Arabeg

Arabeg
العربية/عربي/عربى al-ʻarabiyyah/ʻarabī
	; al-ʿArabiyyah yn Arabeg ysgrifenedig (sgript Naskh)
Ynganiad IPA	/al ʕarabijja/, /ʕarabiː/
Siaredir yn	Gwledydd y Gynghrair Arabaidd, Israel, Iran, Twrci, Eritrea, Mali, Niger, Tsiad, Senegal, De Swdan, Ethiopia, cymunedau Arabeg yn y Byd Gorllewinol
Cyfanswm siaradwyr	295 miliwn (2010)
Teulu ieithyddol	Semitig Semitig Canolog Arabeg; ; ;
System ysgrifennu	Yr wyddor Arabeg; Breil Arabeg; Yr wyddor Syrieg (Garshuni); Yr wyddor Hebraeg (Judaeo-Arabeg)
Statws swyddogol
Iaith swyddogol yn	Mae Arabeg safonol yn iaith swyddogol mewn 27 gwlad
Rheoleiddir gan	Nid oes rheoliad swyddogol
Codau ieithoedd
ISO 639-1	ar
ISO 639-2	ara
ISO 639-3	ara
Wylfa Ieithoedd	–
	Gwasgariad o siaradwyr Arabeg brodorol fel y boblogaeth mwyafrif (gwyrdd) neu leiafrifol (gwyrdd golau)

Iaith Semitaidd yw'r Arabeg (العَرَبِيةُ), gan ddeillio o Arabeg Glasurol yn y 6g. Fel ieithoedd Semitaidd eraill (heblaw Malteg), ysgrifennir Arabeg o'r dde i'r chwith. Arabeg yw iaith y Coran, llyfr sanctaidd y Mwslimiaid. Caiff ei siarad ar draws Gogledd Affrica a'r Dwyrain Canol hyd at Irac ac ynysoedd y Maldif a hi yw chweched iaith y byd yn nhermau nifer ei siaradwyr os ystyriwn hi fel un iaith yn hytrach na chasgliad o dafodieithoedd.^[2]

Heddiw, yr unig ffurf safonol o Arabeg yw Arabeg Modern Safonol a elwir weithiau'n Arabeg Lenyddol.^[3]

Mae'r geiriau Cymraeg alcali, alcemeg, alcof, alcohol, algebra, candi, lemon, sebon a soffa yn dod o'r Arabeg.

Yr wyddor Arabeg

Prif: Yr wyddor Arabeg

Ysgrifennir yr wyddor Arabeg o'r dde i'r chwith. Rhennir y llythrennau yn ddau fath: y rhai sydd yn cysylltu ar y naill ochr a'r llall, a'r rhai sydd yn cysylltu â'r llythyren flaenorol yn unig. Yn y dosbarth cyntaf mae ffurf flaen, canol, olaf, ac annibynnol i bob llythyren; yn yr ail ddosbarth mae ffurf olaf ac annibynnol yn unig.

Ffonoleg

Mae ynganiad Arabeg yn amrywio o wlad i wlad ac o ardal i ardal, yn enwedig o ran llafariaid.

Cytseiniaid

Dyma'r cytseiniaid a ddefnyddir mewn Arabeg safonol, gan ddefnyddio'r Gwyddor Seinegol Ryngwladol

Cytseiniad Arabeg Safonol Modern
		Gwefusol	Deintiol	Llafnol-Deintiol		Ôl-orfannol/ Taflodol	Felar	Tafodigol	Argegol	Glotol
		Gwefusol	Deintiol	di-bwyslais	pwysleisiol	Ôl-orfannol/ Taflodol	Felar	Tafodigol	Argegol	Glotol
Trwynol		m		n
Ffrwydrol	Di-lais			t̪	tˤ		k	q		ʔ
Ffrwydrol	Lleisiol	b		d̪	dˤ	d͡ʒ
Ffrithiol	Di-lais	f	θ	s̪	sˤ	ʃ	x ~ χ		ħ
Ffrithiol	Lleisiol		ð	z̪	ðˤ		ɣ ~ ʁ		ʕ	ɦ
Rhotig				r
Dynesol				l	(ɫ)	j	w

Gramadeg

Trefn arferol y frawddeg Arabeg yw VSO (Berf - Goddrych - Gwrthrych), fel yn y Gymraeg.

Mae llawer o eiriau Arabeg a ieithoedd semitaidd eraill wedi eu ffurfio ar sail gwreiddyn semitaidd, tair cytsain fel arfer. Gall un gwraidd greu nifer fawr o eiriau cysylltiedig, er enghraifft gyda'r gwraidd k - t - b:

كَتَبْتُ katabtu 'Ysgrifenais'
كَتَّبْتُ kattabtu 'Gofynais i rywbeth gael ei ysgrifennu'
كَاتَبْتُ kātabtu 'Bûm yn llythyru'
أَكْتَبْتُ 'aktabtu 'Copïais'
اِكْتَتَبْتُ iktatabtu 'Tanysgrifiais'
تَكَاتَبْنَا takātabnā 'Buon ni'n llythyru â'n gilydd'
أَكْتُبُ 'aktubu 'Dw i'n ysgrifennu'
أُكَتِّبُ 'ukattibu 'Dw i'n gofyn i rywbeth gael ei ysgrifennu'
أُكَاتِبُ 'ukātibu 'Dw i'n llythyru'
أُكْتِبُ 'uktibu 'Dw i'n copïo'
أَكْتَتِبُ 'aktatibu 'Dw i'n tanysgrifio'
نَتَكَتِبُ natakātabu 'Dan ni'n llythyru â'n gilydd'
كُتِبَ kutiba 'Ysgrifennwyd'
أُكْتِبَ 'uktiba 'Copïwyd'
مَكْتُوبٌ maktūbun 'Ysgrifenedig'
مُكْتَبٌ muktabun 'Copïedig'
كِتَابٌ kitābun 'llyfr'
كُتُبٌ kutubun 'llyfrau'
كَاتِبٌ kātibun 'awdur'
كُتَّابٌ kuttābun 'awduron'
مَكْتَبٌ maktabun 'desg, swyddfa'
مَكْتَبَةٌ maktabatun 'llyfrgell, siop lyfrau'
ac ati.

Ieithoedd neu Dafodieithoedd

Mae cymaint o amrywiaeth rhwng gwahanol fathau o Arabeg fod rhai ieithyddion yn eu hystyried yn ieithoedd ar wahân. Er hynny, o ran yr iaith ysgrifenedig, defnyddir Arabeg Modern Safonol yn gyffredinol, ac Arabeg y Corân trwy'r byd i gyd.

Grwpiau Tafodieithol

Arabeg yr Aifft (oddeutu 55 miliwn o siaradwyr)
Arabeg y Lefant (tua 21 miliwn o siaradwyr) yn Libanus, Syria, Gwlad Iorddonen, Palesteina, Cyprus, a Thwrci.
Arabeg y Maghreb, neu "Darija" (oddeutu 70 miliwn o siaradwyr) ym Moroco, Algeria, Tiwnisia, a Libia. Mae perthynas agos gyda'r iaith Falteg hefyd.
Arabeg Irac (oddeutu 32 miliwn o siaradwyr yn Irac, gyda rhagor yn nwyrain Syria a de-orllewin Iran).
Arabeg Khūzestān yn Iran
Arabeg Khorosan yn Iran
Arabeg Swdan (tua 17 miliwn o siaradwyr yn Swdan a de'r Aifft)
Arabeg Juba yn Ne Swdan ac yn rhannau deheuol Swdan
Arabeg y Gwlff (oddeutu 4 miliwn o siaradwyr), yn Coweit, Bahrain, rhannau o Oman, arfordir dwyreiniol Sawdi Arabia a rhannau o'r Emiradau Arabaidd Unedig a Qatar, yn ogystal â Bushehr a Hormozgan yn Iran.
Arabeg Oman, a siaradir yng nghanolbarth y wlad.
Arabeg Hadhramaut (oddeutu 8 miliwn o siaradwyr) yn Hadhramaut ac ar wasgar.
Arabeg Iemen (oddeutu 15 miliwn o siaradwyr yn Iemen a de Sawdi Arabia). Mae'n debyg i Arabeg y Gwlff.
Arabeb Najd neu Bedawi (10 miliwn o siaradwyr). Yn ogystal â'r siaradwyr yn Sawdi Arabia, dyma iaith mwyafrif dinasyddion Qatar
Arabeg Hijaz (6 miliwn o siaradwyr), gorllewin Sawdi Arabia
Arabeg y Sahara, a siaradir yn rhannau o Algeria, Niger a Mali
Arabeg Baharna (600,000 o siaradwyr), ymysg y Shïa yn Bahrain a Qatif, a rhywfaint yn Oman. Mae'n wahanol i Arabeg y Gwlff mewn sawl ffordd.
Iddew-Arabeg, neu Qәltu. Wrth i Iddewon mudo i Israel, lleihaodd defnydd Iddew-Arabeg rhannau eraill o'r byd Arabeg ei iaith, ac mae bellach dan fygythiad.
Arabeg Tsiad (hefyd yn rhannau o Swdan, De Swdan, Gweriniaeth Canolbarth Affrica, Niger, Nigeria a Camerŵn)
Arabeg Canolbarth Asia, dan fygythiad yn Wsbecistan, Tajicistan ac Affganistan.

Ymadroddion Cyffredin

Trawsgrifiad Arabeg yn yr wyddor Ladin.

عربية : Arabiyya : Arabeg
ويلزي : wailzi : Cymraeg
لغة بلاد الغال : lwghat bilâd 'al-ghâl : Iaith Cymru
إنكليزي : 'inglizi : Saesneg
! مرحبا : marHaban! : Helo!
! لا بأس : la ba's! : Ddim yn ddrwg! ("la ba's?" yw'r ffordd arferol o ddweud "Helo!" neu "Shwmae!" yn anffurfiol. Atebir gyda "la ba's!".)
! (عليكم)السلام : 'as-salam (Alaicwm)! : Heddwch (arnoch chi)!
! وعليكم السلام : wa Alaicwm, 'as-salam! : Ac i chwithau, heddwch!
كيف الحال : caiff 'al-hâl? : Sut mae?
! بخير، الحمد لله : bi-chair, 'al-Hamdw-li-lah! : Yn dda, diolch i Dduw!
! صباح الخير : SabaH 'al-chair! : Bore/P'nawn da!
! مساء الخير : masa' 'al-chair! : Noswaith dda!
! أهلا وسهلا : 'ahlân wa-sahlân! : Croeso!
! تصبح على خير : tySbiH Alâ chair! : Nos da!
! ليلة سعيدة : laila sAida! : Nos da!
! مع السلامة : mA-s-salama! : Da boch chi!
! إلى اللقاء : 'ilâ-l-iga'! : Hwyl fawr!
! سلام : salam! : Heddwch! ( "salam!" yw'r ffordd arferol o ddweud "Hwyl (fawr)!". Gellir defnyddio "salam!" i ddweud "Helo!" hefyd.
! عفوا : Affwân! : Esgusodwch fi! / Da chi!
! من فضلك : min ffaDlac! : Os gwelwch chi'n dda!
! (جزيلا) شكرا : shwcran (jazîlan)! : Diolch (yn fawr)!
! لا، شكرا : la' shwcran : Dim diolch
! آسف : 'asiff! : mae'n flin gen i!
نعم : nAm : ïe / do / oes, etc.
ﻻ : la' : nage / naddo / nag oes, etc.
! بصحتك : bi-SiHat-ac! : Iechyd da!
! الحمد لله : 'al-Hamdw-li-lah! : Diolch i Dduw!
! إن شاء الله : 'in sha'-l-lah! : Os bydd Duw yn gytun! / Yn obeithiol!

Cyfeiriadau

↑ Nationalencyklopedin: "Världens 100 största språk 2010" - 100 o'r Ieithoedd Mwyaf y Byd yn 2010
↑ "World Arabic Language Day". UNESCO. 18 Rhagfyr 2012. Cyrchwyd 12 Chwefror 2014.
↑ "Arabic language." Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online. Adalwyd 29 Gorffennaf 2009.

[1] Nationalencyklopedin: "Världens 100 största språk 2010" - 100 o'r Ieithoedd Mwyaf y Byd yn 2010

[2] "World Arabic Language Day". UNESCO. 18 Rhagfyr 2012. Cyrchwyd 12 Chwefror 2014.

[3] "Arabic language." Encyclopædia Britannica. 2009. Encyclopædia Britannica Online. Adalwyd 29 Gorffennaf 2009.

[1]

[2]

[3]