Carn Fadryn

Oddi ar Wicipedia
Carn Fadryn
Mathcopa, bryn Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirGwynedd
GwladBaner Cymru Cymru
Uwch y môr371 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau52.8857°N 4.5608°W Edit this on Wikidata
Cod OSSH2786935186 Edit this on Wikidata
Manylion
Amlygrwydd343 metr Edit this on Wikidata
Rhiant gopaYr Eifl Edit this on Wikidata
Map

Carn Fadryn (neu Carn Fadrun), sy'n fynydd 1,217 troedfedd (371m), yw'r pwynt uchaf yng ngorllewin Llŷn, Gwynedd. Tua hanner milltir i'r de-ddwyrain o'r copa mae copa llai Garn Bach; cyfeiriad grid SH278351. Uchder cymharol, neu ”amlygrwydd” y copa, ydy 28 metr: dyma'r uchder mae'r copa'n codi uwchlaw'r mynydd agosaf.

Ceir golygfa o ben y mynydd dros benrhyn Llŷn, yn cynnwys tri chopa Yr Eifl i'r gogledd-ddwyrain a mynyddoedd Eryri i'r dwyrain. Mae pen y mynydd yn wastad ond mae ei lethrau'n syrth a chreigiog. Mae creigiau Carn Fadryn o darddiad fwlcanig. Wrth ei droed mae pentref Llaniestyn.

Bryngaer Carn Fadryn[golygu | golygu cod]

Ar gopa Carn Fadryn mae olion hen fryngaer gerrig i'w gweld. Mae ganddi ddau fur amddiffynnol o gerrig mawr. Oddi fewn i'r mur mewnol, sy'n amgae tua 5 hectar o dir, ceir gweddillion cytiau crynion. Mae'r mur allanol yn amgae tua 10.5 hectar o dir ac yn cynnwys olion muriau cynharach a ddefnyddwyd i adeiladu cyfres o gytiau hirsgawr, pob un â'i chorlan gysylltiedig. Mae'r gaer i'w dyddio i Oes yr Haearn; dichon i'r mur mewnol gael ei godi tua 300 C.C. a'r mur allanol tua 100 C.C.. Saif yn nhiriogaeth y Gangani, un o lwythau Celtaidd Cymru; cyfeirnod OS: SH280352.

Cofrestrwyd y fryngaer hon gan Cadw a chaiff ei hadnabod gyda'r rhif SAM unigryw: CN011.[1] Ceir tua 300 o fryngaerau ar restr CADW o henebion, er bod archaeolegwyr yn nodi bod oddeutu 570 ohonyn nhw i gyd yng Nghymru.

Carn Fadryn o'r de

Lloches i gartrefi a gwersyllfeydd milwrol oedd eu pwrpas felly, cyn y goresgyniad Rhufeinig; a chafodd cryn lawer ohonynh nhw eu hatgyfnerthu a'u defnyddio, yng nghyfnod y Rhufeiniaid; er enghraifft Dinorben yng ngogledd Cymru. Oes aur bryngaerau gwledydd Prydain oedd rhwng 200 CC ac OC 43.

Heb fod ymhell o'r fryngaer, ceir maen eratig anferth a elwir Bwrdd Arthur.

Castell Carn Fadryn[golygu | golygu cod]

Ar y copa mae adfeilion castell bychan, a gysylltir â "meibion Owain" (Owain Gwynedd) ac sy'n dyddio o ddiwedd y 12g, yn ôl pob tebyg. Mae Gerallt Gymro yn cyfeirio ato yn Hanes y Daith Trwy Gymru fel castell oedd newydd ei chodi. Mae'n bron yn sicr mai'r castell hwn ar ben Carn Fadryn yw'r castell yn hanes Gerallt. Mae'r adfeilion yn gorwedd o fewn muriau'r hen fryngaer. Mae mur cerrig, heb forter o gwbl ynddo, yn amgylchynu crib gyfyng. Mae'r olion yn awgrymu castell ar ffurf cestyll mwnt a beili'r Normaniaid. Does dim cofnod arall am y castell wedi dod i lawr i ni.

Castell Madryn[golygu | golygu cod]

I'r gogledd-ddwyrain o Garn Fadryn mae plasdy Castell Madryn yn sefyll. Roedd yn perthyn i'r teulu lleol o'r un enw; roedd aelodau'r teulu yn dirfeddianwyr mawr yn yr ardal. Mae'r adeilad presennol yn dyddio o'r 16g ond cafodd ei adnewyddu'n sylweddol a'i ehangu yn y 19g. Erbyn heddiw mae parcdir y plasdy'n faes carafanau.

Y copa[golygu | golygu cod]

Dosberthir copaon Cymru, a gweddill gwledydd Prydain, yn rhestri arbennig yn ôl uchder ac yn ôl amlygrwydd y copa; mae'r copa hwn yn cael ei alw'n Marilyn (mynydd). Mae sawl cymdeithas yn mesur, gwiro a chasglu'r rhestri hyn a dônt ynghyd ar wefan “Database of British and Irish hills”.[2] Uchder y copa o lefel y môr ydy 371m (1217tr). Cafodd yr uchder ei fesur a'i gadarnhau ddiwethaf ar 28 Hydref 2001.

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

Dolennau allanol[golygu | golygu cod]