1890au yng Nghymru
.jpg)
Mae'r erthygl hon yn sôn am arwyddocâd arbennig y degawd 1890-1899 i Gymru a'i phobl.
Deiliaid[golygu | golygu cod]
.jpg)
- Tywysog Cymru - Albert Edward [1]
- Tywysoges Cymru - Alexandra [2]
- Archdderwydd Eisteddfod Genedlaethol Cymru
- Clwydfardd (i 1894) [3]
- Hwfa Môn (o 1895) [4]
Digwyddiadau[golygu | golygu cod]
- Digwyddiadau 1890
- Digwyddiadau 1891
- Digwyddiadau 1892
- Digwyddiadau 1893
- Digwyddiadau 1894
- Digwyddiadau 1895
- Digwyddiadau 1896
- Digwyddiadau 1897
- Digwyddiadau 1898
- Digwyddiadau 1899
Celfyddydau a llenyddiaeth[golygu | golygu cod]
Gwobrau[golygu | golygu cod]
_NLW3364588.jpg)
.jpg)
- 1890 - Bangor
- Y Gadair - Thomas Jones (Tudno) [5]
- Y Goron - John John Roberts (Iolo Caernarfon) [6]
- 1891 - Abertawe
- Y Gadair - John Owen Williams (Pedrog) [7]
- Y Goron - David Adams[8]
- 1892 - Y Rhyl
- 1893 - Pontypridd
- Y Gadair - John Ceulanydd Williams [10]
- Y Goron - Ben Davies [11]
- 1894 - Caernarfon
- Y Gadair - Howell Elvet Lewis (Elfed) [12]
- Y Goron - Ben Davies[8]
- 1895 - Llanelli
- Y Gadair - John Owen Williams (Pedrog)[9]
- Y Goron - Lewis William Lewis (Llew Llwyfo) [13]
- 1896 - Llandudno
- Y Gadair - Ben Davies[9]
- Y Goron - wedi'i atal[8]
- 1897 - Casnewydd
- Y Gadair - John Thomas Job [14]
- Y Goron - Thomas Mafonwy Davies [15]
- 1898 - Blaenau Ffestiniog
- 1899 - Caerdydd
Llyfrau newydd[golygu | golygu cod]
- Anne Beale - Old Gwen (1890) [16]
- Rhoda Broughton [17]
- Alas! (1890)
- Mrs Bligh (1892)
- Foes in Law (1899)
- Caniadau Cymru (1897)
- Amy Dillwyn - Maggie Steele's Diary (1892) [18]
- Owen Morgan Edwards - Cymru (1892) [19]
- Beriah Gwynfe Evans - Dafydd Dafis (1898) [20]
- John Gruffydd Moelwyn Hughes - Caniadau Moelwyn (1893) [21]
- Arthur Machen - The Three Impostors (1895) [22]
- Daniel Owen - Enoc Huws (1891)
- 1896 - Mae'r ffilm newyddion gyntaf erioed i'w saethu ym Mhrydain yn dangos Tywysog a Thywysoges Cymru yn ymweld ag arddangosfa yng Nghaerdydd. Hwn hefyd oedd y darlun symudol cyntaf erioed o'r tywysog.
Cerddoriaeth[golygu | golygu cod]
- Syr Henry Walford Davies - Symffoni yn D (1894) [23]
- Joseph Parry - Saul of Tarsus (oratorio) (1892) [24]
Chwaraeon[golygu | golygu cod]
- Rasio ceffylau - Mae Grand National Cymru yn cael ei redeg am y tro cyntaf yn Nhrelái, Caerdydd.
- 1893 - Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Cymru yn ennill Y Goron Driphlyg am y tro cyntaf
Genedigaethau[golygu | golygu cod]
.jpg)
- 1890
- 21 Mehefin - W J A Davies, chwaraewr rygbi (bu farw 1967)
- 16 Rhagfyr - P J Grigg, gwleidydd (bu farw 1964)
- 1891
- 13 Chwefror - Kate Roberts, awdur (bu farw 1985) [25]
- 1893
- 15 Ionawr - Ivor Novello, cyfansoddwr ac actor (bu farw 1951) [26]
- 1 Mehefin - Lewis Valentine, gweinidog, gwleidydd, ymgeisydd Seneddol cyntaf Plaid Cymru [27]
- 1894
- 4 Gorffennaf- Ambrose Bebb, awdur a gwleidydd (bu farw 1955) [28]
- 23 Mehefin - Y Tywysog Edward (Tywysog Cymru yn ddiweddarach, Edward VIII ac wedyn Dug Windsor; bu farw 1972)
- 1895
- 22 Ionawr - Iorwerth Thomas, gwleidydd (bu farw 1966)
- 1 Mawrth - William Richard Williams, gwas sifil (bu farw 1963)
- 14 Ebril - Albert Evans-Jones (Cynan), bardd ac Archdderwydd (bu farw 1970) [29]
- 1896
- 1 Mai - Hubert William Lewis, derbynnydd VC (bu farw 1977)
- 1897
- 15 Tachwedd - Aneurin Bevan, gwleidydd (bu farw 1960) [30]
- 1898
- 10 Chwefror - Thomas Jones, Barwn Maelor, gwleidydd (bu farw 1984) [31]
- 29 Gorffennaf - Dorothy Rees, gwleidydd (bu farw 1987) [32]
- 24 Medi - Henry Arthur Evans, gwleidydd (bu farw 1958)
- dyddiad anhysbys - William John Edwards, canwr cerdd dant (bu farw 1978)
- 1899
- 17 Mai - HH Price, athronydd (bu farw 1984)
- 20 Rhagfyr - Martyn Lloyd-Jones, pregethwr (bu farw 1981) [33]
- dyddiad anhysbys - Len Davies, pêl-droediwr (bu farw 1945)
Marwolaethau[golygu | golygu cod]
- 1890
- 17 Ionawr - Christopher Rice Mansel Talbot, tirfeddiannwr (ganed 1803) [34]
- 20 Ionawr - Guillermo Rawson, gwleidydd o Ariannin a noddwr Wladfa Gymreig Patagonia (ganed 1821)
- 19 Mawrth - Edmund Swetenham, AS Caernarfon [35]
- 29 Mehefin - Henry Herbert, 4ydd Iarll Caernarfon (ganwyd 1831) [36]
- 20 Gorffennaf - David Davies "Llandinam", diwydiannwr (ganwyd 1818) [37]
- 1891
- 26 Medi - David Charles Davies, arweinydd Anghydffurfiol (ganed 1826) [38]
- dyddiad anhysbys
- Syr Love Jones-Parry, gwleidydd (ganwyd 1832) [39]
- Hugh Owen Thomas, llawfeddyg orthopedig arloesol (ganwyd 1834) [40]
- 1893
- 23 Ionawr - Dr William Price, meddyg, derwydd ac arloeswr corff-losgi (ganed 1800) [41]
- 1894
- 24 Chwefror - John Roberts, gwleidydd (ganwyd 1835) [42]
- 1895
- 15 Ionawr - Yr Arglwyddes Charlotte Guest, cyfieithydd y Mabinogion (ganed 1812)
- 22 Hydref - Daniel Owen, nofelydd (ganed 1836)
- 1896
- 17 Ionawr - Augusta Hall, Barwnes Llanofer, noddwr y celfyddydau (ganwyd 1802)
- 30 Rhagfyr - Evan Herber Evans, arweinydd Anghydffurfiol (ganwyd 1836)
- 1897
- 15 Hydref - Charles John Vaughan, cyn Ddeon Llandaf (ganwyd 1816)
- 1898
- 17 Mehefin - Syr Edward Burne-Jones, artist (ganwyd 1833)
- 28 Medi - Thomas Gee, cyhoeddwr (ganwyd 1815)
- 2 Rhagfyr - Michael D. Jones, ymsefydlwr Patagonia (ganwyd 1822)
- 1899
- 5 Ebrill - Thomas Edward Ellis, gwleidydd (ganwyd 1859)
- Awst - Owen Glynne Jones, mynyddwr (ganed 1867)
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Edward VII (1841–1910), king of the United Kingdom of Great Britain and Ireland, and the British dominions beyond the seas, and emperor of India". Oxford Dictionary of National Biography. doi:10.1093/ref:odnb/32975. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "Alexandra [Princess Alexandra of Denmark] (1844–1925), queen of the United Kingdom of Great Britain and Ireland, and the British dominions beyond the seas, and empress of India, consort of Edward VII". Oxford Dictionary of National Biography. doi:10.1093/ref:odnb/30375. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "GRIFFITH, DAVID ('Clwydfardd' 1800 - 1894), bardd eisteddfodol ac archdderwydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "WILLIAMS, ROWLAND ('Hwfa Môn'; 1823 - 1905), gweinidog gyda'r Annibynwyr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "JONES, THOMAS TUDNO, ('Tudno'; 1844 - 1895) | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "ROBERTS, JOHN JOHN ('Iolo Caernarfon'; 1840 - 1914), gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd, bardd a llenor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "WILLIAMS, JOHN OWEN, 'Pedrog,' (1853 - 1932), gweinidog gyda'r Annibynwyr, a bardd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 "Enillwyr y Goron". Eisteddfod. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-10-25. Cyrchwyd 24 Mawrth 2020.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 "Enillwyr y Gadair". Eisteddfod. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-01-30. Cyrchwyd 24 Mawrth 2020.
- ↑ "WILLIAMS, JOHN CEULANYDD ('Ceulanydd', 1847? - 1899), gweinidog gyda'r Bedyddwyr a llenor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "DAVIES, BEN (1864 - 1937), gweinidog Annibynnol | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "LEWIS, HOWELL ELVET (ELFED; 1860 - 1953), gweinidog (A); emynydd, bardd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "LEWIS, LEWIS WILLIAM ('Llew Llwyfo'; 1831 - 1901), bardd, nofelydd, a newyddiadurwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "JOB, JOHN THOMAS (1867 - 1938); gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd, emynydd, a bardd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "EISTEDDFOD CASNEWYDD - Y Drych". Papurau Cymru LlGC. Mather Jones. 1897-08-19. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "BEALE, ANNE (1816 - 1900), awdures | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "Broughton, Rhoda (1840–1920), novelist". Oxford Dictionary of National Biography. doi:10.1093/ref:odnb/32102. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "DILLWYN, ELIZABETH AMY (1845 - 1935), nofelydd, diwydiannydd ac ymgyrchydd ffeminyddol | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "EDWARDS, Syr OWEN MORGAN (1858 - 1920), llenor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "EVANS, BERIAH GWYNFE (1848 - 1927), newyddiadurwr a dramodydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "HUGHES, JOHN GRUFFYDD MOELWYN (1866 - 1944), gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "MACHEN, ARTHUR (1863 - 1947) a gyfenwyd yn ARTHUR LLEWELLIN JONES i gychwyn, awdur | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "DAVIES, Syr HENRY WALFORD (1869 - 1941), cerddor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "PARRY, JOSEPH (1841 - 1903), cerddor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "ROBERTS, KATE (1891-1985), llenor | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "NOVELLO, IVOR (DAVID IVOR DAVIES cyn 1927; 1893 - 1951), cyfansoddwr, dramodydd, ac actor ar lwyfan a ffilm | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "VALENTINE, LEWIS EDWARD (1893-1986), gweinidog y Bedyddwyr, awdur a chenedlaetholwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "BEBB, WILLIAM AMBROSE (1894 - 1955), hanesydd, llenor a gwleidydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "JONES, Syr CYNAN (ALBERT) EVANS ('Cynan'; 1895 - 1970), bardd, dramodwr ac eisteddfodwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "BEVAN, ANEURIN (1897 - 1960), gwleidydd ac un o sylfaenwyr y Wladwriaeth Les | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "JONES, THOMAS WILLIAM ('TOM') BARWN MAELOR O'R RHOS, (1898-1984), gwleidydd Llafur | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "REES, DOROTHY MARY (1898-1987), gwleidydd Llafur a henadur | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "Jones, David Martyn Lloyd- (1899–1981), Calvinistic Methodist minister". Oxford Dictionary of National Biography (yn Saesneg). doi:10.1093/ref:odnb/46322. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "Y DIWEDDAR C R M TALBOT AS - Y Drych". Mather Jones. 1890-02-13. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "MARWOLAETH MR EDMUND SWETENHAM AS - Baner ac Amserau Cymru". Thomas Gee. 1890-03-26. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "Herbert, Henry Howard Molyneux, fourth earl of Carnarvon (1831–1890), politician". Oxford Dictionary of National Biography. doi:10.1093/ref:odnb/13035. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "DAVIES, DAVID (1818 - 1890), Llandinam; | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "DAVIES, DAVID CHARLES (1826 - 1891); gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd, diwinydd, esboniwr, ac am gyfnod yn brifathro Coleg Trefeca (1888-91) | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "MARWOLAETH SYR LOVE JONES PARRY - Y Genedl Gymreig". Thomas Jones. 1891-12-23. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "THOMAS, HUGH OWEN (1834-1891), meddyg esgyrn | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "PRICE, WILLIAM (1800 - 1893), 'dyn od' a hyrwyddwr corff-losgiad | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-03-24.
- ↑ "MARWOLAETH MR JOHN ROBERTS YH - Y Cymro". Isaac Foulkes. 1894-03-01. Cyrchwyd 2020-03-24.
Rhestrau'r 19eg Ganrif yng Nghymru
1800au: 1800 1801 1802 1803 1804 1805 1806 1807 1808 1809 - 1810au: 1810 1811 1812 1813 1814 1815 1816 1817 1818 1819 - 1820au: 1820 1821 1822 1823 1824 1825 1826 1827 1828 1829 - 1830au: 1830 1831 1832 1833 1834 1835 1836 1837 1838 1839 - 1840au: 1840 1841 1842 1843 1844 1845 1846 1847 1848 1849 - 1850au: 1850 1851 1852 1853 1854 1855 1856 1857 1858 1859 - 1860au: 1860 1861 1862 1863 1864 1865 1866 1867 1868 1869 - 1870au: 1870 1871 1872 1873 1874 1875 1876 1877 1878 1879 - 1880au: 1880 1881 1882 1883 1884 1885 1886 1887 1888 1889 - 1890au: 1890 1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899