Daniel Owen
| Daniel Owen | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | 20 Hydref 1836  Yr Wyddgrug |
| Bu farw | 22 Hydref 1895 Yr Wyddgrug |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | ysgrifennwr, nofelydd |
| Adnabyddus am | Enoc Huws, Rhys Lewis |
Awdur Cymreig oedd Daniel Owen (20 Hydref 1836 – 22 Hydref 1895).[1] Roedd yn un o lenorion mwyaf blaengar y 19g yn yr iaith Gymraeg a gofir fel un o arloeswyr mawr y nofel yn Gymraeg.
Bywgraffiad[golygu | golygu cod y dudalen]
Ganwyd Owen yn yr Wyddgrug yn fab i'r glöwr Robert Owen. Bu farw ei dad a'i ddau frawd, James a Robert, ar 12 Mai 1838 mewn damwain pan fu llifogydd ym mhwll glo Argoed, gan adael Owen, ei fam, a thri o frodyr a chwiorydd eraill i ddibynnu ar elusen y plwyf am eu cynhaliaeth. Ni dderbyniodd lawer o addysg ffurfiol, ond cydnabu Owen ei ddyled i'r addysg a dderbyniodd yn yr Ysgol Sul.
Yn 12 oed, daeth Owen yn brentis i deiliwr, Angel Jones, a oedd yn un o flaenoriaid ac arweinwyr y Methodistiaid Calfinaidd yn yr Wyddgrug. Disgrifiodd Owen y brentisiaeth fel math o goleg, a dechreuodd ysgrifennu cerddi wedi iddo gael ei ddylanwadu gan un o'i gydweithwyr. Defnyddiodd Owen siop y teiliwr fel cyfle i drafod a dadlau gyda'i gyd-weithwyr a'r cwsmeriaid, thema sy'n amlwg yn ei nofelau. Ymhlith pynciau'r trafodaethau oedd materion gwleidyddol a diwinyddol; a darllenwyd ar lafar o destunau amrywiol mewn Cymraeg a Saesneg gan gynnwys nofelau'r awduron Saesneg George Eliot a Walter Scott. Roedd Owen ac aelodau eraill o'i gylch yn barddoni hefyd, ac ymysg gweithiau llenyddol cynharaf yr awdur y mae amryw o gerddi a ysgrifennwyd yn ystod ei gyfnod yn brentis i Angel Jones. Defnyddiodd y ffugenw 'Glaslwyn' wrth gyhoeddi cerddi yn y cylchgronau.
Bu Daniel Owen yn hyfforddi am gyfnod yng Ngholeg y Bala, (1865-1867), sef Coleg hyfforddi ei enwad ar y pryd. Ni chafodd ei ordeinio gan iddo ddewis gadael ei astudiaethau pan briododd ei frawd Dafydd, gan adael Owen i gynnal ei chwiorydd a'i fam. Roedd yn falch, fodd bynnag, o gael dychwelyd i'r Wyddgrug ac ailafael yn ei waith yn siop Angel Jones, lle bu'n gweithio fel teiliwr tan ddiwedd ei oes, yn gyntaf fel gweithiwr ond yn y man yn gyd-berchennog ei fusnes ei hun..
Er nad oedd bellach yn bwriadu bod yn weinidog, parhaodd Owen i bregethu tan iddo orfod rhoi'r gorau i deithio oherwydd ei iechyd bregus.[2] Roedd yn aelod yng nghapel Bethesda, o dan weinidogaeth y Parchedig Roger Edwards, a ysgogodd Owen i ddechrau ysgrifennu gan nad oedd bellach yn medru pregethu. Y canlyniad oedd Offrymau Neilltuaeth, gwaith rhyddiaith difrifol cyntaf yr awdur, gyda'r is-deitl 'Cymeriadau Beiblaidd a Methodistaidd' gyhoeddwyd yn 1879. Cynhwysai gyfres o storiau mewn 5 pennod am gymeriadau Methodistaidd a gellir ei ystyried yn nofel fer yn troi o gwmpas dewis blaenoriaid mewn capel. Perswadiodd Roger Edwards, a oedd ei hunan yn nofelydd, iddo ysgrifennu nofel i'w chyhoeddi fesul pennod yng nghyfnodolyn Y Drysorfa (sef cylchgrawn yr oedd Edwards yn ei olygu ar y pryd). Y Dreflan oedd y nofel honno, ac er nad yw'r nofel yn cael llawer o sylw heddiw yr oedd hi'n boblogaidd iawn yn ystod cyfnod Daniel Owen. Oherwydd poblogrwydd Y Dreflan perswadiwyd y nofelydd eto gan Edwards i ddechrau ail nofel yn syth. Rhys Lewis oedd y nofel honno, ac wedi ei chyhoeddi, sefydlwyd enw'r nofelydd fel ffigwr holl-bwysig yng Nghymru. Defnyddiodd elw'r cyhoeddi i godi ty newydd (Cae'r Ffynnon) ger man ei eni yn Maes y Dref, Yr Wyddgrug ar gyfer ei fam (fu farw cyn iddi gael symud yno).
Dilynwyd Rhys Lewis gan ddwy nofel eto, Enoc Huws a Gwen Tomos a chyfres o straeon byrion sef Straeon y Pentan.
Roedd yn ddeifiol ei wawd o'r tueddiadau a welai mewn Anghydffurfiaeth yng Nghymru i fod yn ymbarchuso yn ystod ei gyfnod ef.
Gwaddol[golygu | golygu cod y dudalen]
Rhoddir Gwobr Goffa yn ei enw gan Yr Eisteddfod Genedlaethol ar gyfer nofel heb ei chyhoeddi.
Rhwng 2002 a 2006, darlledodd S4C y gyfres Treflan, yn seiliedig ar lyfrau Daniel Owen, gan ddilyn hanesion Rhys Lewis ac Enoc Huws' yn bennaf.
Llyfrau[golygu | golygu cod y dudalen]
- Y Dreflan (1881)
- Offrymau Neilltuaeth (1879)
- Rhys Lewis (1885)
- Y Siswrn (1886)
- Enoc Huws (1891)
- Gwen Tomos (1894)
- Straeon y Pentan (1895)
Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]
Dawn Dweud Daniel Owen gan Robert Rhys
Plac i goffáu Daniel Owen, Swyddfa Y Pentan, Yr Wyddgrug.
Daniel Owen a Natur y Nofel; golygwyd gan T. Trefor Parry
.jpg)
.jpg)
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
- ↑ "DEATHOFMRDANIELIOWENI - Carnarvon and Denbigh Herald and North and South Wales Independent". James Rees. 1895-10-25. Cyrchwyd 2015-07-16.
- ↑ Gruffydd, R. Geraint (2019). James, E. Wyn (gol.). Y Gair a'r Ysbryd: Ysgrifau ar Biwritaniaeth a Methodistiaeth. Bangor: Gwasg Bryntirion. ISBN 978-1-85049-267-2.