Abaty Ystrad Fflur

Abaty Ystrad Fflur

Math	abaty
Sefydlwyd	1164
Daearyddiaeth
Lleoliad	Ystrad Fflur
Sir	Ystrad Fflur
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	194 metr
Cyfesurynnau	52.2754°N 3.83827°W
Rheolir gan	Cadw
Arddull pensaernïol	pensaernïaeth Sistersaidd
Perchnogaeth	Cadw
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd I
Manylion
Deunydd	calchfaen
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Erthygl am yr abaty yw hon, am y gymuned gweler Ystrad-Fflur.

Hen abaty Sistersiaidd yw Abaty Ystrad Fflur (Lladin: Strata Florida). Fe'i lleolir ger Pontrhydfendigaid yng ngogledd Ceredigion.

Hanes

Roedd y Sistersiaid, neu'r mynaich gwynion, yn gymuned fugeiliol, yn gwarchod defaid a gwartheg ar eu hystadau er mwyn cynnal eu cymuned grefyddol a diwylliannol.

Nid oes sicrwydd ynglŷn ag union ddyddiad sefydlu'r abaty, ond dywedir iddo gael ei sefydlu o gwmpas y flwyddyn 1164, dan nawdd yr Arglwydd Rhys, tywysog Deheubarth. Ffynnai'r sefydliad yn y 12g fel canolfan diwylliant a pheth gyfoeth; yma hefyd y cyfansoddwyd un fersiwn o'r cronicl enwog Brut y Tywysogion. Galwodd Gerallt Gymro a Baldwin, Archesgob Caergaint yn Ystrad Fflur yng ngwanwyn 1188 ar eu taith trwy Gymru. Teithiasant yno o Bont Steffan. Dywed Gerallt eu bod wedi treulio'r nos yn yr abaty ond yn anffodus nid yw'n manylu ar y croeso a gafwyd. Roedd yr abad Seisyllt yn ddigon da i dywys y ddau ar weddill eu ffordd i'r gogledd.

Rhan o furiau'r abaty.

Dioddefodd yr abaty beth difrod yn ystod rhyfeloedd y 13g; yn arbennig gan ymgyrchoedd Edward I, brenin Lloegr, yn erbyn Llywelyn ap Gruffudd, Tywysog Cymru. Yn fuan wedyn, difrodwyd rhan o'r abaty gan dân a achoswyd gan fellten. Gwanwyd y sefydliad gan y trychinebau hyn, ac yn diweddarach gan y Pla Du, ac mae'n ymddangos nad adferwyd y niferoedd ynddo.

Dywedir i'r bardd Dafydd ap Gwilym gael ei gladdu yma ym 1380 dan ywen hynafol sydd yn parhau i dyfu yno heddiw.

Erbyn y 15g, fe ddioddefodd yr abaty o weithgareddau milwrol y Saeson yng Nghymru, a lleihawyd y gymuned i saith mynach. Diddymwyd yr abaty ym 1539 fel rhan o ymgyrch Diddymu'r Mynachlogydd gan Harri VIII, brenin Lloegr. Gwerthwyd rhai o'r tiroedd amaethyddol, a throsglwyddwyd tir yr abaty i deulu Stedman. Yn y cyfnod hwn, dymchwelwyd rhannau sylweddol o'r adeiladau a defnyddiwyd y cerrig at ddibenion adeiladu eraill.

Yn y 19g, tyfodd diddordeb yn yr adfeilion fel atyniad i deithwyr, yn arbennig dan ddylanwad Stephen Williams, y peiriannydd rheilffyrdd.

Y Groes

Ceir yma hefyd groes eglwysig a gerfiwyd o garreg yn y Canol Oesoedd ac a leolwyd y tu allan i'r wal allanol; cyfeiriad grid SN746657. Mae hi'n 1.5 metr o uchder, .05m o led a thewder o 0.12m.

Cofrestwyd yr heneb hon gan Cadw gyda rhif SAM: CD060.

Etifeddiaeth

Llun o'r adfeilion o'r Illustrated London Reading Book, 1851

Mae adfeilion yr abaty wedi ysbrydoli sawl llenor. Y gerdd enwocaf amdano, efallai, yw 'Ystrad Fflur' gan T. Gwynn Jones, a gyhoeddwyd am y tro cyntaf yn 1926 ac ddaeth yn ddarn adrodd cyfarwydd i blant ysgol ledled Cymru. Dyma'r ddau bennill cyntaf:

Mae dail y coed yn Ystrad Fflur

Yn murmur yn yr awel,

A deuddeng Abad dan y gro

Yn huno yno'n dawel.

Ac yno dan yr ywen brudd

Mae Dafydd bêr ei gywydd,

A llawer pennaeth llym ei gledd

Yn ango'r bedd tragywydd.

Heddiw

Mae adfeilion yr abaty yng ngofal Cadw ac yn agored i'r cyhoedd am dâl yn yr haf ac am ddim yn y gaeaf. Mae'r mynediad oddi ar y ffordd B4343.

Rhan fwyaf trawiadol yr abaty, y rhan sydd wedi goroesi orau, a'r ddelwedd a ddefnyddir yn fwyaf cyffredin ohono, yw'r porth gorllewinol. Mae'n nodedig oherwydd ei saernïaeth gain. Mae hefyd yn bosibl gweld olion seiliau'r abaty cyfan a chael syniad o ddyluniad y cyfan. Mae rhywfaint o'r addurniadaeth a rhai teiliau llawr addurnedig wedi goroesi.

Ffynonellau

• David M. Robinson & Colin Platt, Strata Florida Abbey, Talley Abbey CADW, 1992 ISBN 1-85760-106-8

Darllen Pellach

J. Beverley Smith a W.G Thomas Abaty Ystrad Fflur HMSO, 1977

Dolenni allanol

Mae gan Gomin Wikimedia
gyfryngau sy'n berthnasol i:

Abaty Ystrad Fflur

• Safle Cadw Archifwyd 2007-06-12 yn y Peiriant Wayback.
• 'Castlewales'
• Casglu'r Tlysau: Llun o'r awyr Archifwyd 2007-03-10 yn y Peiriant Wayback.
• Casglu'r Tlysau: Teilsen llawr Archifwyd 2007-03-10 yn y Peiriant Wayback.

Trefi a phentrefi Ceredigion

Trefi
Aberaeron  · Aberteifi  · Aberystwyth  · Ceinewydd  · Llanbedr Pont Steffan  · Llandysul  · Tregaron
Pentrefi
Aberarth  · Aber-banc  · Aber-ffrwd  · Abermagwr  · Abermeurig  · Aberporth  · Adpar · Alltyblaca  · Betws Bledrws  · Betws Ifan  · Betws Leucu  · Bethania  · Beulah  · Blaenannerch  · Blaenpennal  · Blaenplwyf  · Blaenporth  · Y Borth · Bow Street  · Bronant  · Bwlch-llan  · Capel Bangor  · Capel Cynon  · Capel Dewi  · Capel Seion  · Caerwedros  · Castellhywel  · Cellan  · Cilcennin  · Ciliau Aeron  · Clarach  · Cnwch Coch  · Comins Coch  · Cribyn  · Cross Inn (1)  · Cross Inn (2)  · Cwm-cou  · Cwmystwyth  · Cwrtnewydd  · Dihewyd  · Dôl-y-bont  · Eglwys Fach  · Felinfach  · Y Ferwig  · Ffair-rhos  · Ffostrasol  · Ffos-y-ffin  · Ffwrnais  · Gartheli  · Goginan  · Y Gors  · Gwbert  · Henfynyw  · Henllan  · Horeb  · Llanafan  · Llanarth  · Llanbadarn Fawr  · Llandre  · Llandyfrïog  · Llanddeiniol  · Llanddewi Brefi  · Llanfair Clydogau  · Llanfarian  · Llanfihangel y Creuddyn  · Llangeitho  · Llangoedmor  · Llangrannog  · Llangwyryfon  · Llangybi  · Llangynfelyn  · Llangynllo  · Llanilar  · Llanio  · Llan-non  · Llanrhystud  · Llansantffraid  · Llanwenog  · Llanwnnen  · Llechryd  · Lledrod  · Llundain-fach  · Llwyncelyn  · Llwyndafydd  · Llwyn-y-groes  · Morfa  · Mwnt  · Nanternis  · Penbryn  · Penparc  · Penrhiw-llan  · Penrhyn-coch  · Penuwch  · Pen-y-garn  · Plwmp  · Pontarfynach  · Ponterwyd  · Pontgarreg  · Pontrhydfendigaid  · Pontrhydygroes  · Pontsiân  · Rhydlewis  · Rhydowen, Ceredigion  · Rhydyfelin  · Rhydypennau  · Salem  · Sarnau  · Southgate  · Swyddffynnon  · Synod Inn  · Talgarreg  · Tal-y-bont · Temple Bar · Trefenter  · Trefilan  · Tremain  · Tre-saith  · Tre Taliesin  · Troedyraur  · Ysbyty Ystwyth  · Ystrad Aeron  · Ystrad Meurig  · Ystumtuen