Cemaes

Cemaes
Math	pentref
Daearyddiaeth
Sir	Ynys Môn
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.411°N 4.453°W
Cod OS	SH370933
Cod post	LL67
Gwleidyddiaeth
AC/au	Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru)
AS/au	Virginia Crosbie (Ceidwadwyr)
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Gweler hefyd: Cemais (pentref ym Mhowys), Cemais (cantref ym Môn) a Cemais (cantref yn Nyfed).

Pentref gweddol fawr yng nghymuned Llanbadrig, Ynys Môn, ydy Cemaes ( ynganiad ). Fe'i lleolir ar arfordir gogleddol yr ynys, ger Bae Cemaes lle mae Afon Wygyr yn cyrraedd y môr. Saif ger y briffordd A5025 rhwng Amlwch a Llanrhuddlad. Mae'n bosibl mai dyma bentref mwyaf gogleddol Cymru, er y gellid dadlau mai pentref Llanbadrig yw hwnnw.

Bae Cemaes, 1961

Pentref gwyliau yw Cemaes yn bennaf erbyn heddiw, er bod pysgota wedi bod yn bwysig yn y gorffennol. Ceir dau draeth, harbwr, amrywiaeth o siopau a nifer o westai. Mae'r ardal o gwmpas y pentref yn Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol ac mae Llwybr Arfordirol Ynys Môn yn mynd heibio'r pentref. Ychydig i'r gorllewin mae gorsaf bŵer niwcliar yr Wylfa.

Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]

Yn yr Oesoedd Canol, Cemaes oedd canolfan cantref Cemais. Adferwyd yr eglwys hynafol, sydd wedi ei chysegru i Sant Padrig, yn 1865. 'Llanbadrig' oedd yr enw arni cyn hynny.

Roedd y diwydiant pysgota yn bwysig i'r pentref yn y gorffennol.

Cloch amser a llanw[golygu | golygu cod y dudalen]

Gosodwyd Cloch Amser a Llanw, dyfeisiwyd gan Marcus Vergette ar y traeth ym mis Ebrill 2014.^[1]

Cloch amser a llanw, Bae Cemaes

Pobl o Gemaes[golygu | golygu cod y dudalen]

Thomas Lewis (AS Môn) (1821-1897), gwleidydd
Hugh Owen (Huwco Môn) (1835-1892), hanesydd a bardd

Chwaraeon[golygu | golygu cod y dudalen]

Bu clwb pêl-droed y pentref, C.P.D. Bae Cemaes yn llwyddiannus iawn yn yr 1990au hwyr gan chwarae yn Uwch Gynghrair Cymru. Maent bellach wedi disgyn sawl adran ac yn chwarae yng Nghynghrair Ynys Môn.^[2]