Caergybi
 | |
| Math | tref  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Cymuned Caergybi, Ynys Môn |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 53.32°N 4.63°W |
| Cod OS | SH2482 |
| Cod post | LL65 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru) |
| AS/au | Virginia Crosbie (Ceidwadwyr) |
 | |
Tref a chymuned yn Ynys Môn ydy Caergybi (
ynganiad ) (Saesneg: Holyhead). Saif ar ochr orllewinol Ynys Gybi ar lan Bae Caergybi, sy'n fraich o Fôr Iwerddon. Mae'r dref yn borthladd mawr: mae sawl fferi yn teithio rhwng Caergybi a Dulyn ac yn Iwerddon. Dyma'r dref fwyaf yn Ynys Môn efo poblogaeth o 13,659 yn ôl y cyfrifiad diwethaf nôl y 2011.
Mae Llwybr Arfordirol Ynys Môn yn cychwyn ac yn gorffen yn y dref. Mae yna bont droed fodern yn cysylltu'r porthladd gyda'r gyda'r dref. Mae yna lawer o fwytai fel Standing Stones, KFC, McDonalds, a Jambos Chinese. Yn ogystal, mae yno lawer o siopau fel Tesco, Poundland, Wilkos, Pets at Home, New Look a Cancer Research wedi'u lleoli yn y dref.
Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae olion yn dyddio o 2000 C.C. ar gopa Caer y Twr gyda nifer o Gytiau Gwyddelod ar y llethrau deheuol. Mae'n amlwg bod masnach aur a bwyaill cerrig rhwng Prydain ac Iwerddon.
Roedd caer Rufeinig Caer Gybi ar y safle yma o ddiwedd y 3g. Bellach, mae eglwys y plwyf a'i mynwent ar safle'r gaer, ond mae'r muriau'n dal i sefyll hyd at uchder o bedair medr. Cafodd yr eglwys ei adeiladu yn yr 1960au. Credir bod y gaer yma at ddefnydd llynges Rufeinig. Ym muchedd Sant Cybi mae cyfeiriad at frenin Gwynedd, Maelgwn Gwynedd, yn rhoi'r tir yma iddo i adeiladu mynachlog. Enw yr eglwys yw 'Eglwys Gatholig St Mary'.
Cryfhaodd y ffordd bost a adeiladwyd gan Thomas Telford o Lundain safle Caergybi fel y porthladd yr anfonwyd y Post Brenhinol ohono i Ddulyn ac oddi yno ar goets fawr y Post. Daw’r A5 i ben yn Admiralty Arch (1822–24), a ddyluniwyd gan Thomas Harrison i goffau ymweliad gan y Brenin Siôr IV ym 1821 ar y ffordd i Iwerddon ac mae’n nodi anterth gweithrediadau coetsis Irish Mail. Mae Ynys Gybi a Môn yn cael eu gwahanu gan y Culfor Cymyran a arferai gael ei chroesi ar y Bontrhydybont; a elwid felly, oherwydd bod y bont 4 milltir (6 cilometr) o Gaergybi ar yr hen dyrpeg.
Adeiladau a chofadeiladau[golygu | golygu cod y dudalen]
- Cofeb Ryfel Caergybi
- Admiralty Arch
- Morglawdd Caergybi yw’r hiraf yn y DU ac fe’i hadeiladwyd i greu harbwr diogel i longau a ddaliwyd mewn dyfroedd stormus ar eu ffordd i Lerpwl a phorthladdoedd diwydiannol Swydd Gaerhirfryn. Mae treftadaeth fôr Caergybi yn cael ei chofio mewn amgueddfa forwrol. Adeiladwyd rhwng 1845 – 73 yn defnyddio cerrig o chwareli Caergybi a Moelfre.)
Goleudai[golygu | golygu cod y dudalen]
Ar ben Mynydd Twr adeiladodd y Rhufeiniaid y goleudy cyntaf yn yr ardal. Heddiw, nid oes ond y seiliau i'w gweld. Mae goleudai newydd yn gweithio ar Ynys Lawd (wrth y mynydd), trwyn y morglawdd (yn y porthladd), Ynys Halen (yn y porthladd) ac Ynysoedd y Moelrhoniaid yn bellach allan yn y môr, i'r gogledd.
Eisteddfod Genedlaethol[golygu | golygu cod y dudalen]
Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yng Nghaergybi ym 1927.
Cofeb 'Y Jigs Up'[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae'r gofeb hon yn coffau'r awyrenwyr Americanaidd a fu farw ar ôl i'w hawyren fynd i drafferthion gerllaw yma yn yr Ail Ryfel Byd. [1]
Dadorchuddiwyd y gofeb yn 1993 gan Iredell Hutton o Ogledd Carolina. Ef oedd cynnwr cefn rheolaidd Y Jigs Up. Roedd y criw arferol wedi newid i awyren wahanol ar 22 Rhagfyr 1944. Mae gweddillion yr awyren yn Lle Gwarchodedig. Daethpwyd o hyd i ddau o’r llafnau gwthio o wely’r môr yn 1992. Mae un wedi’i harddangos ar y gofeb (sy’n cynnwys enw’r peilot). Mae'r llall yn amgueddfa filwrol Fort Fisher, Gogledd Carolina.
Pobol Nodedig[golygu | golygu cod y dudalen]
Chwaraeon[golygu | golygu cod y dudalen]
- Donough O'Brien (1879–1953) cricedwr Gwyddelig a aned yng Nghymru.
- Ray Williams (ganwyd 1959) yn enillydd medal aur codi pwysau yng Ngemau'r Gymanwlad
- Tony Roberts (ganwyd 1969) yn bêl-droediwr rhyngwladol Cymreig
- Gareth Evans (ganed 1986), codwr pwysau, enillydd medal aur y Gymanwlad a chystadleuydd Gemau Olympaidd yr Haf 2012 yn byw yn y dref.
- Alex Lynch (ganwyd yn 1995) pêl-droediwr proffesiynol, a addysgwyd yn Ysgol Uwchradd Caergybi
Maes Iechyd[golygu | golygu cod y dudalen]
- Lillie Goodisson (1859 – 1947) arloeswr ym maes iechyd gwenerol a chynllunio teuluol yn Ne Cymru Newydd
Cyfrifiad 2011[golygu | golygu cod y dudalen]
Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[2][3][4][5]
Cludiant[golygu | golygu cod y dudalen]
Caergybi yw man cychwyn Rheilffordd Arfordir Gogledd Cymru, sy'n ei chysylltu â Crewe.
Mae cwmnïau fferi yn rhedeg gwasanaethau rheolaidd rhwng Caergybi a Dulyn a Dún Laoghaire yn Iwerddon. Ceir nifer o fysus yn rhedeg yn ardal Caergybi sy'n ei chysylltu â llefydd eraill ar yr ynys. Y pwysicaf yw'r gwasanaethau i Fangor a Llangefni. Mae'r A55 yn dechrau yn y dref. Fel yr E22 Ewropeaidd mae'n cysylltu Caergybi ag Ekaterinburg yn Rwsia.
Oriel[golygu | golygu cod y dudalen]
Goleudy ar bentwr deheuol Caergybi
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
- ↑ "American aircrew memorial, Holyhead - History Points". historypoints.org. Cyrchwyd 2022-07-20.
- ↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
- ↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Gwefan Llywodraeth Cymru; Ystadegau Economaidd Allweddol, Tachwedd 2010; Mae'r gyfradd gyflogaeth ymhlith pobl 16 – 64 oed yng Nghymru yn 67.1 y cant.; adalwyd 31 Mai 2013[dolen marw]
Dolen allanol[golygu | golygu cod y dudalen]
- (Saesneg) Caergybi.com
Trefi
Amlwch ·
Benllech ·
Biwmares ·
Caergybi ·
Llangefni ·
Niwbwrch ·
Porthaethwy
Pentrefi
Aberffraw ·
Bethel ·
Bodedern ·
Bodewryd ·
Bodffordd ·
Bryngwran ·
Brynrefail ·
Brynsiencyn ·
Brynteg ·
Caergeiliog ·
Capel Coch ·
Capel Gwyn ·
Carmel ·
Carreglefn ·
Cemaes ·
Cerrigceinwen ·
Dwyran ·
Y Fali ·
Gaerwen ·
Glyn Garth ·
Gwalchmai ·
Heneglwys ·
Hermon ·
Llanallgo ·
Llanbabo ·
Llanbedrgoch ·
Llandegfan ·
Llandyfrydog ·
Llanddaniel Fab ·
Llanddeusant ·
Llanddona ·
Llanddyfnan ·
Llanedwen ·
Llaneilian ·
Llanfachraeth ·
Llanfaelog ·
Llanfaethlu ·
Llanfair Pwllgwyngyll ·
Llanfair-yn-Neubwll ·
Llanfair-yng-Nghornwy ·
Llan-faes ·
Llanfechell ·
Llanfihangel-yn-Nhywyn ·
Llanfwrog ·
Llangadwaladr ·
Llangaffo ·
Llangeinwen ·
Llangoed ·
Llangristiolus ·
Llangwyllog ·
Llaniestyn ·
Llannerch-y-medd ·
Llanrhuddlad ·
Llansadwrn ·
Llantrisant ·
Llanynghenedl ·
Maenaddwyn ·
Malltraeth ·
Marianglas ·
Moelfre ·
Nebo ·
Pencarnisiog ·
Pengorffwysfa ·
Penmynydd ·
Pentraeth ·
Pentre Berw ·
Pentrefelin ·
Penysarn ·
Pontrhydybont ·
Porthllechog ·
Rhoscolyn ·
Rhosmeirch ·
Rhosneigr ·
Rhostrehwfa ·
Rhosybol ·
Rhydwyn ·
Talwrn ·
Trearddur ·
Trefor ·
Tregele