Wrecsam
Math | dinas |
---|---|
Poblogaeth | 61,603 |
Gefeilldref/i | Racibórz, Iserlohn |
Daearyddiaeth | |
Sir | Wrecsam |
Gwlad | Cymru |
Yn ffinio gyda | Gwaunyterfyn |
Cyfesurynnau | 53.0467°N 2.9936°W |
Cod OS | SJ335505 |
Cod post | LL11-14 |
Gwleidyddiaeth | |
Statws treftadaeth | Henebion Cenedlaethol Cymru |
Manylion | |
- Gweler hefyd Wrecsam (gwahaniaethu).
Dinas[1] yng ngogledd-ddwyrain Cymru yw Wrecsam[2][3] (Saesneg: Wrexham). Mae'n canolfan weinyddol Bwrdeistref Sirol Wrecsam a'r dref fwyaf o ran poblogaeth yng ngogledd Cymru, gyda phoblogaeth o dros 42,576 yn Cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2001, ac roedd gan Ardal Drefol Wrecsam, fel y diffiniwyd gan y Swyddfa Ystadegau Cenedlaethol, boblogaeth o 63,084.[4] Mae gan ardal ehanagach Bwrdeistref Sirol Wrecsam, sy'n gorchuddio ardal o 50,500 hectar, boblogaeth o dros 130,000. Hon yw'r dref nawfed fwyaf yng Nghymru yn ôl poblogaeth, ond y pedwrydd yn ôl ei hardal drefol. Yn hanesyddol bu'n rhan o'r hen Sir Ddinbych, ac mae'n rhan o sir seremonïol Clwyd. Yr enw Saesneg Wristleham yw tarddiad yr enw Wrecsam yn Gymraeg, mae'r enw Saesneg hefyd wedi newid i Wrexham erbyn heddiw.
Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Lesley Griffiths (Llafur) a'r Aelod Seneddol yw Andrew Ranger (Llafur).[5][6]
Hanes
[golygu | golygu cod]Mae tystiolaeth o weithgaredd dyn yn ardal Wrecsam yn dyddio'n hyd i 8,000 o flynyddoedd yn ôl. Mae cofnod o Edward I, brenin Lloegr yn aros yn Wrecsam am gyfnod byr yn ystod ei ymgyrch i atal gwrthryfel Madog ap Llywelyn ym 1294. Daeth y dref yn rhan o Sir Ddinbych pan grewyd y sir ym 1536. Roedd Wrecsam wedi ei rannu'n ddwy drefgordd gwahanol, Wrexham Regis (dan reolaeth Brenin Lloegr) a Wrexham Abbot (rhannau hynaf y dref yn gyffredinol, a fu'n eiddo i Abaty Glyn y Groes, Llangollen yn wreiddiol).
Digwyddodd un o'r trychinebau mwyaf erchyll yn hanes pyllau glo Prydain yng Nglofa Gresffordd ger Wrecsam, pan laddwyd 265 o löwyr ar ôl ffrwydrad nwy yn y pwll ar yr 22 Medi 1934.
Clwb Pêl-droed Wrecsam yw'r clwb pêl-droed proffesiynol hynaf yng Nghymru.
Mewn rhigwm adnabyddus mae clochdy eglwys Wrecsam yn un o Saith Rhyfeddod Cymru.
Fe wnaeth Cyngor Wrecsam lunio tri cais anllwyddiannus am statws dinas - yn 2000, 2002 a 2012. Yn 2022, llwyddodd eu cais i gael statws dinas fel rhan o ddathliadau Jiwbilî Blatinwm y Frenhines Elizabeth. Roedd yn un o 8 tref a ddewiswyd drwy wledydd Prydain.[1]
Diwylliant
[golygu | golygu cod]Mae Wrecsam wedi bod yn ganolfan ddiwylliannol, cyhoeddi a pherfformio yn y Gymraeg a'r Saesneg.
Neuadd William Aston
[golygu | golygu cod]Neuadd berfformio ar gyfer cyngherddau clasurol, pop, comedi, drama a dawns yw Neuadd William Aston. Mae'n rhan o Prifysgol Wrecsam. Mae'n ganolfan ar gyfer Cerddorfa Symffoni Wrecsam.
Eisteddfod Genedlaethol
[golygu | golygu cod]Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Wrecsam ym 1888, 1912, 1933, 1977 a 2011.
Tarddiad yr enw
[golygu | golygu cod]Yn ôl y Dictionary of the Place-Names of Wales, daw'r enw o gyfuniad o'r enw person 'Wryhtel' a'r gair 'hamm' sef dôl mewn hen Saesneg, ond mae hefyd yn nodi 16 ffurf wahanol.[7]
Addysg uwch
[golygu | golygu cod]Mae yna berthynas freintiedig rhwng Wrecsam (Prifysgol Glyndŵr - Athrofa Addysg Uwch Gogledd Ddwyrain Cymru cynt) a Saint-Dié-des-Vosges (Institut universitaire de technologie), yn Ffrainc.
Pobol enwog
[golygu | golygu cod]- Brent Cockbain - Chwaraewr rygbi rhyngwladol, yn byw ac wedi priodi merch o Gresffordd
- Karen Davies - golffwraig broffesiynol ar yr LPGA Tour ers 1990
- Charles Harold Dodd (1884-1973) - ysgolhaig Testament Newydd
- Arthur Herbert Dodd (1891-1975) - Hanesydd ac athro Hanes Prifysgol Cymru, Bangor
- Sant Richard Gwyn - (1535-1584) - Merthyr Catholig a Nawddsant Wrecsam
- Edwin Hughes - ("Balaclava Ned") (1830-1927), goroesydd olaf Charge of the Light Brigade ym Malaklava adeg rhyfel y Crimea
- Mark Hughes - cyn-peldroedwr a rheolydd Manchester City
- George Jeffreys - (1645-1689), Plas Acton neu Gwaunyterfyn. 'The Hanging Judge' o Lys Acton yn Acton
- Darren Jeffries - actor yn Hollyoaks
- David Jones - Cynt yn chwarae pêl-droed i Manchester United a Derby County, ar hyn o bryd i Wolverhampton Wanderers.
- Joey Jones - Cyn chwaraewr pêl-droed Liverpool, Chelsea a Wrecsam
- Jason Koumas - chwaraewr pêl-droed Wigan Athletic
- Andy Moore - Chwaraewr rygbi rhyngwladol.
- Dennis Taylor - cyn pencampwr y byd Snwcer, yn byw yn Llai
- Ricky Tomlinson - (ganwyd 1939), actor enwog am ei rôl yn The Royle Family.
- Tim Vincent - cynt yn gyflwynydd Blue Peter
- Robert Waithman - (1764-1833), a anwyd yn Wrecsam, daeth yn Arglwydd Maer Llundain 1823
- John Wilkinson - (1728-1808) Mab i Isaac, sefydlydd Gwaith Haearn y Bers i gynhyrchu canonau dros rhyfel cartref America.
- Llŷr Williams - Pianydd a enillodd 'Outstanding Young Artist Award'
- Elihu Yale - (1649-1721), dyn busnes, llywodraethwr Madras, India a chymwynaswr mawr Prifysgol Yale yn yr Unol Daleithiau
- William Lloyd (mynyddwr)
Gefeilldrefi
[golygu | golygu cod]Oriel
[golygu | golygu cod]-
Rhan o'r hen lys
-
Eglwys Gadeiriol Wrecsam (Catholig)
-
Eglwys San Silyn, un o ryfeddodau Cymru
-
Eglwys San Silyn
-
Bedd Elihu Yale
-
Pulpud a ffenestri lliw eglwys San Silyn
-
Eglwys San Silyn
-
Dyffryn Clywedog
-
Gwarchodfa natur Corsydd Bettisfield, Whixall a Fenn's
-
Eglwys Gresffordd
-
Gwaith Plwm y Mwynglawdd
-
Y Stiwt, Rhosllanerchrugog
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 Cais Wrecsam i gael statws dinas yn llwyddiannus , BBC Cymru Fyw, 20 Mai 2022.
- ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 13 Hydref 2021.
- ↑ British Place Names; adalwyd 16 Tachwedd 2021
- ↑ ONS Statistics for Urban Areas 2001.
- ↑ Gwefan y Cynulliad;[dolen farw] adalwyd 24 Chwefror 2014
- ↑ Gwefan parliament.uk; adalwyd 24 Chwefror 2014
- ↑ Owen, Hywel Wyn (2007). Dictionary of the place-names of Wales. Richard Morgan. Llandysul: Gwasg Gomer. ISBN 978-1-84323-901-7. OCLC 191731809.
Trefi
Y Waun · Wrecsam
Pentrefi
Acrefair · Bangor-is-y-coed · Y Bers · Bronington · Brymbo · Brynhyfryd · Bwlchgwyn · Caego · Cefn Mawr · Coedpoeth · Erbistog · Froncysyllte · Garth · Glanrafon · Glyn Ceiriog · Gresffordd · Gwersyllt · Hanmer · Holt · Llai · Llanarmon Dyffryn Ceiriog · Llannerch Banna · Llan-y-pwll · Llechrydau · Llys Bedydd · Marchwiail · Marford · Y Mwynglawdd · Yr Orsedd · Owrtyn · Y Pandy · Pentre Bychan · Pentredŵr · Pen-y-bryn · Pen-y-cae · Ponciau · Pontfadog · Rhiwabon · Rhos-ddu · Rhosllannerchrugog · Rhostyllen · Rhosymedre · Talwrn Green · Trefor · Tregeiriog · Tre Ioan · Wrddymbre