Castell Olwen

Oddi ar Wicipedia
Castell Olwen
Mathcaer lefal, castell Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirLlanbedr Pont Steffan Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau52.1233°N 4.0755°W Edit this on Wikidata
Cod OSSN58024923 Edit this on Wikidata
Map
Statws treftadaethheneb gofrestredig Edit this on Wikidata
Manylion
Dynodwr CadwCD161 Edit this on Wikidata

Bryngaer Geltaidd sy'n perthyn i Oes yr Haearn, wedi'i lleoli ger Llanbedr Pont Steffan, Ceredigion, Cymru, yw Castell Olwen. Fe'i lleolir uwchben Afon Dulas.

Disgrifiad[golygu | golygu cod]

Mae'n dyddio o tua'r ail neu'r 3g cyn Crist; mae dwy gaer arall ger llaw o'r un cyfnod sef Castell Allt Goch a Castell Goetre.[1]

Ar y ddaear mae olion amddiffynfa gylch ganoloesol.[2] Mae clawdd llydan sy'n troi yn gwynebu i'r gorllewin a'r gogledd; mae dwy ran tu mewn gyda'r hanner gogleddol yn ffurfio hanner cylch a'r hanner deheuol yn hirgrwn.[3]

Mae'n gofadail rhestredig sydd wedi wedi ei restru fel bryngaer.[2] Mae gwefan Arfordir a Cefn Gwlad Ceredigion yn codi'r cwestiwn "a fu yna gysylltiad rhyngddi â chwedl Culhwch ac Olwen yn y Mabinogion, tybed?"[1] ond ni ellir profi erbyn heddiw fod yr amddiffynfa wedi'i henwi ar ôl Olwen, ferch Ysbaddaden Bencawr.

Cefndir[golygu | golygu cod]

Cofrestrwyd y fryngaer hon gan Cadw a chaiff ei hadnabod gyda'r rhif SAM unigryw: CD161.[4] Ceir tua 300 o fryngaerau ar restr CADW o henebion, er bod archaeolegwyr yn nodi bod oddeutu 570 ohonyn nhw i gyd yng Nghymru.

Fel arfer, fel mae'r gair yn ei awgrymu, ar fryn y codwyd y caerau hyn, er mwyn i'r amddiffynwyr gael mantais milwrol. Un o'r bryngaerau mwyaf trawiadol yng Nghymru ydy Tre'r Ceiri, a hon yw'r fryngaer Oes Haearn fwyaf yng ngogledd-orllewin Ewrop.[5] Mae ei harwynebedd oddeutu 2.5ha.[6] Y mwyaf o ran maint (arwynebedd), fodd bynnag ydy Bryngaer Llanymynech sydd ag arwynebedd o 57 hectar.[7]

Lloches i gartrefi a gwersyllfeydd milwrol oedd eu pwrpas felly, cyn y goresgyniad Rhufeinig; a chafodd cryn lawer ohonynh nhw eu hatgyfnerthu a'u defnyddio, yng nghyfnod y Rhufeiniaid; er enghraifft Dinorben yng ngogledd Cymru. Oes aur bryngaerau gwledydd Prydain oedd rhwng 200 CC ac OC 43.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. 1.0 1.1  Llanbedr Pont Steffan (Allt Goch). Arfordir a Cefn Gwlad Ceredigion.
  2. 2.0 2.1  Castell Olwen, Lampeter. The Gatehouse.
  3. Thomas Lloyd, Julian Orbach, Robert Scourfield (2006). Carmarthenshire and Ceredigion. Yale University Press. ISBN 9780300101799URL
  4. Cofrestr Cadw.
  5. References Wales gan John May; Gwasg Prifysgol Cymru.
  6. "Gwefan y BBC". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-04-11. Cyrchwyd 2012-03-04.
  7. "Gwefan CPAT". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-01-07. Cyrchwyd 2012-03-04.