Garn Boduan
 | |
| Math | caer lefal  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 279 metr |
| Cyfesurynnau | 52.9245°N 4.5145°W |
| Cod OS | SH31003930, SH3110939329 |
 | |
| Statws treftadaeth | heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru |
| Manylion | |
| Dynodwr Cadw | CN009 |
Bryn 280 metr o uchder gerllaw Nefyn ar Benrhyn Llŷn, Gwynedd, yw Garn Boduan gyda bryngaer o Oes yr Haearn[1] ar ei gopa (cyfeiriad grid SH310392). Mae'r gaer yn un o'r rhai mwyaf yng Nghymru gydag arwynebedd o tua deg hectar;[2] cyfeiriad grid SH312393. Uchder cymharol, neu ”amlygrwydd” y copa, ydy 107metr: dyma'r uchder mae'r copa'n codi uwchlaw'r mynydd agosaf.
Gellir cyrraedd Garn Boduan trwy ddilyn llwybr oddi ar y B4354, rhyw 300 metr o'r briffordd A497.
Y copa
[golygu | golygu cod]Dosberthir copaon Cymru, a gweddill gwledydd Prydain, yn rhestri arbennig yn ôl uchder ac yn ôl amlygrwydd y copa; mae'r copa hwn yn cael ei alw'n Marilyn (mynydd). Mae sawl cymdeithas yn mesur, gwiro a chasglu'r rhestri hyn a dônt ynghyd ar wefan “Database of British and Irish hills”.[3] Uchder y copa o lefel y môr ydy 279m (915tr). Cafodd yr uchder ei fesur a'i gadarnhau ddiwethaf ar 28 Hydref 2001.
Y fryngaer
[golygu | golygu cod]Mae'r Garn, hefyd, yn safle bryngaer Geltaidd sy'n perthyn i Oes yr Haearn[1], ac sydd wedi'i lleoli ger Buan; cyfeirnod OS: SH313393.
Cofrestrwyd y fryngaer hon gan Cadw a chaiff ei hadnabod gyda'r rhif SAM unigryw: CN009.[4] Ceir tua 300 o fryngaerau ar restr CADW o henebion, er bod archaeolegwyr yn nodi bod oddeutu 570 ohonyn nhw i gyd yng Nghymru. O ran cynllun mae'n weddol debyg i Tre'r Ceiri gerllaw, gyda muriau cerrig yn amgylchynu arwynebedd o tua 10 hectar. Tu mewn i'r muriau mae gweddillion o leiaf 170 o dai crwn. Ar yr ochr ddwyreiniol mae caer fechan arall a allai fod yn ddiweddarach o ran dyddiad.
Fel arfer, fel mae'r gair yn ei awgrymu, ar fryn y codwyd y caerau hyn, er mwyn i'r amddiffynwyr gael mantais milwrol. Un o'r bryngaerau mwyaf trawiadol yng Nghymru ydy Tre'r Ceiri, a hon yw'r fryngaer Oes Haearn fwyaf yng ngogledd-orllewin Ewrop.[5] Mae ei harwynebedd oddeutu 2.5ha.[6] Y mwyaf o ran maint (arwynebedd), fodd bynnag ydy Bryngaer Llanymynech sydd ag arwynebedd o 57 hectar.[7]
Lloches i gartrefi a gwersyllfeydd milwrol oedd eu pwrpas felly, cyn y goresgyniad Rhufeinig; a chafodd cryn lawer ohonynh nhw eu hatgyfnerthu a'u defnyddio, yng nghyfnod y Rhufeiniaid; er enghraifft Dinorben yng ngogledd Cymru. Oes aur bryngaerau gwledydd Prydain oedd rhwng 200 CC ac OC 43.
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]- Rhestri copaon a sut y cânt eu dosbarthu
- Rhestr o fryngaerau Cymru
- Rhestr copaon Cymru
- Llwythau Celtaidd Cymru
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 Frances Lynch, Gwynedd, A Guide to Ancient and Historic Wales (Llundain: HMSO, 1995)
- ↑ "Gwefan y BBC". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2004-05-09. Cyrchwyd 2010-09-05.
- ↑ “Database of British and Irish hills”
- ↑ Cofrestr Cadw.
- ↑ References Wales gan John May; Gwasg Prifysgol Cymru.
- ↑ "Gwefan y BBC". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-04-11. Cyrchwyd 2012-03-04.
- ↑ "Gwefan CPAT". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-01-07. Cyrchwyd 2012-03-04.
Dolenni allanol
[golygu | golygu cod]- Clwb Mynydda Cymru
- Lleoliad ar wefan Streetmap Archifwyd 2011-05-24 yn y Peiriant Wayback
- Lleoliad ar wefan Get-a-map Archifwyd 2011-05-24 yn y Peiriant Wayback