Yr Wcráin

Wcrain
	''Україна; Ukrayina''
Math	Gwlad
	Uk-Україна (2).oga, En-us-Ukraine.ogg, Fr-l'Ukraine-fr Be.ogg, Pl-Ukraina.ogg, Nl-Oekraïne.ogg, Lb-Ukrain.ogg
Prifddinas	Kiev
Poblogaeth	42,558,328
Sefydlwyd	24 Awst 1991 ;
Anthem	Shche ne vmerla Ukraina
Pennaeth llywodraeth	Denys Shmyhal
Cylchfa amser	UTC+2, UTC+03:00, EET
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Wcreineg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Dwyrain Ewrop, Cyn-weriniaethau'r Undeb Sofietaidd
Gwlad	Yr Wcráin
Arwynebedd	603,629 ±1 km²
Yn ffinio gyda	Belarws, Gwlad Pwyl, Slofacia, Hwngari, Rwmania, Moldofa, Rwsia, yr Undeb Ewropeaidd
Cyfesurynnau	49°N 32°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Cabined y Gweinidogion
Corff deddfwriaethol	Verkhovna Rada
Swydd pennaeth; y wladwriaeth	Arlywydd Wcráin
Pennaeth y wladwriaeth	Volodymyr Zelenskyi
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Prif Weinidog Wcráin
Pennaeth y Llywodraeth	Denys Shmyhal
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$112,154 million
CMC y pen	$2,639
Arian	hryvnia
Canran y diwaith	8 ±1 %
Cyfartaledd plant	1.498
Mynegai Datblygiad Dynol	0.747
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Gwlad a gweriniaeth yn nwyrain Ewrop yw'r Wcráin. Ystyr y gair "Wcráin" yw'r "wlad gyda ffiniau" (yn debyg i'r "Mers" rhwng Cymru a Lloegr, a gwledydd cyfagos iddi yw Ffederasiwn Rwsia, Belarws, Gwlad Pwyl, Slofacia, Hwngari, Rwmania a Moldofa. Ei ffin i'r de yw'r Môr Du ac i'r de ddwyrain ohoni mae'r Môr Azov.

Mae gan yr Wcráin arwynebedd o 603,628 km² (233,062 mi sgw), sy'n golygu mai hi yw'r wlad fwyaf yn Ewrop (o'r gwledydd hynny sy'n gyfan gwbl o fewn Ewrop).^[1]^[2]^[3]

Gwladychwyd neu meddiannwyd ei thiroedd gan fodau dynol tua 44,000 o flynyddoedd yn ôl,^[4] ac mae'n ddigon posib mai yma y dofwyd y ceffyl am y tro cyntaf,^[5]^[6]^[7] a'r fan lle y cychwynnwyd siarad Ieithoedd Indo-Ewropeaidd.

Mae ehangder ei thiroedd a'i ffermydd ffrwythlon dros y blynyddoedd yn golygu ei bod ymhlith y gwledydd gorau am gynhyrchu grawn ac yn 2011, yr Wcráin oedd y trydydd gorau drwy'r byd.^[8] Yn ôl Cyfundrefn Masnach y Byd, mae'r Wcráin, felly'n un o'r 10 gwlad mwyaf dymunol i'w meddiannu.^[9] Ar ben hyn, mae ganddi un o'r diwydiannau creu awyrennau gorau.

Ceir poblogaeth o oddeutu 44.6 miliwn o bobl^[10] gyda 77.8% ohonyn nhw o darddiad Wcreinaidd, 17% yn Rwsiaid, Belarwsiaid, Tatariaid neu'n Rwmaniaid. Wcreineg yw'r iaith swyddogol a'i gwyddor yw'r wyddor Gyrilig Wcraneg. Siaredir y Rwsieg hefyd gan lawer. Y grefydd fwyaf yn y wlad yw'r Eglwys Uniongred Ddwyreiniol sydd wedi dylanwadu'n helaeth ar bensaernïaeth y wlad yn ogystal a'i llenyddiaeth a'i cherddoriaeth.

Roedd hi'n rhan o'r Undeb Sofietaidd.

Daearyddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif erthygl: Daearyddiaeth yr Wcráin

Gweler hefyd: Rhestr dinasoedd yr Wcráin.

Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif erthygl: Hanes yr Wcráin

O'r 9g ymlaen, roedd y diriogaeth a elwir yn yr Wcráin erbyn hyn yn ganolbwynt i wareiddiad Slafaidd Dwyreiniol. Yn ystod y canrifoedd dilynol, fe'i rhanwyd rhwng nifer o rymoedd rhanbarthol. Wedi cyfnod byr o annibyniaeth wedi Chwyldro Rwsia ym 1917, daeth y wlad yn un o'r Gweriniaethau Sofietaidd cyntaf ym 1922. Estynwyd tiriogaeth Gweriniaeth Sofietaidd yr Wcráin tua'r gorllewin wedi'r Ail Ryfel Byd, ac eto ym 1954. Daeth yr Wcráin yn annibynnol unwaith eto wedi dymchwel yr Undeb Sofietaidd ym 1991.

Gwleidyddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif erthygl: Gwleidyddiaeth yr Wcráin

Diwylliant[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif erthygl: Diwylliant yr Wcráin

Demograffeg[golygu | golygu cod y dudalen]

Yn ôl Cyfrifiad yr Wcráin 2001, mae'r Wcreiniaid ethnig yn ffurfio 77.8% o'r boblogaeth. Grwpiau mawr eraill ydy'r Rwsiaid (17.3%), Belarwsiaid (0.6%), Moldofiaid (0.5%), Tatariaid Crimea (0.5%), Bwlgariaid (0.4%), Hwngariaid (0.3%), Rwmaniaid (0.3%), Pwyliaid (0.3%), Iddewon (0.2%), Armeniaid (0.2%), Groegwyr (0.2%) a'r Tatariad eraill (0.2%). Poblogaeth wrban sy gan yr Wcráin gyda 67.2% yn byw mewn trefi.

Ers degawd a mwy mae argyfwng demograffaidd yn y wlad gyda mwy yn marw na'r genedigaethau. Genedigaethau 9.55 /1,000 poblogaeth, Marwolaethau 15.93 /1,000 poblogaeth. Mae lefel iechyd isel yn y wlad yn cyfrannu at hyn ac yn 2007 roedd y boblogaeth yn gostwng ar y pedwerydd gyflymdra yn y byd.

Telir 12,250 hryvnia (tua £120) am y plentyn cyntaf, 25,000 hryvnia (tua £250) am yr ail a 50,000 hryvnia (tua £500) am y trydydd a phedwerydd. Dim ond mewn chwarter o'r ardaloedd mae cynnydd poblogaeth - i gyd yng ngorllewin y wlad. Rhwng 1991 a 2004, symudodd tua 3.3 miliwn i mewn i'r Wcráin (o'r Undeb Sofietaidd) ac aeth 2.5 miliwn allan - y rhan fwyaf i'r Undeb Sofietaidd. Yn 2006, roedd tua 1.2 million Canadiaid o dras Wcreiniaid yn arbennig yng ngorllewin Canada.

Cyfesurynnau: 49°N 32°E / 49°N 32°E / 49; 32

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]

↑ Chin, Richard (2011). Global Clinical Trials. Elsevier. t. 345. ISBN 0-12-381537-1.
↑ Evans, Chandler (2008). Future of Google Earth. BookSurge. t. 174. ISBN 1-4196-8903-7.
↑ "Basic facts about Ukraine". Ukrainian consul in NY. Cyrchwyd 10 Tachwedd 2010.
↑ Gray, Richard (18 Rhagfyr 2011). "Neanderthals built homes with mammoth bones". Daily Telegraph. London. Cyrchwyd 8 January 2014.
↑ Matossian Shaping World History tud. 43
↑ "What We Theorize – When and Where Did Domestication Occur". International Museum of the Horse. Cyrchwyd 12 Rhagfyr 2010.
↑ "Horsey-aeology, Binary Black Holes, Tracking Red Tides, Fish Re-evolution, Walk Like a Man, Fact or Fiction". Quirks and Quarks Podcast with Bob Macdonald. CBC Radio. 7 Mawrth 2009. Cyrchwyd 18 September 2010.
↑ "Ukraine becomes world's third biggest grain exporter in 2011 – minister" (Press release). Black Sea Grain. 20 Ionawr 2012. http://www.blackseagrain.net/data/news/ukraine-becomes-worlds-third-biggest-grain-exporter-in-2011-minister. Adalwyd 31 Rhagfyr 2013.
↑ "World Trade Report 2013". World Trade Organisation. Cyrchwyd 2014-01-26.
↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni osodwyd unrhyw destun ar gyfer y 'ref' pop

Dolennau allanol[golygu | golygu cod y dudalen]

Llywodraeth

[1] Chin, Richard (2011). Global Clinical Trials. Elsevier. t. 345. ISBN 0-12-381537-1.

[2] Evans, Chandler (2008). Future of Google Earth. BookSurge. t. 174. ISBN 1-4196-8903-7.

[UKRCONSUL-3] "Basic facts about Ukraine". Ukrainian consul in NY. Cyrchwyd 10 Tachwedd 2010.

[4] Gray, Richard (18 Rhagfyr 2011). "Neanderthals built homes with mammoth bones". Daily Telegraph. London. Cyrchwyd 8 January 2014.

[5] Matossian Shaping World History tud. 43

[6] "What We Theorize – When and Where Did Domestication Occur". International Museum of the Horse. Cyrchwyd 12 Rhagfyr 2010.

[cbc.ca-7] "Horsey-aeology, Binary Black Holes, Tracking Red Tides, Fish Re-evolution, Walk Like a Man, Fact or Fiction". Quirks and Quarks Podcast with Bob Macdonald. CBC Radio. 7 Mawrth 2009. Cyrchwyd 18 September 2010.

[8] "Ukraine becomes world's third biggest grain exporter in 2011 – minister" (Press release). Black Sea Grain. 20 Ionawr 2012. http://www.blackseagrain.net/data/news/ukraine-becomes-worlds-third-biggest-grain-exporter-in-2011-minister. Adalwyd 31 Rhagfyr 2013.

[9] "World Trade Report 2013". World Trade Organisation. Cyrchwyd 2014-01-26.

[pop-10] Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni osodwyd unrhyw destun ar gyfer y 'ref' pop

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

gw • sg • go Cymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol (CIS)
Aelodau	Armenia · Aserbaijan · Belarws · Casachstan · Cyrgystan · Moldofa · Rwsia · Tajicistan · Wsbecistan
Cymdeithion-aelodau	Tyrcmenistan