Llangefni

Llangefni
Math	tref sirol
Daearyddiaeth
Sir	Cymuned Llangefni
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.256°N 4.314°W
Cod OS	SH4675
Cod post	LL77
Gwleidyddiaeth
AC/au	Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru);
AS/au	Albert Owen (Llafur);
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Tref yng nghanol Ynys Môn yw Llangefni, sydd wedi bod yn dref farchnad bwysig i'r ynys. Llangefni yw tref sirol Môn a lleolir pencadlys Cyngor Sir Ynys Môn yma. Yn ôl Cyfrifiad 2001, mae gan Llangefni boblogaeth o 4,499 o bobl. Mae 83.8% o'r boblogaeth honno'n rhugl yn y Gymraeg gyda'r canran uchaf yn yr oedran 10-14 mlwydd gyda 95.2% yn medru'r Gymraeg. O'i tharddle ger Llyn Cefni rhed Afon Cefni trwy'r dref, sy'n cymryd ei enw o'r afon. Mae Caerdydd 211.6 km i ffwrdd o Llangefni ac mae Llundain yn 344.7 km. Y ddinas agosaf ydy Bangor sy'n 11.7 km i ffwrdd.

Yn y dref ceir Oriel Ynys Môn, gydag amgueddfa sy'n olrhain hanes yr ynys ac oriel i ddangos gwaith yr arlunydd bywyd gwyllt Charles Tunnicliffe.

Mae Llangefni y prif dref fasnachol ac amaethyddol mewn Sir Fôn, gan fod Caergybi yn dref â phorthladd a go gwahanol yn ddiwylliannol ac ieithyddol â'r gweddill y sir. Cafwyd marchnad cyntaf y tref ei gynnal yn 1785 a mae'n dal i gael ei gynnal bob dydd Iau a dydd Sadwrn. Mae yna Subway yn cael ei adeilad yno ar hyn o bryd.

Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]

Stryd y Bont, tua 1875.

Yn yr Oesoedd Canol bu'n rhan o gwmwd Menai, cantref Aberffraw.

Mae eglwys y plwyf, Eglwys Cyngar Sant, yn sefyll mewn coed yn y Dingle. Un o enwau'r dref yn y gorffennol oedd 'Llangyngar', hen enw'r eglwys.

Yng nghanol y tref mae cloc wedi wneud o garreg calch o Draeth Bychan ger Marian-Glas ar arfordir dwyreiniol Ynys Mon.^[1] Adeiladwyd yny flynyddoedd 1902/03. Cyn hynny yn yr 1880au adeiladwyd neuadd y dref o'r un deunydd a'r cloc ac agorwyd ar Fawrth y 10fed, 1884.

Addysg[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif ysgol y cylch yw Ysgol Gyfun Llangefni. Ar safle yng ngorllewin y dref.

Ceir campws lleol Coleg Menai yn y dref.

Chwaraeon[golygu | golygu cod y dudalen]

Mae Clwb Pêl-droed Llangefni yn chwarae yng Nghynghrair Undebol y Gogledd.

Ceir Clwb Rygbi Llangefni hefyd.

Enwogion[golygu | golygu cod y dudalen]

John Elias. Bu'r pregethwr enwog yn byw yn Llangefni o 1830 hyd 1841.
Christmas Evans. Bu'r pregethwr yn byw yn y dref yn y cyfnod 1791–1826.
Hywel Gwynfryn, cyflwynydd radio a aned yn y dref.
Kyffin Williams, arlunydd a aned yn y dref yn 1908.

Eisteddfod Genedlaethol[golygu | golygu cod y dudalen]

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Llangefni ym 1957 a 1983. Am wybodaeth bellach gweler:

Cyfrifiad 2011[golygu | golygu cod y dudalen]

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^[2]^[3]^[4]

Cyfrifiad 2011

Poblogaeth cymuned Llangefni (pob oed) (5,116)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Llangefni) (3,942)			80.7%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Llangefni) (4242)			82.9%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Llangefni) (840)			38.3%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%