1861 yng Nghymru

Mae'r erthygl hon yn ymwneud ag arwyddocâd penodol y flwyddyn 1861 i Gymru a'i phobl.

Deiliaid[golygu | golygu cod]

Tywysog Cymru - Albert Edward
Tywysoges Cymru - yn wag

Digwyddiadau[golygu | golygu cod]

30 Mai - Mewn isetholiad a achoswyd gan farwolaeth yr AS blaenorol, daw Richard Grosvenor yn AS Sir y Fflint, gan ddal y sedd ar ran y Rhyddfrydwyr.
10 Mehefin - Cwblheir Rheilffordd Croesoswallt a'r Drenewydd drwyddi draw trwy agor y darn rhwng Aber-miwl a'r Drenewydd ^[1]
Gorffennaf - Baner ac Amserau Cymru yn dechrau cyhoeddi ddwywaith yr wythnos.
dyddiad anhysbys
- Cofnodir Canclwm Japan ym Maesteg - y cofnod cyntaf ohono'n tyfu'n wyllt yn y DU.
- Mae cloddio Ogof Dwll Hir ym Morgannwg yn datgelu arteffactau callestr cyn hanesyddol.^[2]
- Mae Pryce Pryce-Jones yn cychwyn ei gwmni archebu trwy'r post yn y Drenewydd, Sir Drefaldwyn.
- John Dillwyn-Llewelyn yn priodi Caroline Hicks Beach.
- Griffith John yw'r cenhadwr Cristnogol cyntaf i dreiddio i ganol China.^[3]

Celfyddydau a llenyddiaeth[golygu | golygu cod]

Gwobrau[golygu | golygu cod]

20–22 Awst - Cynhelir Eisteddfod Genedlaethol gyntaf Cymru yn Aberdâr. Lewis William Lewis (Llew Llwyfo) sy'n ennill y gadair.

Llyfrau newydd[golygu | golygu cod]

Autobiography and Correspondence of Mrs. Delaney, gol. Augusta Hall, Arglwyddes Llanofer
Griffith Jones (Glan Menai) – Hywel Wyn
John Jones (Vulcan) – Athrawiaeth yr Iawn
David Owen (Brutus) - Cofiant y Diweddar Barch. Thomas Williams
Thomas Rees – History of Protestant Nonconformity in Wales: From Its Rise to the Present Time ^[4] (copi o'r llyfr ar Internet Archive)
William Rees (Gwilym Hiraethog) – Emmanuel ^[5]
Jane Williams (Ysgafell) – The Literary Women of England ^[6]
Robert Williams (Trebor Mai) – Fy Noswyl ^[7]
Traethawd ar Gaio a'i Hynafiaethau gan William Davies (Gwilym Teilo)^[8] ^[9]

Cerddoriaeth[golygu | golygu cod]

Hugh Jerman - Deus Misereatur ^[10]

Chwaraeon[golygu | golygu cod]

Criced[golygu | golygu cod]

18 Gorffennaf - Clwb Criced De Cymru yn trechu MCC yn Lords.

Genedigaethau[golygu | golygu cod]

1 Ionawr - John Owen Jones (ap Ffarmwr), newyddiadurwr (bu farw 1899) ^[11]
2 Ionawr - William Henry Griffith Thomas, clerigwr ac academydd (bu farw 1924) ^[12]
22 Mawrth - Dick Kedzlie, chwaraewr rygbi rhyngwladol Cymru (bu farw 1920) ^[13]
7 Ebrill - Clara Novello Davies, cantores (bu farw 1943) ^[14]
5 Mai - John Edward Lloyd, hanesydd (bu farw 1947) ^[15]
31 Gorffennaf - Alfred William Hughes, llawfeddyg a sylfaenydd Ysbyty Cymru yn Ne Affrica ^[16]
27 Awst - Reginald Brooks-King, saethwr (bu farw 1936) ^[17]
10 Medi - Syr John Lynn-Thomas, llawfeddyg (bu farw 1939) ^[18]
19 Medi - Evan Roberts, chwaraewr rygbi rhyngwladol Cymru (bu farw 1927) ^[19]
26 Hydref - Richard Griffith (Carneddog), bardd a llenor (bu farw 1947) ^[20]
25 Rhagfyr - Abel Christmas Davies, meddyg a chwaraewr rygbi'r undeb a fu'n chware i Gymry Llundain, Llanelli a Chymru ^[21]
28 Rhagfyr - David Gwynn, chwaraewr rygbi rhyngwladol Cymru (bu farw 1897) ^[22]
dyddiad anhysbys
- Buller Stadden, chwaraewr rygbi a llofrydd (bu farw 1906) ^[19]
- John Williams (Eryr Glan Gwawr), bardd a gwleidydd (bu farw 1922) ^[23]

Marwolaethau[golygu | golygu cod]

6 Chwefror - Syr John Owen, Barwnig 1af, 84 ^[24]
8 Mai - Thomas Lloyd -Mostyn, gwleidydd, 31 ^[25]
17 Mai - Ellis Owen Ellis (Ellis Bryn Coch), arlunydd, 48? ^[26]
2 Awst - Sidney Herbert, Barwn Herbert 1af o Lea, gwladweinydd, 50 ^[27]
26 Medi - Morris Davies (Meurig Ebrill), bardd, 71 ^[28]
25 Hydref - Syr James Graham, 2il Farwnig, cyn AS Penfro, 69 ^[29]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

↑ Christiansen, Rex; Miller, R. W. (1971). The Cambrian Railways. 1 (arg. new). Newton Abbot: David & Charles. ISBN 0-7153-5236-9.
↑ Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments in Wales (1976). An Inventory of the Ancient Monuments in Glamorgan. Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments in Wales. t. 17. ISBN 978-0-11-700588-4.
↑ Evans, E. L., (1953). JOHN, GRIFFITH (1831 - 1912), cenhadwr. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019
↑ Internet Archive History of Protestant Nonconformity in Wales: From Its Rise to the Present Time adalwyd 15 Awst 2019
↑ Davies, T. E., & Jenkins, R. T., (1953). REES, WILLIAM (‘Gwilym Hiraethog’; 1802-1883), gweinidog Annibynnol, llenor, golygydd, ac arweinydd cymdeithasol Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019
↑ Rees, B., (1953). WILLIAMS, JANE (‘Ysgafell’; 1806 - 1885), awdur llyfr Saesneg ar hanes Cymru ac amryw lyfrau eraill. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019
↑ Jarman, A. O. H., (1953). WILLIAMS, ROBERT (‘Trebor Mai’; 1830 - 1877), bardd. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019
↑ "DAVIES, WILLIAM ('Gwilym Teilo '; 1831 - 1892); llenor, bardd a hanesydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2022-10-23.
↑ Traethawd ar Gaio a'i Hynafiaethau ar Wicidestun
↑ Morris, E. R., (1997). JERMAN, HUGH (1836 - 1895), arlunydd a cherddor. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019
↑ Jones, F. P., (1970). JONES, JOHN OWEN (‘Ap Ffarmwr’, 1861 - 1899), newyddiadurwr. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adferwyd 15 Awst 2019
↑ George Perry Abraham, . (2012, October 04). Thomas, (William Henry) Griffith (1861–1924). Oxford Dictionary of National Biography Adferwyd 15 Awst 2019
↑ Jenkins, John M.; et al. (1991). Who's Who of Welsh International Rugby Players. Wrexham: Bridge Books. tud. 96. ISBN 1-872424-10-4.
↑ Griffith, R. D., (1970). DAVIES, CLARA NOVELLO (‘Pencerddes Morgannwg’; 1861 - 1943), arweinydd corau. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019
↑ Jenkins, R. T., (1970). LLOYD, Syr JOHN EDWARD (1861 - 1947), hanesydd, a golygydd cyntaf y Bywgraffiadur Cymreig.. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019
↑ Lewis, I., (1953). HUGHES, ALFRED WILLIAM (1861 - 1900), athro a llawfeddyg. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019
↑ Stori Sydyn: Cymry yn y Gêmau Olympaidd; John Meurig Edwards; Gwasg y Lolfa. ISBN 9781847714107
↑ Jones, A. R., (1953). LYNN-THOMAS, Syr JOHN (1861 - 1939), llawfeddyg. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019
↑ ^19.0 ^19.1 Smith, David; Williams, Gareth (1980). Fields of Praise: The Official History of The Welsh Rugby Union. Cardiff: University of Wales Press. ISBN 0-7083-0766-3
↑ Owen, R. (., (1970). GRIFFITH, RICHARD (‘Carneddog’; 1861 - 1947), bardd, llenor, a newyddiadurwr. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019
↑ "The International Match at Swansea - South Wales Echo". Jones & Son. 1889-03-04. Cyrchwyd 2020-04-14.
↑ Williams, Graham; Lush, Peter; Farrar, David (2009). The British Rugby League Records Book. London League. p. 178. ISBN 978-1-903659-49-6.
↑ "MR JOHN WILLIAMS YNYSYBWL - Papur Pawb". Daniel Rees. 1895-04-27. Cyrchwyd 2019-08-15.
↑ Burke's Genealogical and Heraldic History of Peerage, Baronetage and Knightage. Burke's Peerage Limited. 1868. t. 856.
↑ Richard Parry (1861). Llandudno: its history and natural history. t. 23.
↑ "ELLIS, ELLIS OWEN ('Ellis Bryncoch'; 1813 - 1861), arlunydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-01-22.
↑ Walter Bagehot (1986). The Collected Works of Walter Bagehot: Miscellany. Harvard University Press. t. 90.
↑ Owen, R. (., (1953). DAVIES, MORRIS (’ Meurig Ebrill’; 1780 - 1861), bardd. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019
↑ Parry, J. (2009, May 21). Graham, Sir James Robert George, second baronet (1792–1861), politician. Oxford Dictionary of National Biography Adferwyd 15 Awst 2019

gw • sg • go

Rhestrau'r 19eg Ganrif yng Nghymru

1800au: 1800 1801 1802 1803 1804 1805 1806 1807 1808 1809 - 1810au: 1810 1811 1812 1813 1814 1815 1816 1817 1818 1819 - 1820au: 1820 1821 1822 1823 1824 1825 1826 1827 1828 1829 - 1830au: 1830 1831 1832 1833 1834 1835 1836 1837 1838 1839 - 1840au: 1840 1841 1842 1843 1844 1845 1846 1847 1848 1849 - 1850au: 1850 1851 1852 1853 1854 1855 1856 1857 1858 1859 - 1860au: 1860 1861 1862 1863 1864 1865 1866 1867 1868 1869 - 1870au: 1870 1871 1872 1873 1874 1875 1876 1877 1878 1879 - 1880au: 1880 1881 1882 1883 1884 1885 1886 1887 1888 1889 - 1890au: 1890 1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899

[1] Christiansen, Rex; Miller, R. W. (1971). The Cambrian Railways. 1 (arg. new). Newton Abbot: David & Charles. ISBN 0-7153-5236-9.

[2] Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments in Wales (1976). An Inventory of the Ancient Monuments in Glamorgan. Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments in Wales. t. 17. ISBN 978-0-11-700588-4.

[3] Evans, E. L., (1953). JOHN, GRIFFITH (1831 - 1912), cenhadwr. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019

[4] Internet Archive History of Protestant Nonconformity in Wales: From Its Rise to the Present Time adalwyd 15 Awst 2019

[5] Davies, T. E., & Jenkins, R. T., (1953). REES, WILLIAM (‘Gwilym Hiraethog’; 1802-1883), gweinidog Annibynnol, llenor, golygydd, ac arweinydd cymdeithasol Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019

[6] Rees, B., (1953). WILLIAMS, JANE (‘Ysgafell’; 1806 - 1885), awdur llyfr Saesneg ar hanes Cymru ac amryw lyfrau eraill. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019

[7] Jarman, A. O. H., (1953). WILLIAMS, ROBERT (‘Trebor Mai’; 1830 - 1877), bardd. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019

[8] "DAVIES, WILLIAM ('Gwilym Teilo '; 1831 - 1892); llenor, bardd a hanesydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2022-10-23.

[9] Traethawd ar Gaio a'i Hynafiaethau ar Wicidestun

[10] Morris, E. R., (1997). JERMAN, HUGH (1836 - 1895), arlunydd a cherddor. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019

[11] Jones, F. P., (1970). JONES, JOHN OWEN (‘Ap Ffarmwr’, 1861 - 1899), newyddiadurwr. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adferwyd 15 Awst 2019

[12] George Perry Abraham, . (2012, October 04). Thomas, (William Henry) Griffith (1861–1924). Oxford Dictionary of National Biography Adferwyd 15 Awst 2019

[13] Jenkins, John M.; et al. (1991). Who's Who of Welsh International Rugby Players. Wrexham: Bridge Books. tud. 96. ISBN 1-872424-10-4.

[14] Griffith, R. D., (1970). DAVIES, CLARA NOVELLO (‘Pencerddes Morgannwg’; 1861 - 1943), arweinydd corau. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019

[15] Jenkins, R. T., (1970). LLOYD, Syr JOHN EDWARD (1861 - 1947), hanesydd, a golygydd cyntaf y Bywgraffiadur Cymreig.. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019

[16] Lewis, I., (1953). HUGHES, ALFRED WILLIAM (1861 - 1900), athro a llawfeddyg. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019

[17] Stori Sydyn: Cymry yn y Gêmau Olympaidd; John Meurig Edwards; Gwasg y Lolfa. ISBN 9781847714107

[18] Jones, A. R., (1953). LYNN-THOMAS, Syr JOHN (1861 - 1939), llawfeddyg. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019

[Fields-19] 19.0 ^19.1 Smith, David; Williams, Gareth (1980). Fields of Praise: The Official History of The Welsh Rugby Union. Cardiff: University of Wales Press. ISBN 0-7083-0766-3

[20] Owen, R. (., (1970). GRIFFITH, RICHARD (‘Carneddog’; 1861 - 1947), bardd, llenor, a newyddiadurwr. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019

[21] "The International Match at Swansea - South Wales Echo". Jones & Son. 1889-03-04. Cyrchwyd 2020-04-14.

[22] Williams, Graham; Lush, Peter; Farrar, David (2009). The British Rugby League Records Book. London League. p. 178. ISBN 978-1-903659-49-6.

[23] "MR JOHN WILLIAMS YNYSYBWL - Papur Pawb". Daniel Rees. 1895-04-27. Cyrchwyd 2019-08-15.

[24] Burke's Genealogical and Heraldic History of Peerage, Baronetage and Knightage. Burke's Peerage Limited. 1868. t. 856.

[25] Richard Parry (1861). Llandudno: its history and natural history. t. 23.

[26] "ELLIS, ELLIS OWEN ('Ellis Bryncoch'; 1813 - 1861), arlunydd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-01-22.

[27] Walter Bagehot (1986). The Collected Works of Walter Bagehot: Miscellany. Harvard University Press. t. 90.

[28] Owen, R. (., (1953). DAVIES, MORRIS (’ Meurig Ebrill’; 1780 - 1861), bardd. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 15 Awst 2019

[29] Parry, J. (2009, May 21). Graham, Sir James Robert George, second baronet (1792–1861), politician. Oxford Dictionary of National Biography Adferwyd 15 Awst 2019

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]