Llanelwy

Oddi ar Wicipedia
Neidio i'r panel llywio Neidio i'r bar chwilio
Llanelwy
Aerial View of St Asaph Cathedral.jpg
Mathdinas Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirLlanelwy Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau53.2577°N 3.4416°W Edit this on Wikidata
Cod OSSJ035743 Edit this on Wikidata
Cod postLL17 Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
AC/auGareth Davies (Ceidwadwyr)
AS/auJames Davies (Ceidwadwyr)

Dinas a chymuned yn Sir Ddinbych, Cymru, yw Llanelwy (Saesneg: St Asaph). Yn gynt, roedd yn yr hen sir draddodiadol Sir y Fflint. Mae ganddi boblogaeth o tua 3,491 (Cyfrifiad 2001). Fe'i lleolir rhwng Afon Elwy ac Afon Clwyd ar yr A525 6 milltir i'r de o'r Rhyl a 5 i'r gogledd o Ddinbych. Mae'r A55 yn osgoi'r dref i'r gogledd. Mae Esgobaeth Llanelwy yn sedd Esgob Llanelwy, gyda'i eglwys gadeiriol ei hun, y lleiaf yng Nghymru. Ceir sawl adeilad hanesyddol yn y dref, e.e. yr elusendai o'r 17g ar y Stryd Fawr lle treuliodd Henry Morton Stanley gyfnod annedwydd iawn (1847 - 1856).

Y dref o'r gorllewin

Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]

Credir y lleolwyd caer Rufeinig Varis yn Llanelwy, ond hyd yn hyn mae ei lleoliad yn ansicr. Gorweddai ar Fryn Polyn efallai, ger y dref. Gwyddys fod tref Rufeinig fechan yn Llanelwy, ar diriogaeth y Deceangli.

Dywedir fod Cyndeyrn Sant, esgob Ystrad Clud yn yr Hen Ogledd (canolbarth Yr Alban heddiw), wedi sefydlu clas yn Llanelwy tua'r flwyddyn 560. Pan ddychwelodd y sant i'r Alban gadawodd y clas yng ngofal ei ddisgybl Asaph (neu 'Asa'), ac mae'r enw Saesneg yn dod o'r cysylltiad hwnnw.

Codwyd eglwys gadeiriol ar y safle presennol tua 1100. Ymwelodd Gerallt Gymro â Llanelwy yn ystod ei daith trwy Gymru yn 1188.

Cynhaliodd y Gwyneddigion eisteddfod yn y dref yn 1790. Enillydd y Fedal Arian oedd y bardd Dafydd Ddu Eryri am ei awdl 'Rhyddid'.

Hynafiaethau[golygu | golygu cod y dudalen]

Codwyd eglwys gadeiriol yn Llanelwy tua 1100. Cafodd ei llosgi i lawr yn 1282 gan luoedd Edward I o Loegr ac eto yn 1402 yng ngwrthryfel Owain Glyndŵr. Dioddefodd dân yn y Rhyfel Cartref hefyd. Cafodd ei hanewyddu'n sylweddol gan George Gilbert Scott yn 1869. (gweler Eglwys Gadeiriol Llanelwy.)

Mae eglwys y plwyf yn hynafol hefyd. Fe'i codwyd ar ddiwedd y 13g a'i chysegru i'r seintiau Pawl a Chyndeyrn, ond mae'r rhan fwyaf o'r adeiladwaith presennol yn dyddio o'r 15g.

Ger y dref ceir Ogofâu Cae Gwyn a Ffynnon Beuno, ogofâu calchfaen a breswylid yn Hen Oes y Cerrig.

Statws Dinas 2012[golygu | golygu cod y dudalen]

Ar 14 Mawrth 2012, cyhoeddwyd bod Llanelwy i gael ei rhoi statws dinas gan y Frenhines i nodi ei Jiwbilî Diemwnt, ynghyd â Chelmsford a Pherth.

Cyfrifiad 2011[golygu | golygu cod y dudalen]

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[1][2][3]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Llanelwy (pob oed) (3,355)
  
100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Llanelwy) (745)
  
22.9%
:Y ganran drwy Gymru
  
19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Llanelwy) (2140)
  
63.8%
:Y ganran drwy Gymru
  
73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Llanelwy) (554)
  
38.3%
:Y ganran drwy Gymru
  
67.1%

Enwogion[golygu | golygu cod y dudalen]

Oriel[golygu | golygu cod y dudalen]

Gweler hefyd[golygu | golygu cod y dudalen]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]

  1. "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
  2. Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
  3. Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
 
Dinasoedd yng Nghymru
Flag of Wales.svg
Abertawe | Bangor | Caerdydd | Casnewydd | Llanelwy | Tyddewi