Gwrthdaro Arabaidd-Israelaidd

Oddi ar Wicipedia
Gwrthdaro Arabaidd-Israelaidd
Enghraifft o'r canlynolGwrthdaro ethnig, international conflict Edit this on Wikidata
Dechreuwyd15 Mai 1948 Edit this on Wikidata
LleoliadY Dwyrain Canol Edit this on Wikidata
Yn cynnwysGwrthdaro Israelaidd-Palesteinaidd, Gwrthdaro Israel-Libanus, y Rhyfel Athreuliol, Rhyfel Arabiaid–Israeliaid 1948, Argyfwng Suez, Rhyfel Chwe Diwrnod, Rhyfel Yom Kippur Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Gweler hefyd: Gwrthdaro Israelaidd-Palesteinaidd
Map o raniad y tiriogaethau, fel a basiwyd gan y Cenhedloedd Unedig yn 1947.

Mae Israel a llawer o'i chymdogion Arabaidd wedi bod mewn gwrthdaro milwrol, a elwir yn Wrthdaro Arabaidd-Israelaidd (Arabeg: الصراع العربي الإسرائيلي‎ Al-Sira'a Al'Arabi A'Israili; Hebraeg: הסכסוך הישראלי-ערבי Ha'Sikhsukh Ha'Yisraeli-Aravi) ers blynyddoedd. Tua diwedd y 19g gwelwyd cynnydd mewn Seioniaeth sef dymuniad i'r Iddewon gael tiriogaeth a gwladwriaeth iddynt ei hunain a chynnydd mewn cenedlaetholdeb Arabaidd. Mae'r tiriogaeth a hawlir gan yr Iddewon hefyd yn cael ei hawlio gan Arabiaid ledled y byd fel tiriogaeth Palesteiniaid,[1] ac fel tir Islamaidd. Cychwynodd y gwrthdaro rhwng Iddewon ac Arabiaid yn gynnar yn y 20g gan ddod i'w anterth yn y 'Rhyfel am Balesteina' (1947–48) a ddatblygodd yn 'Rhyfel Cyntaf rhwng Arabiaid–Israeliaid' ym Mai 1948 pan gyhoeddodd Israel eu 'Datganiad o Annibyniaeth Israel'.

Ymhlith y rhyfeloedd, y gwrthdaro a'r ymgyrchoedd mae'r canlynol:

Gwaethygodd y gwrthdaro o fewn tiriogaeth Mandad Prydain rhwng Iddewon Palestina ac Arabiaid a drodd yn rhyfel ar raddfa lawn ym 1947. Gan gymryd ochr yr Arabiaid Palestina, yn enwedig yn dilyn Datganiad Annibyniaeth Israel, goresgynnodd y gwledydd Arabaidd cyfagos yr hen diriogaeth Mandad Prydain ym Mai 1948, gan ddechrau'r Rhyfel Arabaidd-Israel Cyntaf. Daeth gwrthdaro mawr i ben, yn bennaf gyda chytundebau cadoediad yn dilyn Rhyfel Yom Kippur 1973. Llofnodwyd cytundebau heddwch rhwng Israel a'r Aifft ym 1979, gan arwain at dynnu Israel yn ôl o Benrhyn Sinai a diddymu'r system llywodraethu milwrol yn y Lan Orllewinol a Llain Gaza, o blaid Gweinyddiaeth Sifil Israel ac o ganlyniad gosodwyd anecsiad unochrog (unilateral annexation) o'r Golan Heights a Dwyrain Jerwsalem yn eu lle.

Mae natur y gwrthdaro wedi newid dros y blynyddoedd o'r gwrthdaro rhanbarthol, Cenhedloedd Arabaidd yn erbyn Israel i wrthdaro Israel yn erbyn Palesteina, gwrthdaro mwy lleol, a gyrhaeddodd uchafbwynt yn ystod Rhyfel Libanus 1982 pan ymyrrodd Israel yn Rhyfel Cartref Libanus i gael gwared ar y PLO o Libanus. Erbyn 1983, daeth Israel i delerau da gyda llywodraeth (Americanaidd) Libanus a ddominyddwyd gan Gristnogion, ond dirymwyd y cytundeb y flwyddyn ddilynnol gyda meddiannu milisia Mwslimaidd a Druze o Beirut. Gyda dirywiad Intifada Palesteina Cyntaf 1987–1993, arweiniodd yr Oslo Accords dros dro at greu Awdurdod Cenedlaethol Palestina ym 1994, o fewn y cyd-destun eang o broses heddwch Israel-Palestina. Yr un flwyddyn, fe gyrhaeddodd Israel a Gwlad yr Iorddonen gytundeb heddwch. Yn 2002, fel rhan o ddatrys gwrthdaro Palestina-Israel yn y Fenter Heddwch Arabaidd, cynigiodd y Gynghrair Arabaidd eu bont yn cydnabod Israel yn wlad sofran.[2] Mae'r fenter, sydd wedi'i hail-gadarnhau ers hynny, yn galw am normaleiddio'r berthynas rhwng y Gynghrair Arabaidd ac Israel, yn gyfnewid am i Israel dynnu'n ôl yn llawn o'r tiriogaethau dan feddiant (gan gynnwys Dwyrain Jerwsalem) a setlo'r broblem ffoaduriaid Palestina yn seiliedig ar Penderfyniad 194 gan y Cenhedloedd Unedig. Yn y 1990au a dechrau'r 2000au, roedd cadoediad wedi'i gynnal i raddau helaeth rhwng Israel a Syria Baathistaidd, yn ogystal â gyda Libanus. Er gwaethaf y cytundebau heddwch gyda'r Aifft a Gwlad yr Iorddonen, yr heddwch gydag Awdurdod Cenedlaethol Palesteina a'r cadoediad cyffredinol, tan ganol y 2010au roedd y Gynghrair Arabaidd ac Israel wedi bod ben-ben a'i gilydd mewn dadleon di-ri. Ymhlith clochyddion Irac a Syria yw'r unig gwledydd Arabaidd nad ydyn nhw wedi cyrraedd unrhyw gytundeb heddwch ffurfiol na chytundeb o fath yn y byd gydag Israel, gyda'r ddau cefnogi Iran.

Fe wnaeth datblygiadau yn ystod Rhyfel Cartref Syria ail-lunio'r sefyllfa ger ffin ogleddol Israel, gan roi Gweriniaeth Arabaidd Syria, Hezbollah a gwrthblaid Syria benben a'i gilydd a chymhlethu eu perthynas ag Israel. Rhoddir y bai am y gwrthdaro rhwng Israel a Hamas, gan rai, hefyd ar y gwrthdaro rhwng Israel ag Iran.

Erbyn 2017, ffurfiodd sawl gwladwriaeth Arabaidd Sunni dan arweiniad Saudi Arabia ag Israel glymblaid lled-swyddogol i wynebu Iran. Nododd rhai fod y cytundeb yma'n ddechrau diwedd y gwrthdaro Arabaidd-Israel.[3]

Cefndir[golygu | golygu cod]

Effeithir yn fawr ar hanes cyfoes y gwrthdaro Arabaidd-Israel gan gredoau crefyddol pob ochr, a'u syniadau a'u barn am y bobl a ddewiswyd ('yr etholedig rai' medd y Beibl) i fyw yng " Ngwlad yr Addewid" a'r "Ddinas Ddethol" Jerwsalem.[4]

Mae Mwslimiaid hefyd yn hawlio'r tir hwn yn unol â'r Corân.[5] Maent yn dadlau bod tir Canaan wedi'i adael i fab hynaf Abraham, sef Ishmael, ac o linach Ishmael y tarddodd yr Arabiaid.[5][6] Yn ogystal, mae Mwslimiaid hefyd yn parchu llawer o safleoedd sydd hefyd yn sanctaidd i Israeliaid Beiblaidd, fel Ogof y Patriarchiaid a Temple Mount. Dros gyfnod o 1,400 o flynyddoedd diwethaf, mae Mwslimiaid wedi codi adeiladau Islamaidd ar y safleoedd hynafol hyn, megis Dôm y Graig a Mosg Al-Aqsa ar y Fynydd y Deml, safle mwyaf sanctaidd yr Iddew. Mae hyn wedi dod â'r ddau grŵp i wrthdaro dros Jerwsalem. Dysgeidiaeth Fwslimaidd yw bod Muhammad wedi aros yn Jerwsalem ar ei daith gyntaf i'r nefoedd. Mae Hamas, sy'n llywodraethu Llain Gaza, yn honni bod holl diroedd Palesteina (tiriogaethau presennol Israel a Phalestina) yn waqf Islamaidd y mae'n rhaid i Fwslimiaid ei lywodraethu.[7]

Yn ôl y Beibl Hebraeg, addawodd Duw Wlad Canaan i 'Blant Israel'. Cyfeirir at hyn hefyd yn y Qur'an.[8] Yn y 2010au, Likud oedd y yw'r blaid wleidyddol amlycaf yn Israel i gynnwys yr honiad hwn.[9]

Symudiadau cenedlaethol[golygu | golygu cod]

Mae gwreiddiau'r gwrthdaro Arabaidd-Israel modern yn gorwedd yn nhwf Seioniaeth. Fel ymateb i hyn, tyfodd cenedlaetholdeb Arabaidd tua diwedd y 19g.

Cyn y Rhyfel Byd Cyntaf, roedd y Dwyrain Canol, gan gynnwys Palestina (Palestina Palesteina dan Fandad yn ddiweddarach), wedi bod o dan reolaeth yr Ymerodraeth Otomanaidd ers bron i 400 mlynedd. Yn ystod blynyddoedd olaf eu hymerodraeth, dechreuodd yr Otomaniaid arddel eu hunaniaeth ethnig Twrcaidd, gan haeru goruchafiaeth Twrciaid o fewn yr ymerodraeth, gan arwain at wahaniaethu yn erbyn yr Arabiaid.[10] Arweiniodd yr addewid o ryddhad gan yr Otomaniaid at lawer o Iddewon ac Arabiaid yn cefnogi pwerau'r cynghreiriaid yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, gan arwain at ymddangosiad cenedlaetholdeb Arabaidd eang.

Dechreuodd cenedlaetholdeb Seionaidd ac Arabaidd yn Ewrop. Sefydlwyd y Gyngres Seionaidd yn Basel ym 1897, tra sefydlwyd y "Clwb Arabaidd" ym Mharis ym 1906.

Ar ddiwedd y 19g dechreuodd cymunedau Iddewig Ewropeaidd a'r Dwyrain Canol fewnfudo fwyfwy i Balesteina a phrynu tir gan y landlordiaid Otomanaidd lleol. Cyrhaeddodd poblogaeth diwedd y 19g ym Mhalestina 600,000 - Arabiaid Mwslimaidd yn bennaf, ond hefyd lleiafrifoedd sylweddol o Iddewon, Cristnogion, Druze a rhai Samariaid a Bahá. Bryd hynny, nid oedd Jerwsalem yn ymestyn y tu hwnt i'r ardal gaerog ac nid oedd ganddi boblogaeth ond ychydig ddegau o filoedd.

Sefydlodd yr Iddewon ffermydd ar y cyd, a elwir yn kibbutzim, fel yr oedd y ddinas Iddewig gyfan gyntaf yn y cyfnod modern, Tel Aviv.

Yn ystod 1915–16, wrth i'r Rhyfel Byd Cyntaf fynd rhagddo, anogodd Uchel Gomisiynydd Prydain yn yr Aifft, Syr Henry McMahon, i Husayn ibn 'Ali, patriarch teulu Hashemite a llywodraethwr Otomanaidd Mecca a Medina i arwain gwrthryfel Arabaidd yn erbyn yr Ymerodraeth Otomanaidd.

Roedd yr Otoman wedi ochri gyda'r Almaen, yn erbyn Prydain a Ffrainc yn y rhyfel. Addawodd y Sais McMahon: pe bai’r Arabiaid yn cefnogi Lloegr yn y rhyfel, y byddai llywodraeth Prydain yn cefnogi sefydlu gwladwriaeth Arabaidd annibynnol o dan reol Hashemite yn ardaloedd Arabaidd yr Ymerodraeth Otomanaidd, gan gynnwys Palestina. Llwyddodd y gwrthryfel Arabaidd, dan arweiniad TE Lawrence ("Lawrence of Arabia") a Faysal, mab Husayn, i drechu'r Otomaniaid, a chymerodd Prydain reolaeth dros Balesteina.

Rhyfel cartref ym Mhalestina dan Fandad[golygu | golygu cod]

Blynyddoedd y mandad cyntaf a rhyfel Franco-Syria[golygu | golygu cod]

Ym 1917, gorchfygwyd Palestina gan luoedd Prydain (gan gynnwys y Lleng Iddewig). Cyhoeddodd llywodraeth Prydain Ddatganiad Balfour, a nododd fod y llywodraeth yn ystyried yn ffafrio:

"sefydlu cartref cenedlaethol ym Mhalestina i'r bobl Iddewig" ond "na fydd unrhyw beth yn cael ei wneud a allai ragfarnu hawliau sifil a chrefyddol y cymunedau nad ydynt yn Iddewon presennol. ym Mhalestina ".

Cyhoeddwyd y Datganiad o ganlyniad i gred aelodau allweddol o’r llywodraeth, gan gynnwys y Prif Weinidog David Lloyd George, fod cefnogaeth Iddewig yn hanfodol i ennill y rhyfel; fodd bynnag, achosodd y datganiad anesmwythyd mawr i'r Palesteiniaid a gweddill y byd Arabaidd.[11]

Ar ôl y rhyfel, daeth yr ardal dan lywodraeth Prydain fel Mandad Prydeinig Palestina. Roedd yr ardal a gymerwyd gan Brydain ym 1923 yn cynnwys yr hyn sydd heddiw'n Israel, y Lan Orllewinol a Llain Gaza. Yn y pen draw, cerfiwyd Transjordan i amddiffynfa Brydeinig ar wahân - Emiradau Trawsiorddonen, a enillodd statws ymreolaethol ym 1928 ac a enillodd annibyniaeth lwyr ym 1946 gyda chymeradwyaeth y Cenhedloedd Unedig i ddiwedd y Mandad Prydeinig.

Yn dilyn y Rhyfel Byd Cyntaf, parhaodd y mewnfudo Iddewig bydeang i fewn i Balesteina. Roedd Arabiaid Palestina yn gweld y mewnlifiad cyflym hwn o fewnfudwyr Iddewig fel bygythiad i'w mamwlad a'u hunaniaeth fel pobl. Ar ben hynny, roedd polisïau Iddewig o brynu tir a gwahardd cyflogi Arabiaid mewn diwydiannau a ffermydd dan berchnogaeth Iddewig wedi gwylltio cymunedau Arabaidd Palestina yn fawr.[12] 

Cynhaliwyd gwryhdystiadau mor gynnar â 1920. Arweiniodd y drwgdeimlad hwn at achosion o drais yn ddiweddarach y flwyddyn honno, wrth i derfysgoedd ddechrau yn Jerwsalem. Ceisiodd Papur Gwyn Winston Churchill yn 1922 dawelu'r dyfroedd Arabaidd, gan wadu mai creu gwladwriaeth Iddewig oedd bwriad Datganiad Balfour.

1929 o ddigwyddiadau[golygu | golygu cod]

Ym 1929, ar ôl gwrthdystiad gan grŵp Iddewig gwleidyddol Betar, dan arweiniad yr Iddew Ze'ev Jabotinsky, yn y Wal Orllewinol, cychwynnodd terfysgoedd yn Jerwsalem a ledled Palestina. Llofruddiwyd 67 o Iddewon yn ninas Hebron, ac o leiaf 116 o Arabiaid.[13]

1930au a 1940au[golygu | golygu cod]

Bws Iddewig wedi'i atgyfnerthu â sgriniau gwifren i amddiffyn rhag taflu cerrig, gwydr a grenâd, diwedd y 1930au

Erbyn 1931, roedd 17% o boblogaeth Palestina yn Iddewon, cynnydd o chwech y cant er 1922.[12] Cyrhaeddodd mewnfudo Iddewig uchafbwynt yn fuan ar ôl i'r Natsïaid ddod i rym yn yr Almaen, gan beri i'r boblogaeth Iddewig ym Mhalestina ddyblu.[14]

Mewn ymateb i bwysau Arabaidd,[15] gostyngodd awdurdodau Mandad Prydain nifer y mewnfudwyr Iddewig i Balesteina yn fawr (gweler Papur Gwyn 1939 a'r SS Exodus ). Arhosodd y cyfyngiadau hyn ar waith tan ddiwedd y mandad, cyfnod a oedd yn cyd-daro ag Holocost y Natsïaid a ffoaduriaid Iddewig o Ewrop. O ganlyniad, ystyriwyd bod y mwyafrif o ymgeiswyr Iddewig i Balesteina Gorfodol yn anghyfreithlon (gweler Aliyah Bet ), gan achosi tensiynau pellach yn y rhanbarth.

Yn dilyn sawl ymgais aflwyddiannus i ddatrys y broblem yn ddiplomyddol, gofynnodd Prydain i'r Cenhedloedd Unedig (a oedd newydd ei ffurfio) am help. Ar 15 Mai 1947, penododd y Cynulliad Cyffredinol bwyllgor, yr "UNSCOP", a oedd yn cynnwys cynrychiolwyr o un ar ddeg o wledydd. I wneud y pwyllgor yn fwy niwtral, ni chynrychiolwyd yr un o'r Pwerau Mawr.[14] Ar ôl pum wythnos, adroddodd y Pwyllgor i'r Cynulliad Cyffredinol ar 3 Medi 1947.[16] Roedd yr Adroddiad yn cynnwys dau gynllun: mwyafrif a lleiafrif. Cynigiodd y mwyafrif Gynllun Rhaniad gyda'r Undeb Economaidd. Cynigiodd y lleiafrif Wladwriaeth Annibynnol Palestina. Gyda dim ond ychydig o addasiadau, y Cynllun Rhaniad gyda'r Undeb Economaidd oedd yr un yr argymhellwyd ei fabwysiadu a'i weithredu ym mhenderfyniad 181 (II) ar 29 Tachwedd 1947.[17] Mabwysiadwyd y Penderfyniad o 33 pleidlais i 13 gyda 10 yn ymatal. Pleidleisiodd pob un o'r chwe gwladwriaeth Arabaidd a oedd yn aelodau o'r Cenhedloedd Unedig yn ei herbyn. Ar lawr gwlad, roedd Palestiniaid Arabaidd ac Iddewig yn ymladd yn agored i reoli swyddi strategol yn y rhanbarth. Cyflawnwyd sawl erchyllter mawr gan y ddwy ochr.[10]

Yn gynnar ym 1948 cyhoeddodd y Deyrnas Gyfunol ei bwriad i derfynu ei mandad ym Mhalestina ar 14 Mai. Mewn ymateb, gwnaeth Arlywydd yr UD Harry S. Truman ddatganiad ar 25 Mawrth yn cynnig fod y Cenhedloedd Unedig yn cymryd gofal o Balesteina, yn hytrach na rhaniad, gan nodi "yn anffodus, daeth yn amlwg na ellir cyflawni'r cynllun rhaniad ar hyn o bryd trwy ddulliau heddychlon ... oni bai y cymerir camau brys, ni fydd unrhyw awdurdod cyhoeddus ym Mhalestina ar y dyddiad hwnnw sy'n gallu cadw cyfraith a threfn. Bydd trais a thywallt gwaed yn disgyn i'r Wlad Sanctaidd. Ymladd ar raddfa fawr ymhlith pobl y wlad honno fydd y canlyniad anochel." [18]

Rhyfel Arabaidd-Israel 1948[golygu | golygu cod]

Ar 14 Mai 1948, y diwrnod y daeth y Mandad Prydeinig dros Balesteina i ben, ymgasglodd Cyngor y Bobl Iddewig yn Amgueddfa Tel Aviv a chymeradwyo cyhoeddiad a oedd yn datgan sefydlu gwladwriaeth Iddewig yn Israel, a elwid yn Wladwriaeth Israel. Gwnaethpwyd y datganiad gan David Ben-Gurion, Pennaeth Gweithredol Sefydliad Seionaidd y Byd.[19]

Nid oedd unrhyw sôn am ffiniau'r wladwriaeth newydd heblaw ei bod yn Eretz Israel. Nododd ceblgram swyddogol gan Ysgrifennydd Cyffredinol Cynghrair y Gwledydd Arabaidd i Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig ar 15 Mai 1948 yn gyhoeddus fod Llywodraethau Arabaidd yn eu cael eu hunain yn gorfod ymyrryd at yr unig bwrpas o adfer heddwch a diogelwch a sefydlu cyfraith a threfn ym Mhalestina "(Cymal 10 (e)). Ymhellach yng Nghymal 10 (e), dywedodd: "Mae Llywodraethau'r Gwledydd Arabaidd trwy hyn yn cadarnhau y farn a ddatganwyd dro ar ôl tro ganddynt ar achlysuron blaenorol, megis Cynhadledd Llundain a chyn y Cenhedloedd Unedig yn bennaf, yr unig asteb teg a chyfiawn i broblem Palesteina yw creu Talaith Unedig Palestina yn seiliedig ar egwyddorion democrataidd. . . "

Y diwrnod hwnnw, goresgynnodd byddinoedd yr Aifft, Libanus, Syria, Gwlad Iorddonen ac Irac yr hyn a oedd newydd ddod i ben "Palesteina dan Fandad", gan nodi dechrau Rhyfel Arabaidd-Israel 1948. Gwrthyrrodd Llu Amddiffyn Israel eginol y cenhedloedd Arabaidd o ran o'r tiriogaethau dan feddiant, gan ymestyn ei ffiniau y tu hwnt i raniad gwreiddiol UNSCOP.[14] Erbyn mis Rhagfyr 1948, roedd Israel yn rheoli'r rhan fwyaf o'r gyfran o Mandad Palesteina i'r gorllewin o Afon Iorddonen. Roedd gweddill y Mandad yn cynnwys yr Iorddonen, yr ardal a ddaeth i gael ei galw'n Lan Orllewinol (dan reolaeth Gwlad yr Iorddonen), a Llain Gaza (dan reolaeth yr Aifft).

Cyn ac yn ystod y gwrthdaro hwn, ffodd 713,000 [20] o Arabiaid Palesteinaidd eu tiroedd gwreiddiol i ddod yn "ffoaduriaid Palesteinaidd", yn rhannol oherwydd addewid y byddent yn cael dychwelyd pan fyddai'r rhyfel wedi'i hennill, a hefyd yn rhannol oherwydd yr ymosodiadau militaraidd ar bentrefi a threfi Palesteina gan luoedd Israel a grwpiau milwriaethus Iddewig.[21] Ffodd llawer o Balesteiniaid o'r ardaloedd sydd bellach yn Israel fel ymateb i gyflafanau trefi Arabaidd gan sefydliadau Iddewig milwriaethus fel yr Irgun a'r Lehi (grŵp) (Gweler cyflafan Deir Yassin). Daeth y Rhyfel i ben gyda llofnodi Cytundebau Cadoediad 1949 rhwng Israel a phob un o'i chymdogion Arabaidd.

1949–1967[golygu | golygu cod]

O ganlyniad i fuddugoliaeth Israel yn cymeryd drosodd tiroedd Palesteina, ni lwyddodd unrhyw Arabiaid a ddaliwyd ar ochr anghywir llinell y cadoediad i ddychwelyd i'w cartrefi yn yr hyn a ddaeth yn Israel. Yn yr un modd, alltudiwyd unrhyw Iddewon ar y Lan Orllewinol neu yn Gaza o'u heiddo a'u cartrefi i Israel.

Mae ffoaduriaid Palesteinaidd heddiw yn ddisgynyddion i'r rhai a daflwyd o'u gwlad, gyda'r cyfrifoldeb am eu hecsodus yn destun anghydfod mawr rhwng yr Israeliaid a'r Palesteiniaid.[22][23] Mae’r hanesydd Benny Morris wedi honni bod yr “achos pendant” dros gefnu ar Arabiaid Palestina o’u haneddiadau yn ymwneud yn bennaf â gweithredoedd y lluoedd Iddewig, neu eu hachosi gan hynny (gan nodi diarddeliadau corfforol gwirioneddol, ymosodiadau milwrol ar aneddiadau, ofn cael eu dal, cwymp aneddiadau cyfagos, a phropaganda yn annog ffoi).[23] Ymfudodd dros 700,000 o Iddewon i Israel rhwng 1948 a 1952, gyda thua 285,000 ohonynt yn teithio o wledydd Arabaidd.[24]

Ym 1956, caeodd yr Aifft Culfor Tiran i longau Israel, a rhwystro Gwlff Aqaba, yn groes i Gonfensiwn Caergystennin 1888. Dadleuodd llawer fod hyn hefyd yn groes i Gytundebau Cadoediad 1949.[25][26]  Ar 26 Gorffennaf 1956, gwladolodd yr Aifft Gwmni Camlas Suez, a chau'r gamlas i longau Israel.[27] Ymatebodd Israel ar 29 Hydref 1956, trwy oresgyn Penrhyn Sinai gyda chefnogaeth filwrol Prydain a Ffrainc.

Yn ystod Argyfwng Suez, cipiodd Israel Llain Gaza a Phenrhyn Sinai. Rhoddodd yr Unol Daleithiau a'r Cenhedloedd Unedig bwysau mawr ar yr Aifft ac Israel i atal yr ymladd.[27][28] Cytunodd Israel i dynnu'n ôl o diriogaeth yr Aifft. Cytunodd yr Aifft i ryddid mordwyo yn y rhanbarth ac i dynnu eu milwyr o Sinai. Crewyd Llu Brys y Cenhedloedd Unedig (UNEF) a'i ddefnyddio i oruchwylio'r cadoediad hwn. Dim ond ar ochr yr Aifft o'r ffin y cafodd yr UNEF ei leoli, a gwrthododd Israel ganiatáu'r Cenhedloedd Unedig ar ei thiriogaeth.[29]

Sefydlwyd y PLO (Sefydliad Rhyddhad Palestina) gyntaf ym 1964, o dan siarter yn cynnwys ymrwymiad i "[t] ryddhad Palestina [a fydd] yn dinistrio'r presenoldeb Seionaidd ac imperialaidd. . . " (Siarter PLO, Erthygl 22, 1968).

Ar 19 Mai 1967, diarddelodd yr Aifft arsylwyr UNEF,[30] a symudodd 100,000 o'i milwyr i Benrhyn Sinai.[31] Caeodd eto Gulfor Tiran i longau Israel,[32][33] gan ddychwelyd y rhanbarth i'r hyn a oedd ym 1956.

1967–1973[golygu | golygu cod]

Lluoedd yr Aifft yn croesi Camlas Suez ar 7 Hydref 1973

Ddiwedd mis Awst 1967, cyfarfu arweinwyr Arabaidd yn Khartoum mewn ymateb i'r rhyfel, i drafod y sefyllfa Arabaidd tuag at Israel. Fe ddaethon nhw i gonsensws na ddylai fod unrhyw gydnabyddiaeth, dim heddwch, a dim trafodaethau ag Israel, yr hyn a elwir yn "dri na",[34] a adawodd yn ôl Abd al Azim Ramadan, un opsiwn yn unig - rhyfel gyda Israel.[35]

Ym 1969, cychwynnodd yr Aifft Y Rhyfel Athreuliol, gyda'r nod o ddihysbyddu Israel i ildio Penrhyn Sinai. Daeth y rhyfel i ben yn dilyn marwolaeth Gamal Abdel Nasser ym 1970. Unwaith y cymerodd Sadat yr awenau, ceisiodd greu cysylltiadau cadarnhaol â'r Unol Daleithiau, gan obeithio y byddent yn rhoi pwysau ar Israel i ddychwelyd y tir, trwy ddiarddel 15,000 o gynghorwyr Rwsiaidd o'r Aifft.

Ar 6 Hydref 1973, llwyfannodd Syria a'r Aifft ymosodiad annisgwyl ar Israel ar Yom Kippur, diwrnod sancteiddiaf y calendr Iddewig. Cafodd milwrol Israel eu dal oddi ar eu gwyliadwraeth a heb baratoi, a chymerasant oddeutu tridiau i symud yn llawn. Arweiniodd hyn at wladwriaethau Arabaidd eraill yn danfon eu byddinoedd i atgyfnerthu'r Eifftiaid a'r Syriaid. Cytunodd y gwledydd Arabaidd hyn i orfodi gwaharddiad olew ar genhedloedd diwydiannol gan gynnwys yr Unol Daleithiau, Japan a Gwledydd Gorllewin Ewrop. Cynyddodd y gwledydd OPEC hyn bris olew bedair gwaith, a'i ddefnyddio fel arf gwleidyddol i ennill cefnogaeth yn erbyn Israel.[36] Roedd Rhyfel Yom Kippur yn cynnwys gwrthdaro anuniongyrchol rhwng yr UD a'r Undeb Sofietaidd. Pan oedd Israel wedi troi llanw rhyfel, bygythiodd yr Undeb Sofietaidd ymyrraeth filwrol. Cafwyd cadoediad ar 25 Hydref rhag ofn iddi fynd yn rhyfel niwclear.

1974–2000[golygu | golygu cod]

Cyfrol Arlywydd Unol Daleithiau America, Jommy Carter, Tachwedd 2006

Yr Aifft[golygu | golygu cod]

Arlywyddion Begin (Israel), Carter (UDA) a Sadat (Palesteina) yn Camp David

Yn dilyn Camp David Accords ddiwedd y 1970au, llofnododd Israel a'r Aifft gytundeb heddwch ym mis Mawrth 1979. Dychwelodd Penrhyn Sinai i ddwylo'r Aifft, ac arhosodd Llain Gaza dan reolaeth Israel, i'w chynnwys mewn gwladwriaeth Balesteinaidd yn y dyfodol. Roedd y cytundeb hefyd yn caniatau i longau Israel hwylio trwy Gamlas Suez a chydnabod Culfor Tiran a Gwlff Aqaba fel dyfrffyrdd rhyngwladol.

Gwlad yr Iorddonen[golygu | golygu cod]

Yn Hydref 1994, llofnododd Israel a Gwlad Iorddonen gytundeb heddwch, a oedd yn nodi: cydweithredu, diwedd ar elyniaeth, trwsio'r ffin rhwng Israel a Gwlad yr Iorddonen, a rhai materion eraill. Roedd y gwrthdaro rhyngddynt wedi costio oddeutu 18.3 biliwn o ddoleri. Roedd ei arwyddo heyd yn ymgais i greu heddwch rhwng Israel a Mudiad Rhyddid Palesteina (PLO) sy'n cynrychioli Awdurdod Cenedlaethol Palestina (PNA). Fe'i llofnodwyd wrth groesfan ffin ddeheuol Arabah ar 26 Hydref 1994 a'r Iorddonen felly yw'r unig wlad Arabaidd arall (ar ôl yr Aifft) i arwyddo cytundeb heddwch ag Israel.

Irac[golygu | golygu cod]

Mae Israel ac Irac wedi bod yn elynion annirnadwy er 1948. Anfonodd Irac ei milwyr i gymryd rhan yn Rhyfel Arabaidd-Israel 1948, ac yn ddiweddarach cefnogodd yr Aifft a Syria yn Rhyfel Chwe Diwrnod 1967 ac yn Rhyfel Yom Kippur yn 1973.

Yn ystod Rhyfel y Gwlff ym 1991, honir gan Israel fod Irac wedi tanio 39 o daflegrau Scud i mewn i Israel, yn y gobaith o uno'r byd Arabaidd yn erbyn y glymblaid a geisiodd ryddhau Kuwait. Ar gais yr Unol Daleithiau, ni ymatebodd Israel i'r ymosodiad hwn er mwyn atal mwy o achosion o ryfel

Libanus[golygu | golygu cod]

Ym 1970, yn dilyn rhyfel cartref estynedig (a elwir yn Fis Medi Du), diarddelodd Abdullah II, brenin Iorddonen Mudiad Rhyddid Palesteina o Wlad yr Iorddonen. Gelwir Medi 1970 yn Fedi Du yn hanes yr Arabaiaid ac weithiau cyfeirir ato fel "oes y digwyddiadau gofidus". Roedd yn fis pan aeth Hussein o Wlad ati i ddileu grym sefydliadau Palestina yn ei wlad.[37] Arweiniodd y trais at farwolaethau dros ddeg mil o bobl, gyda'r mwyafrif helaeth yn Balestiniaid.[38] Parhaodd gwrthdaro arfog tan fis Gorffennaf 1971 gyda diarddel y PLO a miloedd o ymladdwyr Palesteinaidd i Libanus.

Ym mis Mawrth 1983, llofnododd Israel a Libanus gytundeb normaleiddio. Erbyn 1985, tynnodd lluoedd Israel yn ôl i 15 llain ddeheuol km o led o Libanus, ac yn dilyn hynny parhaodd y gwrthdaro ar raddfa lai. Yn 1993 a 1996, lansiodd Israel weithrediadau mawr yn erbyn milisia Shiite Hezbollah. Ym mis Mai 2000, tynnodd Israel allan o Dde Libanus.

Palesteiniaid[golygu | golygu cod]

Roedd y 1970au yn ferw o ymosodiadau o derfynsgoedd rhyngwladol, gan gynnwys cyflafan Maes Awyr Lod a Chyflafan Gemau Olympaidd Munich ym 1972, a Chynnal Gwystlon Entebbe ym 1976, gyda dros 100 o wystlon Iddewig o wahanol genhedloedd yn cael eu herwgipio a'u dal yn Wganda.

Ym mis Rhagfyr 1987, cychwynnodd yr Intifada Cyntaf lle gwelwyd gwrthryfel cenedlaethol gan y Palesteiniaid yn erbyn rheolaeth Israel yn nhiriogaethau Palestina.[39] Dechreuodd y gwrthryfel yng ngwersyll ffoaduriaid Jabalia a lledaenodd yn gyflym ledled Gaza a'r Lan Orllewinol. Roedd protestiaidau'r Palesteiniaid yn amrywio o anufudd-dod sifil i drais. Yn ogystal â streiciau cyffredinol, boicotiau ar gynhyrchion Israel, graffiti a barricadau, daeth gwrthdystiadau Palestina a oedd yn cynnwys taflu cerrig gan bobl ifanc yn erbyn Lluoedd Amddiffyn Israel â sylw rhyngwladol i'r Intifada.

Daeth ymateb llawdrwm byddin Israel i'r gwrthdystiadau, gyda bwledi byw, curiadau ac arestiadau torfol, lladd, â chondemniad rhyngwladol. Gwahoddwyd y PLO, nad oedd tan hynny erioed wedi cael ei gydnabod yn arweinwyr pobl Palestina gan Israel, i drafodaethau heddwch y flwyddyn ganlynol, ar ôl iddo gydnabod Israel a gwrthod terfysgaeth.

Yitzhak Rabin, Bill Clinton, ac Yasser Arafat yn seremoni arwyddo Oslo Accords ar 13 Medi 1993

Yng nghanol 1993, bu cynrychiolwyr Israel a Phalestina yn cymryd rhan mewn trafodaethau heddwch yn Oslo, Norwy. O ganlyniad, ym mis Medi 1993, llofnododd Israel a'r PLO Gytundebau Oslo, a elwir yn Ddatganiad Egwyddorion neu Oslo I. Cydnabu Israel hawl y PLO fel cynrychiolydd cyfreithlon pobl Palestina, tra bod y PLO yn cydnabod gwladwriaeth Israel i fodoli ac ymwrthod â therfysgaeth, trais a'i awydd i ddinistrio Israel.

Llofnodwyd cytundeb Oslo II ym 1995 ac roedd yn manylu ar sut i rannu'r Lan Orllewinol yn Ardaloedd A, B, ac C. Roedd Ardal A yn dir o dan reolaeth sifil lawn Palestina, ac roedd Palestiniaid hefyd yn gyfrifol am ddiogelwch mewnol. Mae cytundebau Oslo yn parhau i fod yn ddogfen bwysig yn nhrafodaethau Israel-Palestina hyd heddiw (2021).

Gorfododd yr Al-Aqsa Intifada i Israel ailfeddwl am ei pherthynas a'i pholisïau tuag at y Palestiniaid. Yn dilyn cyfres o fomio, ymosodiadau a hunanladdiadau, lansiodd byddin Israel Operation Defensive Shield yn Mawrth 2002. Hwn oedd y llawdriniaethr ymosodiad filwrol fwyaf a gynhaliwyd gan Israel ers y Rhyfel Chwe Diwrnod.[40]

Wrth i drais rhwng byddin Israel a milwriaethwyr Palestina ddwysau, aeth Israel ati i ail-gymryd sawl tiroedd Ardal A y Palesteiniaid. Sefydlodd Israel system gymhleth o roadblocks a checkpoints o amgylch prif ardaloedd Palesteina. Aneddiadau Israel. Fodd bynnag, ers 2008, mae IDF Israel wedi trosglwyddo rheolaeth yr ardal yn araf i heddluoedd diogelwch Palestina [41][42]

Dechreuodd Ariel Sharon, prif weinidog Israel ar y pryd, bolisi o ymddieithrio o Llain Gaza yn 2003.[43] Daeth cyhoeddiad Sharon i ymddieithrio o Gaza yn sioc aruthrol i'w feirniaid ar y chwith ac ar y dde. Flwyddyn yn flaenorol, roedd wedi nodi bod tynged yr aneddiadau mwyaf pellennig yn Gaza, Netzararem a Kfar Darom, yn cael ei ystyried yn yr un goleuni â thynged Tel Aviv.[44] Roedd y cyhoeddiadau ffurfiol fod Israel am adael un-deg-saith o aneddiadau yn Gaza a phedwar arall yn y Lan Orllewinol ym mis Chwefror 2004 yn cynrychioli’r gwrthdroad cyntaf i’r mudiad ers 1968, gan rannu plaid Sharon. Fe’i cefnogwyd yn gryf gan y Gweinidog Masnach a Diwydiant Ehud Olmert a Tzipi Livni, y Gweinidog Mewnfudo ac Amsugno, ond fe wnaeth y Gweinidog Tramor Silvan Shalom a’r Gweinidog Cyllid Benjamin Netanyahu ei gondemnio’n gryf.[45]

Newid i wrthdaro yn Iran (2006–2010au)[golygu | golygu cod]

Gwrthdaro â Hamas a Hezbollah[golygu | golygu cod]

Ym Mehefin 2006, aeth rhai aelodau o Hamas drosodd i och ochr Israel o Llain Gaza a chipio milwr o Israel. Lladdwyd dau o filwr byddin Israel yn yr ymosodiad. Tridiau'n ddiweddarach lansiodd Israel Operation Summer Rains i sicrhau bod Shalit yn cael ei ryddhau.[46] Ar 18 Hydref 2011, cafodd ei gyfnewid am 1,027 o garcharorion Palesteinaidd.[47][48]

Yng Ngorffennaf 2006, croesodd aelodau o Hezbollah y ffin o Libanus i Israel, gan ymosod a lladd wyth o filwyr Israel, a chipio dau arall fel gwystlon, gan gychwyn Rhyfel Libanus 2006 a achosodd lawer o ddinistr yn Libanus.[49] Yng Nghymru, cyfansoddwyd cân brotest yn erbyn ymosodiad Israel o'r enw, 'Un Enaid Bach' ac a ganwyd gan Rhys Meirion.

Daeth cadoediad a noddir gan y Cenhedloedd Unedig i rym ar 14 Awst 2006, gan ddod â'r gwrthdaro i ben yn swyddogol.[50] Lladdwyd dros fil o blant a sifiliaid Libanus a dim ond 150 o Israeliaid,[51][52][53][54][55][56] a difrodwyd Libanus y nddifrifol, gan ddadleoli oddeutu miliwn o bobl [57][58][59][60]. Ar ôl y cadoediad, arhosodd rhai rhannau o Dde Libanus yn anghyfannedd oherwydd bomiau clwstwr Israel – a oedd heb ffrwydro.[61]

Cipiodd Hamas reolaeth ar Lain Gaza a gosododd Israel gyfyngiadau ar ei ffin â Gaza. Gwrthododd Israel gydweithredu'n economaidd gydag arweinyddiaeth Palesteina. Mae Israel a'r Aifft wedi gosod blocâd ar Llain Gaza er 2007, gydag Israel yn mynnu fod y blocâd yn angenrheidiol o ran diogelwch.[62]

Ar 6 Medi 2007, yn Operation Orchard, bomiodd Israel adeiladau yn nwyrain Syria gan honni ei fod yn adweithydd niwclear yn cael ei adeiladu gyda chymorth Gogledd Corea.[63] Roedd Israel hefyd wedi bomio Syria yn 2003.

Ym mis Ebrill 2008, dywedodd Arlywydd Syria, Bashar al-Assad, wrth bapur newydd yn Qatari fod Syria ac Israel wedi bod yn trafod cytundeb heddwch ers blwyddyn, gyda Thwrci yn gam rhyngddynt. Cadarnhawyd hyn ym mis Mai 2008 gan lefarydd ar ran y Prif Weinidog Ehud Olmert. Yn ogystal â chytundeb heddwch, trafodwyd dyfodol Ucheldiroedd Golan.[64]

Wrth siarad yn Jerwsalem ar 26 Awst 2008, beirniadodd Ysgrifennydd Gwladol yr Unol Daleithiau Condoleezza Rice fod cynnydd yn nifer yr aneddiadau yn Israel yn y Lan Orllewinol yn niweidiol i'r broses heddwch. Daeth sylwadau Rice yng nghanol adroddiadau bod holl adeiladu Israel yn nhiriogaeth y :Palesteiniaid wedi cynyddu ffactor o 1.8 dros lefelau 2007.[65]

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ "The Palestinian National Charter – Article 6". Mfa.gov.il. Cyrchwyd 2013-01-19.
  2. ↑ Scott MacLeod (8 Ionawr 2009). "Time to Test the Arab Peace Offer". Time. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 Ionawr 2009.
  3. ↑ [1]
  4. ↑ Avi Beker, The Chosen: The History of an Idea and the Anatomy of an Obsession, New York: Palgrave Macmillan, 2008
  5. ↑ 5.0 5.1 'Jerusalem in the Qur'an', Masjid Dar al-Qur'an, Long Island, New York. 2002
  6. ↑ Book of Jubilees 20:13
  7. ↑ "The Avalon Project : Hamas Covenant 1988". Avalon.law.yale.edu. 18 Awst 1988. Cyrchwyd 4 Mai 2012.
  8. ↑ Sura 17, "The Night Journey", verse 103
  9. ↑ "Likud – Platform". Knesset.gov.il. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Hydref 2008. Cyrchwyd 4 Medi 2008.
  10. ↑ 10.0 10.1 Fraser, T.G. The Middle East: 1914–1979.
  11. ↑ Segev, Tom (2000): One Palestine, Complete, pp. 48–49, Abacus, ISBN 0-349-11286-X.
  12. ↑ 12.0 12.1 Lesch, Ann M. and Tschirgi, Dan.
  13. ↑ NA 59/8/353/84/867n, 404 Wailing Wall/279 and 280, Archdale Diary and Palestinian Police records.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 Smith, Charles D. Palestine and the Arab Israeli Conflict: A History With Documents.
  15. ↑ "The Struggle against Jewish Immigration to Palestine". Middle Eastern Studies. 1 Gorffennaf 1998. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 12 Ionawr 2012. Cyrchwyd 20 April 2010.
  16. ↑ "UNITED NATIONS: General Assembly: A/364: 3 September 1947: Retrieved 10 May 2012". United Nations. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 Mehefin 2012.
  17. ↑ "A/RES/181(II) of 29 November 1947". United Nations. 1947. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 Mai 2012. Cyrchwyd 12 Mai 2012.
  18. ↑ "United States Proposal for Temporary United Nations Trusteeship for Palestine Source: Department of State Bulletin". Mideastweb.org. 4 April 1948. t. 451.
  19. ↑ "Declaration of Establishment of State of Israel: 14 May 1948". Mfa.gov.il. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 16 Ionawr 2013. Cyrchwyd 19 Ionawr 2013.
  20. ↑ GENERAL PROGRESS REPORT AND SUPPLEMENTARY REPORT OF THE UNITED NATIONS CONCILIATION COMMISSION FOR PALESTINE, Covering the period from 11 December 1949 to 23 Hydref 1950, GA A/1367/Rev.1 23 Hydref 1950
  21. ↑ "The Palestinian Diaspora". Global Exchange. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 1 Ionawr 2013. Cyrchwyd 12 December 2012.
  22. ↑ Erskine Childers, "The Other Exodus", The Spectator, 12 Mai 1961, reprinted in Walter Laqueur (ed.
  23. ↑ 23.0 23.1 Morris, Benny (2004). The Birth of the Palestinian Refugee Problem Revisited (arg. 2nd). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-679-42120-3.
  24. ↑ Aliyeh to Israel: Immigration under Conditions of Adversity – Shoshana Neumann, Bar-Ilan University, page 10.
  25. ↑ Sachar, Howard M. (1976).
  26. ↑ "Background Note: Israel". US State Department. Cyrchwyd 4 Mawrth 2007.
  27. ↑ 27.0 27.1 "1956: Egypt Seizes Suez Canal". British Broadcasting Service. 26 Gorffennaf 1956. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 Mawrth 2007. Cyrchwyd 4 Mawrth 2007.
  28. ↑ "UN GA Resolution 997". Mideast Web. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 December 2002. Cyrchwyd 4 Mawrth 2007.
  29. ↑ "First United Nations Emergency Force (Unef I) – Background (Full Text)". United Nations.
  30. ↑ "UN: Middle East – UNEF I, Background". United Nations. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 Mawrth 2007. Cyrchwyd 4 Mawrth 2007.
  31. ↑ Lorch, Netanel (2 Medi 2003). "The Arab-Israeli Wars". Israeli Ministry of Foreign Affairs. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 9 Mawrth 2007. Cyrchwyd 4 Mawrth 2007.
  32. ↑ 'Egypt Closes Gulf Of Aqaba To Israel Ships: Defiant move by Nasser raises Middle East tension', The Times, Tuesday, 23 Mai 1967; pg. 1; Issue 56948; col A.
  33. ↑ "The Disaster of 1967". The Jordanian Government. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 Chwefror 2007. Cyrchwyd 4 Mawrth 2007.
  34. ↑ "President Mubarak Interview with Israeli TV". Egyptian State Information Service. 15 Chwefror 2006. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 28 Medi 2007. Cyrchwyd 4 Mawrth 2007.
  35. ↑ Meital, Yoram (2000). "The Khartoum Conference and Egyptian Policy after the 1967 War: A Reexamination". Middle East Journal 54 (1): 64–82. JSTOR 4329432. http://www.jstor.org/stable/4329432.
  36. ↑ Smith, Charles D. (2006) Palestine and the Arab-Israeli Conflict, New York: Bedford, p. 329.
  37. ↑ Shlaim.
  38. ↑ Massad, Joseph Andoni.
  39. ↑ "Uprising by Palestinians against Israeli rule in the West Bank and Gaza Strip territories", Intifada, Microsoft Encarta.
  40. ↑ Harel, Amos; Avi Isacharoff (2004). The Seventh War. Tel Aviv: Yedioth Aharonoth Books and Chemed Books and it had a very big conflict. tt. 274–275. ISBN 978-965-511-767-7.
  41. ↑ "UN: Israel has dismantled 20 percent of West Bank checkpoint". The Jerusalem Post. 16 Mehefin 2010.
  42. ↑ Katz, Yaakov. "Israel sets up trial program to expedite PA export process". The Jerusalem Post.
  43. ↑ "Special Update: Disengagement – August 2005", Israeli Ministry of Foreign Affairs.
  44. ↑ Ma'ariv II December 2002
  45. ↑ Shindler, Colin.
  46. ↑ Ravid, Barak (12 Hydref 2011). "Gilad Shalit to be returned to Israel within a week – Israel News | Haaretz Daily Newspaper". Haaretz. Cyrchwyd 19 Ionawr 2013.
  47. ↑ "Who are the deadly terrorists Israel refuses to release for Shalit?".
  48. ↑ Ravid, Barak (18 Mawrth 2009). "Israel to publish Hamas prisoner list". Haaretz. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 8 December 2011. Cyrchwyd 19 Ionawr 2013.
  49. ↑ Israel (country) Archifwyd 2007-05-06 yn y Peiriant Wayback., Microsoft Encarta Encyclopedia., 2007, p. 12.
  50. ↑ "Lebanon truce holds despite clashes", CNN
  51. ↑ Lessons of the 2006 Israeli-Hezbollah War, By Anthony H. Cordesman, William D. Sullivan, CSIS, 2007, page 16
  52. ↑ "Lebanon Sees More Than 1,000 War Deaths". AP via Usti.net. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Chwefror 2012. Cyrchwyd 25 Tachwedd 2011.
  53. ↑ guardian.co.uk (14 Medi 2006).
  54. ↑ Associated Press via CHINAdaily (30 Gorffennaf 2006).
  55. ↑ Sarah Martin and Kristele Younes, Refugees International (28 Awst 2006).
  56. ↑ Human Rights Watch (August 2006).
  57. ↑ Lebanon Higher Relief Council (2007).
  58. ↑ Israel Ministry of Foreign Affairs (12 Gorffennaf 2006).
  59. ↑ "Middle East crisis: Facts and Figures". BBC News. 31 Awst 2006. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 19 Gorffennaf 2008. Cyrchwyd 13 Gorffennaf 2008.
  60. ↑ "Israel says it will relinquish positions to Lebanese army". USA Today. 15 Awst 2006.
  61. ↑ "'Million bomblets' in S Lebanon". BBC News. 26 Medi 2006. Cyrchwyd 13 Gorffennaf 2008.
  62. ↑ "Profile: Rachel; Corrie". BBC News. 28 Awst 2012.
  63. ↑ "Statement by the Press Secretary". The White House. 24 April 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 Mai 2008.
  64. ↑ Walker, Peter; News Agencies (21 Mai 2008). "Olmert confirms peace talks with Syria". The Guardian. London. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 Mai 2008. Cyrchwyd 21 Mai 2008. Israel and Syria are holding indirect peace talks, with Turkey acting as a mediator...
  65. ↑ Sengupta, Kim (27 Awst 2008). "Rice calls for Israel to stop building in West Bank". The Independent. London. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2018-10-28. Cyrchwyd 7 April 2010.

Darllen pellach[golygu | golygu cod]

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Gwrthdaro_Arabaidd-Israelaidd&oldid=11652052"