Daniel Owen
| Daniel Owen | |
|---|---|
 |
|
| Geni | Daniel Owen 20 Hydref 1836 Yr Wyddgrug, Sir Fflint |
| Marw | Hydref 22, 1895 (59 oed) |
| Galwedigaeth | Teiliwr |
| Cenedligrwydd |  Cymreig |
| Cyfnod ysgrifennu | 1881–1895 |
Awdur Cymreig oedd Daniel Owen (20 Hydref 1836 – 22 Hydref 1895).[1] Roedd yn un o lenorion mwyaf blaengar y 19g yn yr iaith Gymraeg a gofir fel un o arloeswyr mawr y nofel yn Gymraeg.
Cynnwys
Bywgraffiad[golygu | golygu cod y dudalen]
Ganwyd Owen yn yr Wyddgrug yn fab i'r glöwr Robert Owen. Bu farw ei dad a'i ddau frawd, James a Robert, ar 12 Mai 1838 mewn damwain pan fu llifogydd ym mhwll glo Argoed, gan adael Owen, ei fam, a thri o frodyr a chwiorydd eraill i ddibynnu ar elusen y plwyf am eu cynhaliaeth. Ni dderbyniodd unrhyw addysg ffurfiol, ond cydnabyddodd Owen ei ddyled i'r addysg a dderbyniodd yn yr Ysgol Sul.
Yn 12 oed, daeth Owen yn brentis i deiliwr, Angel Jones, a oedd yn un o flaenoriaid ac arweinwyr y Methodistiaid Calfinaidd. Disgrifiodd Owen y brentisiaeth fel math o goleg, a dechreuodd ysgrifennu cerddi wedi iddo gael ei ddylanwadu gan un o'i gyd-weithwyr. Defnyddiodd Owen siop y teiliwr fel cyfle i drafod a dadlau gyda'i gyd-weithwyr a'r cwsmeriaid, thema sy'n amlwg yn ei nofelau. Ymhlith pynciau'r trafodaethau oedd materion gwleidyddol a diwinyddol; a darllenwyd ar lafar o destunau amrywiol mewn Cymraeg a Saesneg gan gynnwys nofelau'r awduron Saesnig George Eliot a Walter Scott. Yr oedd Owen ac aelodau eraill o'i gylch yn barddoni hefyd, ac ymysg gweithiau llenyddol cynharaf yr awdur y mae amryw o gerddi a ysgrifennwyd yn ystod ei gyfnod yn brentis i Angel Jones. Adroddir hanes yr un math o addysg yn y nofel Rhys Lewis, fel y math o addysg a dderbyniodd y cymeriad 'Robyn y Sowldiwr'.
Bu Daniel Owen yn hyfforddi am gyfnod yng Ngholeg y Bala, (1867), sef Coleg hyfforddi ei enwad ar y pryd. Ni chafodd ei ordeinio gan iddo ddewis gadael ei astudiaethau pan briododd ei frawd Dafydd, gan adael Owen i gynnal ei chwiorydd a'i fam. Yr oedd yn falch, fodd bynnag, o gael dychwelyd i'r Wyddgrug ac ailafael yn ei waith yn siop Angel Jones, lle bu'n gweithio fel teiliwr tan ddiwedd ei oes, yn gyntaf fel gweithiwr ond erbyn y diwedd fel cyd-berchennog.
Er nad oedd bellach yn bwriadu bod yn weinidog, parhaodd Owen i bregethu tan iddo orfod rhoi'r gorau i deithio oherwydd ei iechyd bregus. Yr oedd yn aelod yng nghapel Bethesda, o dan weinidogaeth y Parchedig Roger Edwards, a ysgogodd Owen i ddechrau ysgrifennu gan nad oedd bellach yn medru pregethu. Y canlyniad oedd Offrymau Neilltuaeth, gwaith rhyddiaith difrifol cyntaf yr awdur, gyda'r is-deitl 'Cymeriadau Beiblaidd a Methodistaidd' gyhoeddwyd yn 1879. Cynhwysai gyfres o storiau mewn 5 pennod am gymeriadau Methodistaidd a gellir ei ystyried yn nofel fer yn troi o gwmpas dewis blaenoriaid mewn capel. Perswadiodd Roger Edwards, a oedd ei hunan yn nofelydd, iddo ysgrifennu nofel i'w chyhoeddi fesul pennod yng nghyfnodolyn Y Drysorfa (sef cylchgrawn yr oedd Edwards yn ei olygu ar y pryd). Y Dreflan oedd y nofel honno, ac er nad yw'r nofel yn cael llawer o sylw heddiw yr oedd hi'n boblogaidd iawn yn ystod cyfnod Daniel Owen. Oherwydd poblogrwydd Y Dreflan perswadiwyd y nofelydd eto gan Edwards i ddechrau ail nofel yn syth. Rhys Lewis oedd y nofel honno, ac wedi ei chyhoeddi, sefydlwyd enw'r nofelydd fel ffigwr holl-bwysig yng Nghymru. Defyddiodd elw'r cyhoeddi i godi ty newydd (Cae'r Ffynnon) ger man ei eni yn Maes y Dref, Yr Wyddgrug ar gyfer ei fam (fu farw cyn iddi gael symud yno).
Dilynwyd Rhys Lewis gan ddwy nofel eto, Enoc Huws a Gwen Tomos a chyfres o straeon byrion sef Straeon y Pentan.
Yr oedd yn ddeifiol ei wawd o'r tueddiadau a welai mewn Anghydffurfiaeth yng Nghymru i fod yn ymbarchuso yn ystod ei gyfnod ef.
Etifeddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]
Rhoddir Gwobr Goffa yn ei enw gan Yr Eisteddfod Genedlaethol ar gyfer nofel heb ei chyhoeddi.
Rhwng 2002 a 2006, darlledodd S4C y gyfres Treflan, yn seiliedig ar lyfrau Daniel Owen, gan ddilyn hanesion Rhys Lewis ac Enoc Huws' yn bennaf.
Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]
-
Dawn Dweud Daniel Owen gan Robert Rhys
-
Plac i goffáu Daniel Owen, Swyddfa Y Pentan, Yr Wyddgrug.
-
Daniel Owen a Natur y Nofel; golygwyd gan T. Trefor Parry
.jpg)
.jpg)
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
- ↑ "DEATHOFMRDANIELIOWENI - Carnarvon and Denbigh Herald and North and South Wales Independent". James Rees. 1895-10-25. http://hdl.handle.net/10107/3602633. Adalwyd 2015-07-16.
Nofelau[golygu | golygu cod y dudalen]
- Y Dreflan (1881)
- Rhys Lewis (1885)
- Enoc Huws (1891)
- Gwen Tomos (1894)
Casgliadau straeon[golygu | golygu cod y dudalen]
Dolenni allanol[golygu | golygu cod y dudalen]
|
