Rhuthun

Rhuthun Sir Ddinbych

Mae Rhuthun yn dref fach, oedd â phoblogaeth o 5,218 yn 2001 (47% gwryw, 53% benyw, oed cyfartaledd 43.0). Hi yw tref sirol Sir Ddinbych, ac fe'i lleolir ar lan Afon Clwyd yn ne Dyffryn Clwyd. Mae'r A494 a'r A525 yn rhedeg trwyddi. Mae gan y dref hen gastell, a adeiladwyd tuag 1280, ond cafodd ei ddymchwel ar ôl y Rhyfel Cartref, ac fe'i ail-adeiladwyd fel gwesty mawr yn y 19eg ganrif. Mae Rhuthun wedi ei chyfeillio â thref Brieg, Llydaw.

Hanes

Codwyd castell yn Rhuthun gan Edward I o Loegr tua'r flwyddyn 1280.

Ar 16 Medi, 1400, llosgodd Owain Glyndŵr dref Rhuthun i lawr, heblaw'r castell. Mae plac yn nodi'r ffaith hon ar fanc y Nat West, yr adeilad o flaen yr un presenol a losgwyd gyntaf gan Owain. Ymunodd llawer o drigolion Rhuthun gydag Owain gan ymosod wedyn ar Ddinbych, Rhuddlan ac yna Fflint. Ar y plac mae dyfyniad o waith y prifardd Robin Llwyd ab Owain:

'Yn dy galon di... Glyn Dŵr!'

Yn ddiweddar agorwyd drysau Tŷ Nantclwyd (neu Nantclwyd y Dre) i'r cyhoedd, adeilad sy'n dyddio nol i oddeutu 1445.

Gall y cyhoedd hefyd ymweld â'r Hen Garchar a adferwyd yn ôl i'w ogoniant cynnar yn ddiweddar. Dyma'r carchar a enwogwyd yn y gerdd:

Mae Wil yng ngharchar Rhuthyn, A'i wedd yn ddigon trist...

Yn ôl yr hanesydd Peter Smith (gweler Gwyddoniadur Cymru), 'Tan y 18ed ganrif roedd y rhan fwyaf o drefi Cymru yn frith o dai du a gwyn (megis Ty Nantclwyd y Dre). Bellach, dim ond Rhuthun sydd ar ôl. Dylid ei gwarchod yn ofalus fel cofeb genedlaethol, fel yr atgof olaf sydd gennym...'

Yr Hen Lys a Carchar Rhuthun (1401), Sgwâr Sant Pedr, Rhuthun

Pobol sy'n gysylltiedig â Rhuthun

• Yr Actor Rhys Ifans
• Emrys ap Iwan
• Robat Arwyn
• Rhys Meirion
• Dave Brailsford

Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Rhuthun ym 1973. Am wybodaeth bellach gweler:

• Eisteddfod Genedlaethol Cymru Rhuthun 1973

Dolenni allanol

• (Saesneg)Gwefan swyddogol Cyngor y Dref
• Gwefan gefeillio Rhuthun - Brieg
• (Saesneg) Blog Rhuthun

Trefi a phentrefi Sir Ddinbych

Dinas
Llanelwy
Trefi
Corwen  · Dinbych  · Llangollen  · Prestatyn  · Rhuddlan  · Rhuthun  · Y Rhyl
Pentrefi
Aberchwiler  · Betws Gwerful Goch  · Bodelwyddan  · Bodfari  · Bontuchel  · Bryneglwys  · Bryn Saith Marchog  · Carrog  · Cefn Meiriadog  · Clocaenog  · Cwm  · Cyffylliog  · Cynwyd  · Derwen  · Diserth  · Y Ddwyryd  · Efenechtyd  · Eryrys  · Four Crosses  · Gallt Melyd  · Gellifor  · Glyndyfrdwy  · Graeanrhyd  · Graigfechan  · Gwyddelwern  · Henllan  · Loggerheads  · Llanarmon-yn-Iâl  · Llanbedr Dyffryn Clwyd  · Llandegla  · Llandrillo  · Llandyrnog  · Llandysilio-yn-Iâl  · Llanelidan  · Llanfair Dyffryn Clwyd  · Llanferres  · Llanfwrog  · Llangwyfan  · Llangynhafal  · Llanrhaeadr-yng-Nghinmeirch  · Llanynys  · Maeshafn  · Melin y Wig  · Nantglyn  · Pandy'r Capel  · Pentrecelyn  · Pentre Dŵr  · Prion  · Rhewl (1)  · Rhewl (2)  · Rhuallt  · Saron  · Sodom  · Tafarn-y-Gelyn  · Trefnant  · Tremeirchion