Viktor Yanukovich

Viktor Yanukovich
Ganwyd	Віктор Федорович Янукович  9 Gorffennaf 1950  Yenakiieve
Dinasyddiaeth	Wcráin
Addysg	Doethur Nauk mewn Economeg
Alma mater	Donetsk National Technical University Ukrainian State University of Finance and International Trade
Galwedigaeth	peiriannydd, economegydd, gwleidydd, cyfreithegwr, diplomydd, darlithydd
Swydd	Arlywydd Wcráin, Prif Weinidog Wcráin, Prif Weinidog Wcráin, Prif Weinidog Wcráin, Dirprwy Pobl Wcrain, Dirprwy Pobl Wcrain, Cynrychiolydd Cynulliad Seneddol Cyngor Ewrop, Dirprwy Aelod Cynulliad Seneddol Cyngor Ewrop, Governor of Donetsk Oblast, Chairman of the Donetsk Regional Council
Plaid Wleidyddol	Communist Party of Ukrainian Soviet Socialist Republic, Party of Regions
Priod	Lyudmila Yanukovych
Plant	Viktor Viktorovych Yanukovych, Oleksandr Yanukovych
Gwobr/au	Urdd José Martí, Order of St. Mesrop Mashtots, Medal of Anania Shirakatsi, Urdd Teilyngdod, Dosbarth lll, Urdd Teilyngdod, Dosbarth II, Urdd Teilyngdod, Dosbarth 1af, Uwch Groes y Lleng Anrhydedd, Order of Ismoili Somoni, Silver Olympic Order, Urdd Gwladwriaeth Serbia, Heydar Aliyev Order, Order of Zayed, Merited transport worker of Ukraine, Gweithiwr Rheilffordd Anrhydeddus, Order of Holy Prince Daniel of Moscow 1st class, Gwobr Sergij Radonezjskij, Miner's Glory 1st class, Miner's Glory 2nd class, Miner's Glory 3rd class, Q101438997, Uwch Cordon Prif Urdd yr Eurflodyn, Order of Independence, Presidential Order of Excellence, Urdd Sant Sergius o Radonezh, Order of St. Nestor the Chronicler, Dostyk Order of grade I, Q102048093, Q102048138, Order of the Precious Wand, Urdd Coron Brwnei, Order of the Chrysanthemum, Olympic Order, Order of St. Prince Vladimir, Order of Holy Prince Daniel of Moscow
Chwaraeon
llofnod

Mae Viktor Fedorovych Yanukovych, Віктор Федорович Янукович (ganwyd ar 9 Gorffennaf 1950) yn wleidydd Wcreinaidd a wasanaethodd fel Arlywydd Wcráin rhwng 25 Chwefror 2010 a 22 Chwefror 2014. Rhwng 2006 a 2007, ef oedd Prif Weinidog Wcráin. Ar 22 Chwefror 2014, datganodd mwyafrif o'r Verkhovna Rada (Senedd Wcráin) nad oedd Yanukovych bellach yn gallu cyflawni ei ddyletswyddau cyfansoddiadol a galwyd etholiadau arlywyddol cynnar ar gyfer 25 Mai 2014. Ers 24 Chwefror 2014, datganodd llywodraeth Wcráin eu bwriad i ddwyn Yanukovych o flaen ei well ar gyhuddiadau o "lofruddiaeth dorfol o brotestwyr heddychlon." Ar 26 Chwefror 2014, cyhoeddodd y Twrnai Cyffredinol newydd Oleg Machnitsky, fod gwarant arest rhyngwladol ar gyfer Yanukovych wedi'i chyhoeddi.

Bywgraffiad

Ganed Yanukovych yn rhanbarth y Donbas yn nwyrain Wcráin i deulu dosbarth gweithiol o fewnfudwyr o Belarws. Mae Yanukovich yn enw Belarwsieg. (ceir pentref o'r enw Yanukovichi, yn Belarus sy'n agos ir ffin gyda Lithwania, mae Yanuk yn bychanig Belarwsaidd ar gyfer yr enw Yan neu Jan, sef, Ioan yn Gymraeg). Collodd ei rieni ac wedi dod yn amddifad, treuliodd ei arddegau gyda'i fam-gu. Dioddefodd fagwraeth anodd iawn. Atgfodd, "roedd fy mhelntydod yn anodd a llwglyd. Tyfais i fyny heb fy mam a fu farw pan oeddwn i'n ddwy oed. Roeddwn i'n mynd ar hyd y lle yn droednoeth ar y strydoedd. Roedd rhaid i fi ymladd bob dydd.."

Yn 1967 a 1970 fe'i ddedfrydwyd ddwywaith i gyfnodau yn y carchar am ladrata ac ymosodiadau corfforol. O 1969 bu'n gweithio fel gosodwr nwy mewn ffatri fetel ac o 1972 fel trydanwr mewn cwmni bysiau lleol. Ym 1980 cafodd radd mewn peirianneg fecanyddol yn Sefydliad Polytechnig Donetsk. Yn fuan wedi hynny, ymunodd â'r CPSU a chafodd swydd reoli yn y sector trafnidiaeth, lle byddai'n esgyn yn gyflym.

Gwleidyddiaeth

Dechreuodd ei yrfa wleidyddol ym mis Awst 1996, pan gafodd ei benodi'n ddirprwy gadeirydd gweinyddiaeth Oblast Donetsk; ym mis Mai 1997 daeth yn gadeirydd. Yn 2001, graddiodd wedyn o Academi Masnach Dramor Wcráin gyda gradd meistr mewn cyfraith ryngwladol, ac yn fuan wedi hynny cafodd deitlau'r meddyg a'r athro. O ran argymhelliad yr Arlywydd Leonid Kuchma, llwyddodd Anadoly Kinach fel Prif Weinidog Wcráin ar 21 Tachwedd 2002.

Mae llawer o ddyfalu ynghylch dyrchafiad sydyn Yanukovych, yn enwedig ers ei chyhoeddi'n ddiweddarach, mae dogfennau ysgrifenedig yn dangos na allai hyd yn oed ysgrifennu ei deitlau ei hun ac enw ei wraig heb gamgymeriadau sillafu. Mae ei gefnogwyr yn ei weld fel cyfuniad o'i rinweddau ei hun a diogelu cyn-gosmonaut a'r seneddwr Georgi Beregovoi. Gall y ffaith ei fod yn gweithio i'r KGB hefyd chwarae rôl hefyd. Fodd bynnag, nid oes tystiolaeth ar gyfer unrhyw un o'r tybiaethau hyn.

Yn swyddogol, llywodraeth gyntaf Yanukovych oedd y llywodraeth glymblaid go iawn gyntaf, gyda chefnogaeth mwyafrif o'r Verkhovna Rada. Yn ymarferol, roedd penodi gweinidogion wedyn yn dal i gael ei gadw ar gyfer y llywydd yn unig. Collodd y llywodraeth ei mwyafrif yn haf 2004.

Mae Yanukovych yn perthyn i fudiad gwleidyddol sy'n cynnal cysylltiadau agos â busnes. Mae ei gefnogwyr wedi'u grwpio yn y "Blaid y Rhanbarthau" fel y'i gelwir (Партія Регіонів), sy'n mwynhau'r cymorth mwyaf yn nwyrain Ukrain. Mae agenda wleidyddol y grŵp hwn yn cynnwys datganoli, cymorthdaliadau'r llywodraeth ar gyfer y diwydiant sy'n dioddef yn yr ardal, a rhwyd diogelwch cymdeithasol dda. Yn ystod y misoedd diwethaf cyn yr etholiadau arlywyddol, mae'r llywodraeth wedi clustnodi llawer o arian ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol a phensiynau, y mae beirniaid yn ystyried symudiad peryglus, poblyddol sy'n peryglu twf economaidd.

Hefyd,roedd Yanukovych a'i blaid yn mynd ar drywydd cysylltiadau agosach â Rwsia, yn ogystal â statws swyddogol i'r iaith Rwsieg. Yn ne a dwyrain Wcráin, lle mae canran uchel o Rwsia'n byw a lle mae gan hyd yn oed y rhan fwyaf o Wcreiniaid â Rwsieg fel eu hiaith gyntaf, mae llawer o gefnogaeth i hyn - neu, mi oedd nes Rhyfel Rwsi ar Wcráin yn 2022. Yn ystod dwy flynedd ei brif gynghrair, mae Yanukovych wedi mabwysiadu tôn gynyddol wrth-genedlaetholgar, gwrth-Orllewinol a pro-Rwsia, gyda rhanbarthau gorllewin Wcreiniaid hefyd yn dioddef.

Etholiadau Arlywyddol 2004

Yanukovich yn fforwm economaidd ryngwladol, Davos, Ionawr 2013

Ar 31 Hydref 2004, daeth cyfnod y Arlywydd Leonid Kuchma i ben yn swyddogol. Yn rownd gyntaf yr etholiadau arlywyddol a gynhaliwyd ar y diwrnod hwnnw, ymgymerodd Yanukovych â thua phump ar hugain o ymgeiswyr eraill, a'r ymgeisydd gwrthblaid democrataidd, Viktor Yushchenko, oedd y pwysicaf. Yn y pen draw, enillodd Yushchenko yr etholiadau gydag ychydig o wahaniaeth: roedd 39.87% o'r pleidleisiau ar gyfer Yushchenko o'i gymharu â 39.32% ar gyfer Yanukovych. O'r ymgeiswyr eraill, ni chafodd yr un ohonynt fwy na 6% o'r pleidleisiau. Yn yr etholiadau hyn, a oedd yn cael eu dominyddu gan drais, twyll a chyhuddiadau cydfuddiannol, mwynhaodd Yanukovych gefnogaeth answyddogol yr Arlywydd Kuchma, er nad oedd erioed wedi'i benodi'n swyddogol yn "dywysog y goron". Talodd cyfryngau'r wladwriaeth sylw bron yn gyfan gwbl i ymgyrch Yanukovych a chafodd y cyfryngau annibynnol eu rhwystro rhag gweithredu.

Cynhaliwyd ail rownd yr etholiadau ar 21 Tachwedd 2004. Unwaith eto, roedd yn ras ysgwydd wrt ysgwydd rhwng Yanukovych a Yushchenko, a enillwyd yn y pen draw gan Yanukovych gyda gwahaniaeth bach (tua 49% o gymharu â 47%). Fodd bynnag, nid oedd yr wrthblaid yn derbyn y canlyniad hwn a galwodd ar y boblogaeth i streicio a phrotestiadau torfol, galwad a gafodd sylw gan filiynau (y Chwyldro Oren). Yn y cyfamser, roedd tystiolaeth yn pentyrru bod ail rownd yr etholiadau wedi'i hategu gan dwyll etholiadol ar raddfa fawr. Ar 3 Rhagfyr, datganwyd bod y canlyniad yn annilys gan Goruchaf Lys Wcráin. Enillwyd ail rownd newydd, a gynhaliwyd ar 26 Rhagfyr 2004, gan Yushchenko, a oedd yn cyfrif am 52.0% o'r pleidleisiau, tra bod Yanukovych yn sownd ar 44.2 %. Ar 31 Rhagfyr, cyhoeddodd Yanukovych ei ymddiswyddiad.

Etholiadau seneddol 2006

Ar 26 Mawrth 2006, cymerodd ran yn yr etholiadau seneddol. Ef oedd arweinydd y rhestr ar gyfer Plaid y Rhanbarthau, a ddaeth i'r amlwg fel y blaid gryfaf yn yr etholiadau hyn gyda 32.14% o'r pleidleisiau, y mae llawer o ddadansoddwyr yn eu priodoli i'r gwrthdaro a oedd wedi codi ar ôl y Chwyldro Oren rhwng ei wrthwynebwyr Viktor Yushchenko a Yulia Tymoshenko. Ar y dechrau, pleidiau Yushchenko a Tymoshenko, ynghyd â democratiaid cymdeithasol Oleksandr Moroz, ceisio dod i gytundeb clymblaid i gadw Yanukovych allan o bŵer, ond ar ôl ychydig fisoedd o drafodaethau, roedd y gwrthddywediadau'n amhosibl. Yna penderfynodd Moroz gefnogi Yanukovych. Ar ôl i'r Prif Weinidog Yuri Yechanurov ymddiswyddo o'i gabinet ar 25 Mai 2006, cafodd y senedd newydd ei chwyddo. Mae Yanukovych yn aelod o'r grŵp hwn fel cadeirydd ei blaid.

Ar 4 Awst 2006, daeth Yanukovych yn brif weinidog eto ar ôl cael ei benodi gan y llywydd. Cymeradwywyd ei benodiad gan y senedd o 271 pleidlais i 9. Ar ôl etholiadau cynnar 2007, cafodd ei olynu gan Yulia Tymoshenko (18 Rhagfyr 2007).

Arlywydd

Ar ôl ail rownd etholiadau 2010, Yanukovych gafodd y nifer fwyaf o bleidleisiau. Cynhaliwyd y bleidlais ar 7 Chwefror 2010. Enillodd Yanukovych yr etholiadau gan y Prif Weinidog Yulia Tymoshenko. Ar 25 Chwefror, 2010, cafodd Viktor Yanukovych ei ysgubo i mewn fel Arlywydd Wcráin. Yn ei anerchiad agoriadol, dywedodd fod y wlad ar ddechrau cyfnod newydd ac mae'n cael trafferth gyda dyled, tlodi, llygredd ac economi sy'n chwalu.

Ni fynychodd Yushchenko, rhagflaenydd Yanukovich fel Arlywydd, seremoni urddo Yanukovich na chwaith y Prif Weinidog, Yulia Tymoshenko, a'i phlaid, Bloc Yulia Tymoshenko.

Ym mis Tachwedd 2013, gwrthododd Yanukovych gadarnhau cytundeb cymdeithas gyda'r Undeb Ewropeaidd. Yna daeth Wcráin yn llwyfan i brotestiadau ar raddfa fawr, a oedd o blaid Ewrop i ddechrau, ond ym mis Ionawr 2014 cymerodd gymeriad cynnydd poblogaidd yn erbyn llywodraeth Yanukovych. Unwaith eto, cafwyd llawer iawn o brotest yn Sgwâr Annibyniaeth yn Kiev, y Maidan, torrodd terfysgoedd ac roedd adeiladau'r llywodraeth yn stormus. Cynyddodd y sefyllfa ar Chwefror 18, 2014, pan gafodd esgidiau eu tanio yn y protestwyr - dyma oedd protestiadau'r Euromaidan.

Dadleua gwrthwynebwyr y farn hon nad oedd Yanukovych erioed wedi rhoi'r gorchymyn i saethu at yr yswirwyr a bod yr esgidiau wedi'u tanio gan wrthwynebwyr Yanukovych i'w feio. Yn y dyddiau a ddilynodd, cafwyd ymladd trwm, lle lladdwyd cyfanswm o fwy na chant o bobl a channoedd wedi'u clwyfo. Ar 21 Chwefror 2014, newidiodd pethau, pan ddiflannodd yr Arlywydd Yanukovych o Kyiv, gan ffoi'n gyntaf i Kharkiv, yna i Crimea ac yn olaf i Rwsia. Ar 22 Chwefror 2014, cafodd ei ddiswyddo gan y Verkhovna Rada a diwrnod yn ddiweddarach, penodwyd Llefarydd y Senedd Oleksandr Turchynov yn llywydd dros dro.

Cafodd Yanukovych ei ddedfrydu mewn absenoliaeth gan lys Wcreinaidd ym mis Ionawr 2019 i dair blynedd ar ddeg yn y carchar am deyrnfradwriaeth. Yn ôl y llys, roedd Yanukovych wedi helpu'r Rwsia i oresgyn Crimea. Roedd wedi gofyn i Rwsia am help wrth i'r protestiadau barhau. Defnyddiodd Rwsia'r cais fel cyfreithlondeb i anfon milwyr o Rwsia i Crimea, er bod Yanukovych wedi gwadu wedyn mai dyma oedd bwriad y cais.

Rhyfel Rwsia ar Wcráin 2022

Yn ystod Rhyfel Rwsia ar Wcráin yn 2022, cododd enw Yanukovich yn ôl i'r brig. Ym mis Ionawr danfonodd lythyr cyfreithiol i adennill ei statws fel cyn Arlywydd a brotestiodd ei fod wedi ei ddiorseddu fel Arlywydd ar gam. Roedd yn am i'r Verkhovna Rada dynnu teitl Arlywydd Wcráin oddi ar Yanukovych gan basio deddf ar 4 Chwefror 2015, diwrnod wedi iddo ffoi i Rwsia yn dilyn protestiadau torfol cenedlaethol yn erbyn ei lywodraeth.

Ym mis Mawrth 2022 ynghannol y Rhyfel waedlyd, datgelwyd bod Arlywydd Putin o Rwsia am orseddu Yanukovich fel Arlywydd Wcráin yn dilyn buddugoliaeth Rwsia yn erbyn Wcráin. Nodwyd bod Yanukovich yn byw ym Melarws a bod disgwyl i luoedd Rwsia gipio prifddinas Wcráin, Kyiv ac yna gorseddu y cyn-Arlywydd yn lle'r un gyfredol a etholwyd yn ddemocrataidd yn 2019, Volodymyr Zelenskyy.

Dolenni

• BBC Profile: Ukraine's ousted President Viktor Yanukovych 2014
• Viktor Yanukovych, President of Ukraine – Cynnwys archifedig ers 9 February 2014
• Yanukovich.org — prosiect a grewyd gan gylchgrawn electronig politika.su gwybodaeth ar Yanukovich wedi 21 Chwefror 2014

Cyfeiriadau

Eginyn erthygl sydd uchod am Wcráin. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.