Rhyfel Arabiaid–Israeliaid 1948

Oddi ar Wicipedia
Rhyfel Arabiaid–Israeliaid 1948
Enghraifft o'r canlynolrhyfel Edit this on Wikidata
Dyddiad1940s Edit this on Wikidata
Rhan o1948 Palestine War Edit this on Wikidata
Dechreuwyd15 Mai 1948 Edit this on Wikidata
Daeth i ben10 Mawrth 1949 Edit this on Wikidata
Rhagflaenwyd gandeclaration of Israeli independence, 1947–1948 Civil War in Mandatory Palestine Edit this on Wikidata
LleoliadSinai, Southern Lebanon, Palesteina Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Dechreuodd Rhyfel Arabiaid–Israeliaid 1948 yn ffurfiol ar ddiwedd y Mandad Prydeinig ar gyfer Palestina, ar hanner nos, 14 Mai 1948. Hwn oedd ail ran Rhyfel Palesteina 1947–1949; cyhoeddwyd Datganiad Annibyniaeth Israel yn gynharach y diwrnod hwnnw, ac aeth clymblaid filwrol o wledydd Arabaidd i mewn i diriogaeth Palestina Prydain fore wedyn, y 15fed o Fai.

Digwyddodd marwolaethau cyntaf rhyfel Palestina 1947–1949 ar 30 Tachwedd 1947 yn ystod cynllwyn o ddau fws yn cludo Iddewon.[1] Bu tensiwn a gwrthdaro rhwng yr Arabiaid a'r Iddewon a lluoedd Prydain ers Datganiad Balfour 1917 a chreu Mandad Prydeinig Prydain ym 1920. 'Doedd polisïau Prydain yn anfodlon dim yn apelio at yr Arabiaid na'r Iddewon. Datblygodd y gwrthwynebiad yn wrthryfel Arabaidd 1936–1939 ym Mhalestina, tra datblygodd y gwrthiant Iddewig yn wrthryfel Iddewig 1944-1947 ym Mhalestina. Ym 1947, ffrwydrodd y tensiynau parhaus hyn yn rhyfel cartref yn dilyn mabwysiadu Cynllun Rhaniad y Cenhedloedd Unedig ar gyfer Palestina ar 29 Tachwedd 1947, a oedd yn bwriadu rhannu Palestina yn wladwriaeth sofran, Arabaidd, a gwladwriaeth Iddewig, a Chyfundrefn Ryngwladol Arbennig a fyddai'n cwmpasu dinasoedd Jerwsalem a Bethlehem.

Ar 15 Mai 1948, trawsnewidiodd y rhyfel cartref yn wrthdaro rhwng Israel a’r taleithiau Arabaidd yn dilyn Datganiad Annibyniaeth Israel y diwrnod cynt. Teithiodd byddinoedd yr Aifft, Trawsiorddonen, Syria, ac Irac i mewn i Balesteina.[2] Cymerodd y lluoedd reolaeth ar yr ardaloedd Arabaidd ac ymosod ar unwaith ar luoedd Israel.[3][4] Digwyddodd y 10 mis o ymladd yn bennaf ar diriogaeth y Mandad Prydeinig ac ym Mhenrhyn Sinai a de Libanus, gydag ambell gyfnod o gadoediad.[5]

O ganlyniad i'r rhyfel, rheolodd Talaith Israel yr ardal yr oedd Penderfyniad Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig 181 wedi'i hargymell ar gyfer y wladwriaeth Iddewig arfaethedig, yn ogystal â bron i 60% o arwynebedd y wladwriaeth Arabaidd a gynigiwyd gan Gynllun Rhaniad 1947,[6] gan gynnwys ardal Jaffa, Lydda, a Ramle, Galilea, rhai rhannau o'r Negev, llain lydan ar hyd ffordd Tel Aviv - Jerwsalem, Gorllewin Jerwsalem, a rhai tiriogaethau yn y Lan Orllewinol. Cymerodd Trawsiorddonen reolaeth ar weddill hen fandad Prydain, a atodwyd ganddo, a chymerodd yr Aifft reolaeth ar Llain Gaza. Yng Nghynhadledd Jericho ar 1 Rhagfyr 1948, galwodd 2,000 o gynrychiolwyr Palestina am uno Palestina a Thrawsiorddonen fel cam tuag at undod Arabaidd llawn.[7]

Sbardunodd y gwrthdaro newid demograffig sylweddol ledled y Dwyrain Canol. Ffodd tua 700,000 o Arabiaid Palestina o'u cartrefi yn yr ardal a ddaeth wedyn yn Israel, a daethant yn ffoaduriaid Palesteinaidd yn yr hyn y maent yn cyfeirio ato fel y Nakba ("y trychineb"). Yn y tair blynedd yn dilyn y rhyfel, ymfudodd tua 700,000 o Iddewon i Israel, symudiad tebyg i'r mewnlifiad i Gymru o Loegr.[8] Symudodd tua 260,000 o Iddewon i Israel o'r byd Arabaidd yn ystod ac yn syth ar ôl y rhyfel.[9]

Y map o ddwy wlad

Ar 29 Tachwedd 1947, mabwysiadodd Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig benderfyniad yn argymell mabwysiadu a gweithredu cynllun i rannu Mandad Prydain Palestina yn ddwy wladwriaeth, un Arabaidd ac un Iddewig, a Dinas Jerwsalem yn cael ei rhannu.[10]

Derbyniwyd penderfyniad y Cynulliad Cyffredinol ar Raniad â llawenydd mawr yn y cymunedau Iddewig a dicter eang yn y byd Arabaidd. Ym Mhalestina, cafwyd gwrthdystiadau a gwrthwynebiad chwyrn. Ymataliodd y Prydeinwyr rhag gorymateb wrth i densiynau droi'n wrthdaro lefel isel a esgynnodd yn gyflym i ryfel cartref ar raddfa lawn.[11][12][13][14][15][16]

O fis Ionawr ymlaen, daeth gweithrediadau yn fwyfwy militaraidd, gydag ymyrraeth nifer o gatrawdau Byddin Rhyddid Arabaidd y tu mewn i Balesteina, pob un yn weithgar mewn amrywiaeth o sectorau gwahanol o amgylch y gwahanol drefi arfordirol gan gynnwys Galilea a Samaria.[17] Daeth Abd al-Qadir al-Husayni o'r Aifft gyda channoedd o ddynion Byddin y Rhyfel Sanctaidd. Ar ôl recriwtio ychydig filoedd o wirfoddolwyr, trefnodd al-Husayni blocâd y 100,000 o drigolion Iddewig yn Jerwsalem.[18] Er mwyn gwrthsefyll hyn, ceisiodd awdurdodau Yishuv gyflenwi confois o hyd at 100 o gerbydau arfog i'r ddinas, ond daeth yr ymgyrch yn fwy a mwy anymarferol wrth i nifer y rhai a anafwyd yn y confois gynyddu.

Erbyn mis Mawrth, roedd tacteg Al-Hussayni wedi talu ar ei ganfed. Roedd bron pob un o gerbydau arfog Haganah wedi cael eu dinistrio, roedd y blocâd ar waith yn llawn, a lladdwyd cannoedd o aelodau Haganah.[19]

Roedd y boblogaeth Iddewig wedi derbyn gorchmynion llym yn ei gwneud yn ofynnol iddynt ddal eu tir ym mhobman ar bob cyfrif.[20] Gadawodd hyd at 100,000 o Arabiaid dinesig yn Haifa, Jaffa a Jerwsalem, neu ardaloedd lle roedd yr Iddewon yn y mwyafrif.[21]

Achosodd y sefyllfa hon i’r Unol Daleithiau dynnu ei chefnogaeth i’r Cynllun Rhaniad yn ôl, gan annog y Gynghrair Arabaidd i gredu y gallai Arabiaid Palestina, a atgyfnerthwyd gan Fyddin Rhyddhad Arabaidd, roi diwedd ar y cynllun. Penderfynodd Prydain ar y llaw arall, ar 7 Chwefror 1948 i gefnogi Trawsiorddonen yn eu gweithred i atodi y rhan Arabaidd o Balestina.[22]

Roedd yn rhaid i bob dyn a dynes Iddewig yn y wlad dderbyn hyfforddiant milwrol. Diolch i arian a godwyd gan Golda Meir gan gydymdeimlwyr yn yr Unol Daleithiau, a phenderfyniad Stalin i gefnogi achos Seionaidd, llwyddodd cynrychiolwyr Iddewig Palestina i arwyddo contractau arfogi pwysig iawn yn y Dwyrain.

Darllen pellach[golygu | golygu cod]

Hanes[golygu | golygu cod]

Ffuglen[golygu | golygu cod]

  • The Hope gan Herman Wouk, nofel hanesyddol sy'n cynnwys fersiwn wedi'i ffugio o Ryfel Annibyniaeth Israel.

Dolenni allanol[golygu | golygu cod]

Mapiau[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. Benny Morris (2008). 1948: A History of the First Arab-Israeli War. Yale University Press. t. 76. ISBN 978-0300145243.
  2. David Tal, War in Palestine, 1948: Israeli and Arab Strategy and Diplomacy, p. 153.
  3. Benny Morris (2008), p. 401.
  4. Zeev Maoz, Defending the Holy Land, University of Michigan Press, 2009 p. 4: 'A combined invasion of a Jordanian and Egyptian army started .
  5. Rogan and Shlaim 2007 p. 99.
  6. Cragg 1997 pp. 57, 116.
  7. Benvenisti, Meron (1996), City of Stone: The Hidden History of Jerusalem, University of California Press, ISBN 0-520-20521-9. p. 27
  8. Morris, 2001, pp. 259–60.
  9. Fischbach, Michael R. Jewish Property Claims Against Arab Countries.
  10. "United Nations: General Assembly: A/RES/181(II): 29 November 1947: Resolution 181 (II). ". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-05-24. Cyrchwyd 2021-08-07.
  11. Greg Cashman, Leonard C. Robinson, An Introduction to the Causes of War: Patterns of Interstate Conflict from World War 1 to Iraq, Rowman & Littlefield 2007 p. 165.
  12. Benjamin Grob-Fitzgibbon,Imperial Endgame: Britain's Dirty Wars and the End of Empire, Palgrave/Macmillan 2011 p. 57
  13. Ilan Pappé (2000), p. 111
  14. Morris 2008, p. 76
  15. Efraïm Karsh (2002), p. 30
  16. Benny Morris (2003), p. 101
  17. Yoav Gelber (2006), pp. 51–56
  18. Dominique Lapierre et Larry Collins (1971), chap. 7, pp. 131–53
  19. Benny Morris (2003), p. 163
  20. Dominique Lapierre et Larry Collins (1971), p. 163
  21. Benny Morris (2003), p. 67
  22. Henry Laurens (2005), p. 83