.[99] Mae Americanwyr yn tueddu i werthfawrogi cyflawniad economaidd-gymdeithasol yn fawr.[100]

Llenyddiaeth, athroniaeth, a chelf weledol

[golygu | golygu cod]
Photograph of Mark Twain
Mark Twain, awdur a ddefnyddiai hiwmor Americanaidd

Yn y 18fed a dechrau'r 19g, dylanwadodd Ewrop ar gelf a llenyddiaeth America. Sefydlodd awduron fel Washington Irving, Nathaniel Hawthorne, Edgar Allan Poe, a Henry David Thoreau lais llenyddol Americanaidd nodedig erbyn canol y 19g. Roedd Mark Twain a’r bardd Walt Whitman yn ffigyrau mawr yn ail hanner y ganrif. Cydnabyddir Emily Dickinson, a oedd bron yn anhysbys yn ystod ei hoes, bellach yn fardd Americanaidd o bwys.[101] Ymhlith y gweithiau sy'n dal agweddau sylfaenol o'r 'cymeriad cenedlaethol' y mae: Moby-Dick (1851), The Adventures of Huckleberry Finn (1885), The Great Gatsby (1925) gan F. Scott Fitzgerald a To Kill a Mockingbird (1960) gan Harper Lee - a elwir yn aml yn "Nofel Fawr America." [102]

Mae 13 o ddinasyddion yr UD wedi ennill y Wobr Nobel mewn Llenyddiaeth ac enwir William Faulkner, Ernest Hemingway a John Steinbeck yn aml ymhlith awduron mwyaf dylanwadol yr 20g.[103] Datblygodd genres llenyddol poblogaidd fel ffilmiau cowbois a throsedd caled yn yr Unol Daleithiau. Agorodd awduron Cenhedlaeth y Bitniciaid ddulliau llenyddol newydd, ynghyd ag awduron ôl-fodernaidd fel John Barth, Thomas Pynchon, a Don DeLillo.[104]

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Simpson, Victoria (2020-05-06). "Countries with Which the US Shares Maritime Borders". WorldAtlas.
  2. ↑ Cohen, 2004: History and the Hyperpower

    BBC, April 2008: Country Profile: United States of America

    "Geographical trends of research output". Research Trends. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-03-17. Cyrchwyd March 16, 2014.
  3. ↑ "Field Listing: Area". The World Factbook. cia.gov. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-07-07. Cyrchwyd 2021-10-30.
  4. ↑ "State Area Measurements and Internal Point Coordinates—Geography—U.S. Census Bureau". State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Department of Commerce. Cyrchwyd September 11, 2017.
  5. ↑ "2010 Census Area" (PDF). census.gov. U.S. Census Bureau. t. 41. Cyrchwyd January 18, 2015.
  6. ↑ "Area". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-01-31. Cyrchwyd January 15, 2015.
  7. ↑ 7.0 7.1 Lew, Alan. "PHYSICAL GEOGRAPHY OF THE US". GSP 220—Geography of the United States. North Arizona University. Archifwyd o'r gwreiddiol ar April 9, 2016. Cyrchwyd December 24, 2014.
  8. ↑ Len McDougall (2004). The Encyclopedia of Tracks and Scats: A Comprehensive Guide to the Trackable Animals of the United States and Canada. Lyons Press. t. 325. ISBN 978-1-59228-070-4.
  9. ↑ Morin, Nancy. "Vascular Plants of the United States" (PDF). Plants. National Biological Service. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar July 24, 2013. Cyrchwyd October 27, 2008.
  10. ↑ Osborn, Liz. "Number of Native Species in United States". Current Results Nexus. Cyrchwyd January 15, 2015.
  11. ↑ "Numbers of Insects (Species and Individuals)". Smithsonian Institution. Cyrchwyd January 20, 2009.
  12. ↑ Lipton, Eric; Krauss, Clifford (August 23, 2012). "Giving Reins to the States Over Drilling". New York Times. Cyrchwyd January 18, 2015.
  13. ↑ Gorte, Ross W.; Vincent, Carol Hardy.; Hanson, Laura A.; Marc R., Rosenblum. "Federal Land Ownership: Overview and Data" (PDF). fas.org. Congressional Research Service. Cyrchwyd January 18, 2015.
  14. ↑ "Chapter 6: Federal Programs to Promote Resource Use, Extraction, and Development". doi.gov. U.S. Department of the Interior. Archifwyd o'r gwreiddiol ar March 18, 2015. Cyrchwyd January 19, 2015.
  15. ↑ The National Atlas of the United States of America (January 14, 2013). "Forest Resources of the United States". Nationalatlas.gov. Archifwyd o'r gwreiddiol ar May 7, 2009. Cyrchwyd January 13, 2014.
  16. ↑ "Land Use Changes Involving Forestry in the United States: 1952 to 1997, With Projections to 2050" (PDF). 2003. Cyrchwyd January 13, 2014.
  17. ↑ Daynes & Sussman, 2010, pp. 3, 72, 74–76, 78
  18. ↑ Hays, Samuel P. (2000).
  19. ↑ Collin, Robert W. (2006). The Environmental Protection Agency: Cleaning Up America's Act. Greenwood Publishing Group. t. 1. ISBN 978-0-313-33341-5. Cyrchwyd October 25, 2015.
  20. ↑ Endangered species Fish and Wildlife Service. General Accounting Office, Diane Publishing. 2003. t. 1. ISBN 978-1-4289-3997-4. Cyrchwyd October 25, 2015.
  21. ↑ "What Is the Greenest Country in the World?". Atlas & Boots. Environmental Performance Index. June 6, 2020. Cyrchwyd November 18, 2020.
  22. ↑ "United States of America". Global Climate Action – NAZCA. United Nations. Cyrchwyd November 18, 2020.
  23. ↑ Nugent, Ciara (November 4, 2020). "The U.S. Just Officially Left the Paris Agreement. Can it Be a Leader in the Climate Fight Again?". Times. Cyrchwyd November 18, 2020.
  24. ↑ "Biden announces return to global climate accord, new curbs on U.S. oil industry". Reuters. January 20, 2021. Cyrchwyd February 9, 2021.
  25. ↑  Table 2. Population Estimates for the 100 Most Populous Metropolitan Statistical Areas Based on Gorffennaf 1, 2006, Population Estimates (PDF). 2005 Population Estimates. U.S. Census Bureau (5 Ebrill, 2007). Adalwyd ar 17 Mehefin, 2007.
  26. ↑  Figure A–3. Census Regions, Census Divisions, and Their Constituent States (PDF). U.S. Census Bureau. Adalwyd ar 17 Mehefin, 2007.
  27. ↑ United States National Research Council. The Growth of Incarceration in the United States: Exploring Causes and Consequences. Washington, DC: The National Academies Press, 2014. Adalwyd 6 Ionawr 2015:
    • "The U.S. penal population of 2.2 million adults is by far the largest in the world. Just under one-quarter of the world's prisoners are held in American prisons."
  28. ↑ Highest to Lowest - Prison Population Total. International Centre for Prison Studies. Adalwyd 6 Ionawr 2015.
  29. ↑ Mahapatra, Lisa (19 Mawrth 2014). "Incarcerated In America: Why Are So Many People In US Prisons?". International Business Times. Cyrchwyd 3 Tachwedd 2014.
  30. ↑ Cyfieithiad o: the United States is comprised of only 5 percent of the world’s population, but we incarcerate almost a quarter of the world’s prisoners.
  31. ↑ groundreport.com; Archifwyd 2014-12-28 yn y Peiriant Wayback adalwyd 6 Ionawr 2015
  32. ↑ "Population Clock". U.S. and World Population Clock. U.S. Department of Commerce. May 16, 2020. Cyrchwyd May 24, 2020. The United States population on Mai 23, 2020 was: 329,686,270
  33. ↑ "Global Wealth Report". Credit Suisse. October 2018. Cyrchwyd February 11, 2019.
  34. ↑ "Forbes Billionaires 2021: The Richest People in the World". Forbes (yn English). Cyrchwyd July 14, 2021.CS1 maint: unrecognized language (link)
  35. ↑ "Coronavirus Reduces Millionaire Count". spectrem.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-09-27. Cyrchwyd July 14, 2021.
  36. ↑ (PDF). October 23, 2019 https://web.archive.org/web/20191023104250/https://www.credit-suisse.com/media/assets/corporate/docs/about-us/research/publications/global-wealth-databook-2019.pdf. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar October 23, 2019. Cyrchwyd August 4, 2021. Missing or empty |title= (help)
  37. ↑ "Global Food Security Index". London: The Economist Intelligence Unit. September 20, 2021. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-10-12. Cyrchwyd September 20, 2021.
  38. ↑ Rector, Robert; Sheffield, Rachel (September 13, 2011). "Understanding Poverty in the United States: Surprising Facts About America's Poor". Heritage Foundation. Cyrchwyd April 8, 2013.
  39. ↑ "Human Development Index (HDI) | Human Development Reports". UNHDP. Cyrchwyd December 27, 2018.
  40. ↑ "Why Is Homelessness Such a Problem in U.S. Cities". Bloomberg. July 6, 2020.
  41. ↑ "Household Food Security in the United States in 2011" (PDF). USDA. September 2012. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar October 7, 2012. Cyrchwyd April 8, 2013.
  42. ↑ ""Contempt for the poor in US drives cruel policies," says UN expert". OHCHR. June 4, 2018. Cyrchwyd June 5, 2018.
  43. ↑ "Places: New Hampshire". Forbes. Cyrchwyd June 30, 2020.
  44. ↑ "U.S. Census Bureau QuickFacts: New Hampshire". www.census.gov. Cyrchwyd June 30, 2020.
  45. ↑ Sagapolutele, Fili (February 3, 2017). "American Samoa Governor Says Small Economies 'Cannot Afford Any Reduction In Medicaid' | Pacific Islands Report". www.pireport.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-02-24. Cyrchwyd June 30, 2020.
  46. ↑ Gross, Elana Lyn (August 7, 2020). "As Stimulus Talks Stalemate, New Report Finds 40 Million Americans Could Be At Risk Of Evictionx". Forbes. Cyrchwyd January 23, 2021.
  47. ↑ "Diagram 1: Energy Flow, 2018" (PDF). EIA Annual Energy Review. U.S. Dept. of Energy, Energy Information Administration. 2018. Cyrchwyd January 21, 2021.
  48. ↑ "Census Bureau's 2020 Population Count". United States Census. Cyrchwyd April 26, 2021.
  49. ↑ "Population Clock". www.census.gov.
  50. ↑ "The World Factbook: United States". Central Intelligence Agency. Cyrchwyd November 10, 2018.
  51. ↑ Importance of religion by state Pew forum
  52. ↑ ANALYSIS (December 19, 2011). "Global Christianity". Pewforum.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2018-12-26. Cyrchwyd August 17, 2012.
  53. ↑ "Church Statistics and Religious Affiliations". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. Pew Research. Cyrchwyd September 23, 2014.
  54. ↑ 54.0 54.1 ""Nones" on the Rise". Pew Forum on Religion & Public Life. 2012. Cyrchwyd January 10, 2014.
  55. ↑ 55.0 55.1 "America's Changing Religious Landscape". Pew Research Center: Religion & Public Life. May 12, 2015.
  56. ↑ Barry A. Kosmin; Egon Mayer; Ariela Keysar (December 19, 2001). "American Religious Identification Survey 2001" (PDF). CUNY Graduate Center. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2013-07-25. Cyrchwyd September 16, 2011.
  57. ↑ "United States". January 27, 2011. Cyrchwyd May 2, 2013.
  58. ↑ Jones, Jeffrey M. (March 29, 2021). "U.S. Church Membership Falls Below Majority for First Time". Gallup.com (yn Saesneg). Cyrchwyd April 5, 2021.
  59. ↑ Gabbatt, Adam (April 5, 2021). "'Allergic reaction to US religious right' fueling decline of religion, experts say". the Guardian (yn Saesneg). Cyrchwyd April 5, 2021.
  60. ↑ "Life Expectancy in the United States Declines by a Year and a Half, Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Health Statistics". www.cdc.gov. July 21, 2021. Cyrchwyd October 12, 2021.
  61. ↑ "New International Report on Health Care: U.S. Suicide Rate Highest Among Wealthy Nations | Commonwealth Fund". www.commonwealthfund.org (yn Saesneg). Cyrchwyd March 17, 2020.
  62. ↑ Kight, Stef W. (March 6, 2019). "Deaths by suicide, drugs and alcohol reached an all-time high last year". Axios. Cyrchwyd March 6, 2019.
  63. ↑ Achenbach, Joel (November 26, 2019). "'There's something terribly wrong': Americans are dying young at alarming rates". The Washington Post. Cyrchwyd December 19, 2019.
  64. ↑ STATCAST – Week of September 9, 2019.
  65. ↑ "Mortality in the United States, 2017". www.cdc.gov. November 29, 2018. Cyrchwyd December 27, 2018.
  66. ↑ Bernstein, Lenny (November 29, 2018). "U.S. life expectancy declines again, a dismal trend not seen since World War I". The Washington Post. Cyrchwyd December 27, 2018.
  67. ↑ MacAskill, Ewen (August 13, 2007). "US Tumbles Down the World Ratings List for Life Expectancy". The Guardian. London. Cyrchwyd August 15, 2007.
  68. ↑ "How does U.S. life expectancy compare to other countries?". Peterson-Kaiser Health System Tracker (yn Saesneg). Cyrchwyd March 17, 2020.
  69. ↑ Planas, Roque (July 9, 2013). "Mexico Obesity Rate Surpasses The United States', Making It Fattest Country in the Americas". HuffPost.
  70. ↑ Schlosser, Eric (2002). Fast Food Nation. New York: Perennial. t. 240. ISBN 978-0-06-093845-1.
  71. ↑ "Prevalence of Overweight and Obesity Among Adults: United States, 2003–2004". Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Health Statistics. Cyrchwyd June 5, 2007.
  72. ↑ "Fast Food, Central Nervous System Insulin Resistance, and Obesity". Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology. American Heart Association. 2005. Cyrchwyd June 17, 2007.
  73. ↑ Luhby, Tami (March 11, 2020). "Here's How the US Health Care System Makes It Harder to Stop Coronavirus". CNN. Cyrchwyd December 30, 2020.
  74. ↑ "U.S. Uninsured Rate Steady at 12.2% in Fourth Quarter of 2017". Gallup. January 16, 2018.
  75. ↑ Abelson, Reed (June 10, 2008). "Ranks of Underinsured Are Rising, Study Finds". The New York Times. Cyrchwyd October 25, 2008.
  76. ↑ Blewett, Lynn A. (December 2006). "How Much Health Insurance Is Enough? Revisiting the Concept of Underinsurance". Medical Care Research and Review 63 (6): 663–700. doi:10.1177/1077558706293634. ISSN 1077-5587. PMID 17099121.
  77. ↑ "Health Care Law 54% Favor Repeal of Health Care Law". Rasmussen Reports. Cyrchwyd October 13, 2012.
  78. ↑ "Debate on ObamaCare to intensify in the wake of landmark Supreme Court ruling". Fox News. June 29, 2012. Cyrchwyd October 14, 2012.
  79. ↑ "The U.S. Healthcare System: The Best in the World or Just the Most Expensive?" (PDF). University of Maine. 2001. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2007-03-09. Cyrchwyd November 29, 2006.
  80. ↑ Whitman, Glen; Raad, Raymond. "Bending the Productivity Curve: Why America Leads the World in Medical Innovation". The Cato Institute. Cyrchwyd October 9, 2012.
  81. ↑ "Ages for Compulsory School Attendance ..." U.S. Dept. of Education, National Center for Education Statistics. Cyrchwyd June 10, 2007.
  82. ↑ "Statistics About Non-Public Education in the United States". U.S. Dept. of Education, Office of Non-Public Education. Cyrchwyd June 5, 2007.
  83. ↑ "Fast Facts: Expenditures". nces.ed.gov (yn Saesneg). April 2020. Cyrchwyd August 29, 2020.
  84. ↑ Rushe, Dominic (September 7, 2018). "The US spends more on education than other countries. Why is it falling behind?". The Guardian (yn Saesneg). ISSN 0261-3077. Cyrchwyd August 29, 2020.
  85. ↑ Rosenstone, Steven J. (December 17, 2009). "Public Education for the Common Good". University of Minnesota. Archifwyd o'r gwreiddiol ar August 1, 2014. Cyrchwyd March 6, 2009.
  86. ↑ "Educational Attainment in the United States: 2003" (PDF). U.S. Census Bureau. Cyrchwyd August 1, 2006.
  87. ↑ "United States". The World Factbook. Central Intelligence Agency. January 3, 2018. Cyrchwyd January 8, 2018.
  88. ↑ For more detail on U.S. literacy, see A First Look at the Literacy of America's Adults in the 21st century, U.S. Department of Education (2003).
  89. ↑ "Human Development Indicators" (PDF). United Nations Development Programme, Human Development Reports. 2005. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar June 20, 2007. Cyrchwyd January 14, 2008.
  90. ↑ 90.0 90.1 90.2 Adams, J.Q.; Strother-Adams, Pearlie (2001). Dealing with diversity : the anthology. Chicago: Kendall/Hunt Pub. ISBN 978-0-7872-8145-8.
  91. ↑ Thompson, William E.; Hickey, Joseph V. (2004). Society in focus : an introduction to sociology (arg. 5th). Boston: Pearson/Allyn and Bacon. ISBN 978-0-205-41365-2.
  92. ↑ Fiorina, Morris P.; Peterson, Paul E. (2010). The New American democracy (arg. 7th). London: Longman. t. 97. ISBN 978-0-205-78016-7.
  93. ↑ Holloway, Joseph E. (2005). Africanisms in American culture (arg. 2nd). Bloomington: Indiana University Press. tt. 18–38. ISBN 978-0-253-21749-3.
  94. ↑ Clifton, Jon (March 21, 2013). "More Than 100 Million Worldwide Dream of a Life in the U.S. More than 25% in Liberia, Sierra Leone, Dominican Republic want to move to the U.S." Gallup. Cyrchwyd January 10, 2014.
  95. ↑ "A Family Affair: Intergenerational Social Mobility across OECD Countries" (PDF). Economic Policy Reforms: Going for Growth. OECD. 2010. Cyrchwyd September 20, 2010.Economic Policy Reforms: Going for Growth. OECD. 2010. Retrieved September 20, 2010.
  96. ↑ "Understanding Mobility in America". Center for American Progress. April 26, 2006.
  97. ↑ Schneider, Donald (July 29, 2013). "A Guide to Understanding International Comparisons of Economic Mobility". The Heritage Foundation. Cyrchwyd August 22, 2013.
  98. ↑ Gutfeld, Amon (2002). American Exceptionalism: The Effects of Plenty on the American Experience. Brighton and Portland: Sussex Academic Press. t. 65. ISBN 978-1-903900-08-6.
  99. ↑ Zweig, Michael (2004). What's Class Got To Do With It, American Society in the Twenty-First Century. Ithaca, NY: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-8899-3.
  100. ↑ O'Keefe, Kevin (2005). The Average American. New York: PublicAffairs. ISBN 978-1-58648-270-1.
  101. ↑ Harold, Bloom (1999). Emily Dickinson. Broomall, PA: Chelsea House Publishers. t. 9. ISBN 978-0-7910-5106-1.
  102. ↑ Buell, Lawrence (Spring–Summer 2008). "The Unkillable Dream of the Great American Novel: Moby-Dick as Test Case". American Literary History 20 (1–2): 132–155. doi:10.1093/alh/ajn005. ISSN 0896-7148. http://nrs.harvard.edu/urn-3:HUL.InstRepos:31740086.
  103. ↑ Edward, Quinn (2006). A dictionary of literary and thematic terms (arg. 2nd). Facts On File. t. 361. ISBN 978-0-8160-6243-0.
  104. ↑ Lesher, Linda Parent (2000). The Best Novels of the Nineties: A Reader's Guide. McFarland. t. 109. ISBN 978-1-4766-0389-6.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
gw • sg • go
Baner Unol Daleithiau America Taleithiau Unol Daleithiau America
Taleithiau
Ardal ffederal
gw • sg • go
Gogledd America
Gwladwriaethau sofranaidd
Tiriogaethau dibynnol,
ardaloedd ymreolaethol,
a thiriogaethau eraill
1 Ystyrid weithiau fel rhan o Dde America.
gw • sg • go
Sefydliad Cytundeb Gogledd yr Iwerydd (NATO)
Aelodau
Ymgeiswyr
gw • sg • go
G8
Aelodau arhosol
Cynrychiolaethau ychwanegol
gw • sg • go
Baner y Cenhedloedd Unedig Aelodau Cyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig
Aelodau parhaolBaner y Cenhedloedd Unedig
Aelodau dros dro
2024–25
2025–26
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Unol_Daleithiau_America&oldid=13505795"