Hegemoni

Erthyglau'n ymwneud â
Marcsiaeth
Llyfryddiaeth Marx Y Maniffesto Comiwnyddol Das Kapital
Athroniaeth Athroniaeth natur Marx Dull Marx Materoliaeth hanesyddol Penderfyniaeth economaidd
Economeg Cyfalaf a'i gronnedd Gorgynnyrch Gorwerth Llafur Sosialaeth wyddonol Ymelwa ar lafur
Cymdeithaseg Brwydr y dosbarthiadau Bwrdeisiaeth Dosbarth cymdeithasol Dosbarth gweithiol Eiddo preifat Hegemoni Lumpenproletariat Proletariat Ymwybyddiaeth o ddosbarth
Hanes Chwyldro byd Chwyldro'r proletariat
Agweddau Beirniadaeth lenyddol Damcaniaeth cysylltiadau rhyngwladol Ffeministiaeth
Ysgolion meddwl Awstro-Farcsiaeth Castroaeth Comiwnyddiaeth y chwith Democratiaeth gymdeithasol Ewrocomiwnyddiaeth Ysgol Frankfurt Guevaraeth Hoxhaeth Leniniaeth Luxemburgiaeth Maoaeth Marcsiaeth glasurol Marcsiaeth ddadansoddol Marcsiaeth–Leniniaeth Marcsiaeth–Leniniaeth–Maoaeth Neo-Gramsciaeth Neo-Marcsiaeth Sosialaeth ddemocrataidd Staliniaeth Titoaeth Trotscïaeth
Pobl Karl Marx Friedrich Engels August Bebel Eduard Bernstein Daniel De Leon Karl Kautsky Georgi Plekhanov Clara Zetkin James Connolly Maxim Gorky Vladimir Lenin Karl Liebknecht Alexandra Kollontai Antonie Pannekoek Joseph Stalin Rosa Luxemburg Leon Trotsky György Lukács Karl Korsch Nikolai Bukharin Ho Chi Minh Antonio Gramsci Josip Broz Tito Walter Benjamin Mao Zedong Max Horkheimer Dolores Ibárruri Wilhelm Reich Louis Aragon Bertolt Brecht Herbert Marcuse Erich Fromm Guy Debord Henri Lefebvre Theodor W. Adorno Jean-Paul Sartre Maximilien Rubel Simone de Beauvoir Salvador Allende Enver Hoxha Raya Dunayevskaya Kim Il-sung C. Wright Mills Eric Hobsbawm Nelson Mandela Louis Althusser Pier Paolo Pasolini Howard Zinn Zygmunt Bauman Fidel Castro Che Guevara David Harvey Richard D. Wolff Slavoj Žižek Thomas Sankara Yanis Varoufakis
Gweler hefyd Comiwnyddiaeth Sosialaeth

Blaenoriaeth neu oruchafiaeth un grŵp neu endid dros ei gymheiriaid yw hegemoni. Mae'r cysyniad yn aml yn awgrymu trefn a gynhelir gan normau a syniadau sydd yn cyfreithloni awdurdod yr un sydd yn goruchafu—yr hegemon—yn hytrach na threfn sydd yn seiliedig ar rym milwrol yn unig, ac felly mae'r rhai sydd yn israddol yn cydsynio i drefn yr hegemoni i raddau. Defnyddir y term yn enwedig yng nghyd-destun gwyddor gwleidyddiaeth a chymdeithaseg.

Tarddai'r gair hegemoni, trwy'r Saesneg hegemony, o'r ffurf Ladin Diweddar hegemonia, a ddaw yn y bôn o'r enw Groeg ἡγεμονία (hēgemonía), sef "awdurdod, rheolaeth, goruchafiaeth wleidyddol", sydd yn perthyn i ἡγεμών (hēgemōn), sef "arweinydd". Defnyddiwyd y term yng Ngroeg yr Henfyd i ddisgrifio tra-arglwyddiaeth y dinas-wladwriaethau Athen, Sparta, a Thebai ar Wlad Groeg yn y 5g a'r 4g CC. Dyma'r ystyr a efelychir gan ddefnydd cyfoes y term ym maes cysylltiadau rhyngwladol: trefn wleidyddol neu economaidd a reolir gan un pŵer (gwladwriaeth, ymerodraeth, cynghrair milwrol neu undeb uwchgenedlaethol), naill ai ar lefel ranbarthol (pŵer mawr) neu yn rhyngwladol (uwchbwer). Yn ôl y ddamcaniaeth realaidd, mae'r uwchbwer yn esgyn i frig y system ryngwladol drwy rym milwrol ac economaidd. Mae damcaniaethwyr neo-reolaidd, er enghraifft John J. Mearsheimer, yn dadlau taw dim ond hegemonau rhanbarthol, ac nid uwchbwerau byd-eang, sydd yn y drefn ryngwladol gyfoes.

Mabwysiadwyd y term gan y Marcsydd Antonio Gramsci (1891–1937) i ddisgrifio monopoli gan un dosbarth cymdeithasol ar greu a throsglwyddo gwerthoedd cymdeithasol. Defnyddir yr ystyr honno hefyd yn namcaniaeth cysylltiadau rhyngwladol a maes economi wleidyddol ryngwladol, gan Farcswyr a damcaniaethwyr beirniadol, i ddisgrifio trefnau o'r fath yn y system ryngwladol.