Glasgow

Glasgow
Math	dinas, dinas fawr, y ddinas fwyaf, lieutenancy area of Scotland
Poblogaeth	626,410
Pennaeth llywodraeth	Philip Braat
Gefeilldref/i	Bethlehem, Nürnberg, Marseille, Rostov-ar-Ddon, Torino, La Habana, Lahore, Barga, Dalian, Dinas Mecsico
Nawddsant	Cyndeyrn
Daearyddiaeth
Lleoliad	Yr Alban
Sir	Dinas Glasgow
Gwlad	Yr Alban
Arwynebedd	3,298 ±1 km²
Gerllaw	Afon Clud, River Kelvin
Yn ffinio gyda	Aberfoyle, De Swydd Lanark
Cyfesurynnau	55.8611°N 4.25°W
Cod SYG	S19000510
Cod OS	NS590655
Cod post	G1-G80
	GB-GLG
Pennaeth y Llywodraeth	Philip Braat
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Dinas fwya'r Alban yw Glasgow (Brythoneg: Glascou^[1] Gaeleg yr Alban: Glaschu;^[2] Sgoteg: Glesca)^[3] a pedwaredd dinas fwyaf gwledydd Prydain o ran maint^[4]. Saif ar Afon Clud yng ngorllewin iseldiroedd y wlad. Er taw Glasgow yw dinas fwyaf yr Alban, Caeredin, yr ail fwyaf, yw'r brifddinas.

Credir bod yr enw, fel llawer o leoedd eraill yn iseldiroedd yr Alban, o darddiad Brythoneg - "glas cau". Dywedir i'r ddinas dyfu ar safle mynachlog a sefydlwyd gan Sant Cyndeyrn, sydd a chysylltiad cryf gyda Llanelwy.

Sefydlwyd Prifysgol yno yn y 15g. Daeth Glasgow yn brif ganolfan y byd i'r diwydiant adeiladu llongau yn sgil y Chwyldro Diwydiannol, a daeth yn borthladd pwysig iawn hefyd, ond dirywiodd ei statws rywfaint yn ystod yr 20g. Caidd ei chyfri hefyd fel ardal a fu'n ganolfan bwysig i ddatblygiad peirianneg trwm.^[5] Oherwydd hyn arferid ei galw'n "Second City of the British Empire" am ran helaeth o Oes Victoria a'r cyfnod Edwardaidd.^[6]

Yn 2012 cyfrifid hi'n un o 10 o ddinasoedd trin arian mwya'r byd.^[7]

Poblogaeth

Yn niwedd y 19eg a dechrau'r 20g cynyddodd Glasgow yn ei phoblogaeth gan gyrraedd ei hanterth (1,128,473) yn 1939,^[8] gan ei gwneud y bedwaredd dinas fwya'n Ewrop ar ôl Llundain, Paris a Berlin.^[9]

Roedd 585,090 o bobl yn byw o fewn terfynau Dinas Glasgow yn ôl Cyfrifiad 2001, a 1,168,270 gan gynnwys yr ardaloedd trefol o amgylch y ddinas.

Cludiant

Mae gan y ddinas rwydwaith eang o gludiant, rheolir gan Bartneriaeth Strathclyde Drafnidiaeth, er defnyddir cwmnïau preifat i redeg mwyafrif ei gwasanaethau.

Bysiau

Mae rhwydwaith eang o wasanaethau bws ar draws a thu hwnt y ddinas. Y brif gwmnïau bws yw First Glasgow, Gwasanaethau bws McGill, [[Stagecoach Gorllewin y Prif orsaf bws y ddinas yw Gorsaf Bws Buchanan.

Rheilffyrdd

Mae gan Glasgow 2 brif orsaf reilffordd, Gorsaf reilffordd Glasgow Canolog, sydd yn cysylltu â Chaeredin, y de a Lloegr, a Gorsaf reilffordd Glasgow (Heol y Frenhines), sydd yn cysylltu â’r gogledd a Chaeredin^[10]. Mae hefyd rhwydwaith eang o wasanaethau lleol, trefnir gan SPT (Strathclyde Partnership for Transport) sydd yn cynnwys 12 o awdurdodau lleol, gan gynnwys Glasgow. Mae SPT yn gyfrifol hefyd am Reilffordd Danddaearol Glasgow, sydd yn ffurfio cylch ynghanol y ddinas.^[11]

Meysydd awyr

Mae gan y ddinas 2 faes awyr; Maes awyr Glasgow^[12] a Maes awyr Prestwick.^[13]^[14]

Fferi Renfrew

Mae fferi’n croesi Afon Clud rhwng Renfrew a Yoker. Mae Cwmni Clyde Link yn rhedeg y wasanaeth.^[15]

Fferi Govan

Mae Fferi Govan yn croesi’r afon rhwng Govan ac Amgueddfa Riverside rhwng Gorffennaf a Hydref.^[16]

Maes Awyr Awyrennau Môr

Mae Cwmni Loch Lomond Seaplanes yn rhedeg gwasanaethau rhwng Glasgow, Oban a Tobermory, yn mynd o’r afon.^[15]

Adeiladau a chofadeiladau

Amgueddfa Hunterian
Amgueddfa Kelvingrove
Amgueddfa Riverside
Arena Hydro SSE
Awditoriwm Clud (yr Armadilo)
Croes y Farchnad
Eglwys gadeiriol
Theatr Brenhinol
Tolbooth
Ystafelloedd Te'r Helygen

Pontydd^[17]

Pont Mileniwm (2002)
Pont Bells (1989)
Arc Clud / Y Bont 'Squinty' (2006)
Pont Kingston (1970)
Pont droed Tradeston (2008)
Pont Siors V (1929)
Ail bont Rheilffordd y Caledonian (1905)
Pont gyntaf y Reilffordd Caledonian (1878)
Pont Glasgow (1899)
Pont grog Heol De Portland (1853)
Pont Fictoria (1854)
Pont Reilffordd Undod y Ddinas (1899)
Pont Albert (1871)
Argae Llanwol a Phont Bibell (1901 (ail-adeiladwyd 1949)
Pont grog Sant Andrew (1856)
Pont y Brenin (1933)
Pont Polmadic (1955)
Pont Rutherglen (1896)
Pont reilffordd gyntaf Dalmarnock (1861)
Ail Bont reilffordd Dalmarnock(1897)
Pont Dalmarnock (1897)

Mae hefyd Twnnel Clud rhwng Govan a Scotstoun.

Enwogion

William Black (1841–1898), awdur, newyddiadurwr a nofelydd
Elizabeth MacNicol (1869–1904), arlunydd
Katherine Cameron (1874–1965), arlunydd benywaidd
Mortimer Wheeler (1890–1976), archaeolegwyr
Nigel Tranter (1909-2000), nofelydd
Molly Weir (1910–2004), actores
Stanley Baxter (g. 1926), comediwr ac actor
Winnie Ewing (g. 1929), gwleidydd
Rosemary Margaret Smith (1933–2004), fotanegydd nodedig a aned yn Yr Alban
Donald Dewar (1937-2000), gwleidydd
Menzies Campbell (g. 1941), gwleidydd
Billy Connolly (g. 1942), comediwr ac actor
George Kerevan (g. 1949), gwleidydd
John Barrowman (g. 1967), actor a chanwr

Gweler hefyd

Ceir sawl Etholaeth Cyffredinol yng Nglasgow: Canol Glasgow, De Glasgow, Dwyrain Glasgow, Gogledd Glasgow, Gogledd-orllewin Glasgow, Gogledd-ddwyrain Glasgow a De-orllewin Glasgow.
Rhestr etholaethau Senedd y DU yn yr Alban

Cyfeiriadau

↑ "The Brittonic language in the Old North" (PDF). tt. 91, 142. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-03-07. Cyrchwyd 2024-05-28.CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)
↑ Gwefan Ainmean-Àite na h-Alba; adalwyd 3 Hydref 2019
↑ "Names in Scots", Centre for the Scots Leid; adalwyd 14 Ebrill 2022
↑ "World Gazetteer; adalwyd 30 Rhagfyr 2012". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-02-09. Cyrchwyd 2012-12-30.
↑ "Glasgow Feature Page". Undiscovered Scotland. Cyrchwyd 11 Rhagfyr 2007.
↑ "Victorian Glasgow". BBC History. Cyrchwyd 14 Medi 2010.
↑ "Global Financial Centres Index 10: Glasgow Enters European Top Ten". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-06-22. Cyrchwyd 8 Mehefin 2012.
↑ "Factsheet 4: Population" (PDF). Glasgow City Council. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2007-07-03. Cyrchwyd 9 Gorffennaf 2007.
↑ "Visiting Glasgow: Clyde Bridges". Cyngor Dinas Glasgow. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-10-03. Cyrchwyd 11 Rhagfyr 2011.
↑ "Gwefan raileurope.com". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-05-06. Cyrchwyd 2019-05-06.
↑ Gwefan SPT
↑ Gwefan maes awyr Glasgow
↑ Gwefan maes awyr Prestwick
↑ Gwefan skyscanner.com
↑ ^15.0 ^15.1 Gwefan glasgowlive.co.uk
↑ Gwefan getintogovan.com
↑ "Gwefan discoverglasgow.org". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-07-07. Cyrchwyd 2019-07-07.

[1] "The Brittonic language in the Old North" (PDF). tt. 91, 142. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-03-07. Cyrchwyd 2024-05-28.CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)

[2] Gwefan Ainmean-Àite na h-Alba; adalwyd 3 Hydref 2019

[3] "Names in Scots", Centre for the Scots Leid; adalwyd 14 Ebrill 2022

[4] "World Gazetteer; adalwyd 30 Rhagfyr 2012". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-02-09. Cyrchwyd 2012-12-30.

[5] "Glasgow Feature Page". Undiscovered Scotland. Cyrchwyd 11 Rhagfyr 2007.

[6] "Victorian Glasgow". BBC History. Cyrchwyd 14 Medi 2010.

[7] "Global Financial Centres Index 10: Glasgow Enters European Top Ten". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-06-22. Cyrchwyd 8 Mehefin 2012.

[8] "Factsheet 4: Population" (PDF). Glasgow City Council. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2007-07-03. Cyrchwyd 9 Gorffennaf 2007.

[9] "Visiting Glasgow: Clyde Bridges". Cyngor Dinas Glasgow. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-10-03. Cyrchwyd 11 Rhagfyr 2011.

[10] "Gwefan raileurope.com". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-05-06. Cyrchwyd 2019-05-06.

[11] Gwefan SPT

[12] Gwefan maes awyr Glasgow

[13] Gwefan maes awyr Prestwick

[14] Gwefan skyscanner.com

[Gwefan_glasgowlive.co.uk-15] 15.0 ^15.1 Gwefan glasgowlive.co.uk

[16] Gwefan getintogovan.com

[17] "Gwefan discoverglasgow.org". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-07-07. Cyrchwyd 2019-07-07.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]