Gwobr Heddwch Nobel

Mae Gwobr Heddwch Nobel (Swedeg, Daneg a Norwyeg: Nobels fredspris) yn un o bum Gwobr Nobel a roddwyd gan y diwydiannwr a'r dyfeisiwr Swedaidd Alfred Nobel. Yn ôl ewyllys Nobel, dylid cyflwyno'r Wobr Heddwch "i'r person sydd wedi gwneud fwyaf neu'r gwaith gorau i hybu brawdgarwch ymysg cenhedloedd, i ddiddymu neu leihau byddinoedd ac am gynnal a hyrwyddo cynghreiriau heddychlon."

Nododd Alfred Nobel y dylai'r wobr gael ei chyflwyno gan bwyllgor o bump o bobl a ddewiswyd gan Lywodraeth Norwy. Bryd hynny, roedd undeb rhwng Norwy a Sweden, a chyda Sweden yn gyfrifol am yr holl bolisi tramor, teimlai Nobel y byddai'r wobr yn llai tueddol o gael ei ddefnyddio am resymau gwleidyddol pe cawsai ei roi gan Norwy. Cyflwynir y Wobr Heddwch yn flynyddol yn Oslo, ym mhresenoldeb y Brenin, ar 10 Rhagfyr (sef dyddiad marwolaeth Nobel). Dyma yw'r unig Wobr Nobel na sydd yn cael ei chyflwyno yn Stockholm. Yn Oslo, cyflwyna Cadeirydd y Pwyllgor Nobel Norwyaidd y Wobr Heddwch Nobel ym mhresenoldeb Brenin Norwy. Yn llygad y cyfryngau' rhyngwladol, derbynia'r enillydd Nobel (neu'r 'Llawryf' fel caiff ei alw weithiau) dri pheth: diploma, medal a dogfen sy'n cadarnhau gwerth y wobr. Cynhelir y Seremoni Gwobr Heddwch Nobel yn Neuadd y Ddinas, Oslo, a'r diwrnod canlynol cynhelir Cyngerdd Gwobr Heddwch Nobel, a ddarlledir i dros 450 miliwn o gartrefi mewn dros 150 o wledydd ledled y byd.

Weithiau, mae'r dewis o enillwyr Gwobr Heddwch Nobel yn ddadleuol, am ei fod wedi dod yn rhywbeth gwleidyddol na sydd bob adeg yn gysylltiedig â heddwch e.e. cafwyd cryn anniddigrwydd gan bobl megis Mairead Corrigan pan roddwyd y Wobr i Arlywydd yr Unol Daleithiau Barack Obama. Mae'r enillwyr hefyd wedi cynnwys pobl a arferai ddefnyddio trais a therfysgaeth, ond a drodd eu cefn ar drais yn ddiweddarach er mwyn ceisio sicrhau heddwch.

Rhestr o enillwyr Gwobr Nobel am Heddwch

Dengys y rhestr isod bobl a enillodd Gwobr Nobel am Heddwch, un o'r Gwobrau Nobel:

1901

Jean Henri Dunant, y Swistir am sefydlu'r Groes Goch ac am awgrymu Cytundeb Genefa

Frédéric Passy, Ffrainc am sefydlu a fod yn arlywydd Société Française pour l'arbitrage entre nations.

1902

Élie Ducommun y Swistir a Charles Albert Gobat, ysgrifenyddion mygedol y Permanent International Peace Bureau yn Berne.

1903

Syr William Randal Cremer Y Deyrnas Unedig ysgrifennydd yr International Arbitration League.

1904

Institut de droit international yn Gent, Gwlad Belg

1905

Bertha Sophie Felicitas Baronin von Suttner, née Iarlles Kinsky von Chinic und Tettau, Awstria, lenor ac arlywydd mygedol y Permanent International Peace Bureau.

1906

Theodore Roosevelt, arlywydd yr Unol Daleithiau am ddraffrtio'r cytundeb heddwch ar ôl y rhyfel rhwng Rwsia a Siapan

1907

Ernesto Teodoro Moneta, yr Eidal, arlywydd y Lombard League of Peace a

Louis Renault, Ffrainc, athro prifysgol ym maes Cyfraith Rhyngwladol

1908

Klas Pontus Arnoldson, Sweden, am sefydlu'r Swedish Peace and Arbitration League a

Fredrik Bajer, Denmarc, arlywydd mygedol y Permanent International Peace Bureau

1909

Auguste Marie Francois Beernaert Gwlad Belg aelod y Cour Internationale d'Arbitrage a

Paul Balluet d'Estournelles de Constant, Baron de Constant de Rebecque Ffrainc, am sefydlu a bod yn arlywydd y French parliamentary group for international arbitration ac am sefydlu'r Comité de défense des intérets nationaux et de conciliation internationale

1910

Bureau International Permanent de la Paix, Berne

1911

Tobias Michael Carel Asser, yr Iseldiroedd, am hyfforddi'r International Conferences of Private Law yn yr Hâg a

Alfred Hermann Fried, Awstria, am sefydlu Die Waffen Nieder

1912

Elihu Root, yr Unol Daleithiau (UDA),

1913

Henri la Fontaine, Gwlad Belg, arlywydd y Permanent International Peace Bureau

1914

Dim

1915

Dim

1916

Dim

1917

Y Groes Goch Ryngwladol, Geneva

1918

Dim

1919

Woodrow Wilson, UDA, am sefydlu Cynghrair y Cenhedloedd

1920

Léon Victor Auguste Bourgeois, arlywydd Cyngor y Cynghrair y Cenhedloedd

1921

Hjalmar Branting, Sweden, Prif Weinidog, cynrychiolydd Sweden ar Gyngor Cynghrair y Cenhedloedd

Christian Lous Lange, Norwy, ysgrifennydd cyffredin yr Inter-Parliamentary Union

1922

Fridtjof Nansen, Norwy, cynrychiolydd Norwy ar Gynghrair y Cenhedloedd ac am greu Pasbort Nansen i ffoaduriaid.

1923

Dim

1924

Dim

1925

Syr Austen Chamberlain, DU am Gytundeb Locarno a

Charles Gates Dawes, UDA, am fod yn gadeirydd yr Allied Reparation Commission ac am greu'r Dawes Plan

1926

Aristide Briand, Ffrainc am Gytundeb Locarno a

Gustav Stresemann, yr Almaen am Gytundeb Locarno

1927

Ferdinand Buisson, Ffrainc am sefydlu a gweithio fel arlywydd y League for Human Rights a

Ludwig Quidde, yr Almaen, cynrychiolydd i gynadleddau heddwch niferus

1928

Dim

1929

Frank B. Kellogg, UDA am y Briand-Kellogg Pact

1930

Archesgob Lars Olof Nathan (Jonathan) Söderblom, Sweden, arweinydd y mudiad eciwmenaidd

1931

Jane Addams, UDA, arlywydd rhyngwladol y Women's International League for Peace and Freedom a

Nicholas Murray Butler, UDA am hyrwyddo'r Briand-Kellogg Pact

1932

Dim

1933

Sir Norman Angell (Ralph Lane), DU, llenor, aelod o Bwyllgor Gweithredol Cynghrair y Cenhedloedd a'r National Peace Council

1934

Arthur Henderson, DU, cadeirydd Disarmament Conference Cynghrair y Cenhedloedd

1935

Carl von Ossietzky, yr Almaen, newyddiadurwr a heddychwr

1936

Carlos Saavedra Lamas, yr Ariannin, arlywydd Cynghrair y Cenhedloedd a chyfryngwr rhwng Paraguay a Bolifia

1937

Cecil o Chelwood, am sefydlu a bod yn arlywydd yr International Peace Campaign

1938

Nansen International Office For Refugees, Geneva.

1939

Dim

1940

Dim

1941

Dim

1942

Dim

1943

Dim

1944

Pwyllgor Rhyngwladol y Groes Goch (gwobrwywyd yn ôl-weithredol ym 1945)

1945

Cordell Hull, UDA am gyd-sefydlu'r Cenhedloedd Unedig

1946

Emily Greene Balch, UDA arlywydd rhyngwladol mygedol y Women's International League for Peace and Freedom a

John R. Mott, UDA, cadeirydd yr International Missionary Council ac arlywydd y World Alliance of Young Men's Christian Associations

1947

The Friends Service Council, UD, a'r American Friends Service Committee, UDA, ar ran Gymdeithas Grefyddol Cyfeillion.

1948

Dim

1949

Lord John Boyd Orr of Brechin, DU, arlywydd y General Food and Agricultural Organization, arlywydd y National Peace Council ac arlywydd y World Union of Peace Organizations

1950

Ralph Bunche am gyfryngu ym Mhalestina (1948).

1951

Léon Jouhaux, Ffrainc, arlywydd yr International Committee of the European Council, is-arlywydd International Confederation of Free Trade Unions, is-arlywydd World Federation of Trade Unions, aelod o ILO Council, dirprwy i'r Cenhedloedd Unedig

1952

Albert Schweitzer, Ffrainc, am sefydlu'r Lambarene Hospital yn Gabon

1953

Ysgrifennydd gwladol yr Unol Daleithiau George Catlett Marshall am y Marshall Plan

1954

Swyddfa'r United Nations High Commissioner for Refugees

1955

Dim

1956

Dim

1957

Lester Bowles Pearson, ar y pryd yn Brif Weinidog Canada ac yn arlywydd 7fed sesiwn Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig am greu lluoedd heddwch yn ystod Argyfwng Suez.

1958

Georges Pire, Gwlad Belg, arweinydd L'Europe du Coeur au Service du Monde, sefydliad dyngarol ar gyfer ffoaduriaid

1959

Philip Noel-Baker, DU, am ei waith di-flino dros heddwch a chydweithiad rhyngwladol

1960

Albert Lutuli, De Affrica, arlywydd yr ANC (African National Congress)

1961

Dag Hammarskjöld, Sweden, ysgrifennydd cyffredinol y Cenhedloedd Unedig (ar ôl iddo farw).

1962

Linus Carl Pauling, UDA am ei ymgyrch yn erbyn profion arfau atomig

1963

Pwyllgor Rhyngwladol y Groes Goch, Geneva a

League of Red Cross Societies, Geneva.

1964

Martin Luther King Jr, UDA am ei ymgyrch dros hawliau sifil

1965

UNICEF

1966

Dim

1967

Dim

1968

René Cassin, Ffrainc, arlywydd Llys Ewropeaidd Hawliau Dynol

1969

International Labour Organization (I.L.O.), Geneva.

1970

Norman Borlaug, UDA am ei ymchwyl i'r International Maize and Wheat Improvement Center

1971

Canghellor Willy Brandt, yr Almaen, am Ostpolitik Gorllewin yr Almaen sydd yn dangos agwedd newydd ar gyfer Dwyrain Ewrop a Dwyrain yr Almaen

1972

Dim

1973

Ysgrifenydd Gwladol Henry A. Kissinger, UDA a Gweinidog Tramor Le Duc Tho, Fietnam (gwrthododd), am ei waith "for the Vietnam peace accord".

1974

Seán MacBride, Iwerddon, arlywydd yr International Peace Bureau a Chomisiwn Namibia y Cenhedoledd Unedig a

Eisaku Sato, Siapan, Prif Weinidog

1975

Andrei Dmitrievich Sakharov, Undeb Sofietaidd am ei ymgyrch dros hawliau dynol

1976

Betty Williams a Mairead Corrigan am sefydlu Northern Ireland Peace Movement (newidwyd ei enw i Community of Peace People yn ddiweddarach)

1977

Amnesty International, Llundain, am ei ymgyrch yn erbyn artaith

1978

Arlywydd Mohamed Anwar Al-Sadat, yr Aifft a Phrif Weinidog Menachem Begin, Israel am drafodaeth heddwch rhwyng yr Aifft ac Israel

1979

Y Fam Teresa, ymgyrchwraig dros ymwybyddiaeth o dlodi (India)

1980

Adolfo Pérez Esquivel, yr Ariannin dros hawliau dynol

1981

Swyddfa'r United Nations High Commissioner for Refugees

1982

Alva Myrdal, Sweden a Alfonso García Robles, Mecsico, cynrychiolyddion i General Assembly on Disarmament y Cenhedloedd Unedig

1983

Lech Wałęsa, Gwlad Pwyl, am sefydlu Solidarność a'i ymgyrch dros hawliau dynol; arlywydd cyntaf y wlad ar ôl cwymp Comiwnyddiaeth

1984

Esgob Desmond Mpilo Tutu, De Affrica, am ei waith yn erbyn Apartheid

1985

International Physicians for the Prevention of Nuclear War, Boston.

1986

Elie Wiesel, UDA, llenor, a oroesodd yr Holocost

1987

Óscar Arias Sánchez, Costa Rica, am sefydlu trafodaeth heddwch yn America Canolog

1988

Lluoedd heddwch y cenhedloedd unedig, Efrog Newydd

1989

Tenzin Gyatso, y pedwerydd Dalai Lama ar ddeg.

1990

Mikhail Sergeyevich Gorbachev, Arlywydd yr Undeb Sofietaidd am helpu i ddod â'r Rhyfel Oer i ben

1991

Aung San Suu Kyi, Burma, arweinydd gwrthblaid ac ymgyrchydd dros hawliau dynol

1992

Y llenor Rigoberta Menchú, Gwatemala, am ei ymgyrch dros hawliau dynol, yn bennaf i bobloedd cynhenid

1993

Arlywydd Nelson Mandela, De Affrica a'r arlywydd blaenorol Frederik Willem de Klerk, De Affrica, "for their work for the peaceful termination of the apartheid regime, and for laying the foundations for a new democratic South Africa"

1994

Yasser Arafat, Cadeirydd y PLO (Palesteina), Shimon Peres, Gweinidog Tramor Israel a Yitzhak Rabin, Prif Weinidog Israel, am ddiweddu'r Oslo peace accords

1995

Joseph Rotblat, Gwlad Pwyl/DU) a'r Pugwash Conferences on Science and World Affairs am eu hymgyrch yn erbyn arfau niwclear

1996

Carlos Felipe Ximenes Belo, Dwyrain Timor, a José Ramos Horta, Dwyrain Timor, am eu gwaith dros ddatrys y gwrthdaro yn Nwyrain Timor

1997

International Campaign to Ban Landmines (ICBL) a Jody Williams am eu hymgyrch ar gyfer gwahardd a chlirio ffrwdrynnau tir

1998

John Hume, DU a David Trimble, DU, am eu gwaith dros ddatrys y gwrthdaro yng Ngogledd Iwerddon

1999

Médecins Sans Frontières, Brwsel

2000

Arlywydd Kim Dae Jung, De Corea am ei waith ar dros ddemocratiaeth a hawliau dyngarol ac yn arbennig am ei ymgyrch ar gyfer perthynas y De gyda Gogledd Corea

2001

Kofi Annan, Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, Ghana

2002

Jimmy Carter, cyn-Arlywydd yr Unol Daleithiau "for his decades of untiring effort to find peaceful solutions to international conflicts, to advance democracy and human rights, and to promote economic and social development"

2003

Shirin Ebadi, Iran, "am ei waith dros hawliau dyngarol a thros democratiaeth."

2004

Wangari Maathai, Kenya, "am ei chyfraniad i ddatblygiad cynaladwyaeth, democratiaeth a heddwch."

2005

Yr IAEA a Mohamed ElBaradei, Yr Aifft, "am eu hymdrech i atal ynni niwclear rhag cael ei ddefnyddio at amcanion milwrol, a bod ynni niwclear ar gyfer amcanion heddychlon yn cael ei ddefnyddio yn y modd mwyaf diogel posibl."