Etholiad nesaf y Senedd
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
96 sedd y Senedd 49 (allan o 96) sedd sydd angen i gael mwyafrif | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
.jpg)
.jpg)
| Mae'r erthygl hon yn rhan o'r gyfres: |
 |
|
Cymru o fewn y DU
Cymru o fewn yr UE
Gweithgarwch gwleidyddol
|
|
|
Bydd etholiad nesaf y Senedd yn digwydd ym mis Mai 2026 neu cyn hynny [2] i ethol aelodau Senedd Cymru. Hwn fydd y seithfed etholiad cyffredinol datganoledig ers sefydlu’r Senedd (Cynulliad Cenedlaethol Cymru gynt) ym 1999. Hwn hefyd fydd yr ail etholiad ers i’r Senedd newid ei henw ym mis Mai 2020.
Hon fydd yr etholiad cyntaf y Senedd ers i Ddeddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) 2024 ddod i rym. Mae newidiadau'r Bil yn cynnwys:
- cynyddu maint y Senedd o 60 i 96 Aelod Seneddol
- newid y dull pleidleisio i D'Hondt
- gofyniad i bob ymgeisydd fyw yng Nghymru
- etholaethau newydd: 16 etholaeth, gyda phob un yn ethol 6 aelod
Mae cynigion hefyd ar gyfer cyflwyno cwotâu amrywiaeth nad ydynt yn y Bil cyntaf.
Diwygio system etholiad
[golygu | golygu cod]Awgrymodd adroddiad Comisiwn Richard yn 2004 y dylid cynyddu nifer yr Aelodau i 80. Awgrymwyd y nifer hwnnw hefyd, o leiaf, gan adroddiad 2014 Comisiwn Silk.[3] Yn yr un modd, yn 2013 a 2016, cyhoeddodd y Gymdeithas Diwygio Etholiadol adroddiadau yn dadlau’r achos dros gynyddu maint y Cynulliad.[4][5] Awgrymodd adroddiad yn 2017 gan gomisiwn arbenigol dan arweiniad Laura McAllister gynnydd i rhwng 80 a 90 o Aelodau, newid i bleidlais sengl drosglwyddadwy (STV) a gorfodi cwotâu rhyw. Fodd bynnag, nid oedd consensws trawsbleidiol ar unrhyw un o’r mesurau hyn yn 2017. Plediodd adroddiad McAllister yn llwyddiannus dros hawliau pleidleisio i bobl ifanc 16 ac 17 oed.[3]
Bu gostyngiad yn nifer yr ASau Cymreig San Steffan yn Etholiad cyffredinol y Deyrnas Unedig, 2024, gyda nifer yr ASau yn gostwng o 40 i 32 gyda ffiniau newydd.[6] Y ffiniau newydd hyn yw'r sail ar gyfer etholaethau Senedd Cymru hefyd, gyda phob etholaeth ar gyfer Senedd Cymru yn cyfateb i ddwy etholaeth ar gyfer San Steffan.
Ar ôl etholiad Senedd 2021, ymrwymodd ail lywodraeth Drakeford i gytundeb cydweithredu gyda Phlaid Cymru, o'r enw "Gweithredu radical mewn cyfnod anodd".[7] Mae paragraff 22 yn gofyn am: ehangu’r Senedd i rhwng 80 a 100 o Aelodau, dull pleidleisio mwy cyfrannol, un symlach, ac un sy’n integreiddio cwotâu rhywedd. Mae’r paragraff hefyd yn gofyn am argymhellion i’w gwneud gan y Pwyllgor Diben Arbennig erbyn 31 Mai 2022, gyda’r nod o basio deddfwriaeth yn y 12 i 18 mis nesaf fel y gellir ei chymhwyso ar gyfer yr etholiad nesaf yn 2026.[7]
Sefydlwyd y Pwyllgor Arbennig ar 6 Hydref 2021. Cafodd ei gadeirio gan Huw Irranca-Davies, ac roedd yn cynnwys pum aelod yn cynrychioli pob plaid, yn ogystal â Llywydd y Senedd. Cynhaliwyd cyfarfodydd cyhoeddus a phreifat ar y materion hyn. [8]
Ar 10 Mai 2022, cyhoeddwyd datganiad sefyllfa ar y cyd gan y Prif Weinidog Mark Drakeford ac Arweinydd Plaid Cymru Adam Price, a’i anfon at y Pwyllgor Arbennig.[9] Ynddo, roedden nhw’n galw am Senedd â 96 aelod wedi’u hethol drwy gynrychiolaeth gyfrannol ar restrau pleidiau caeedig (gan ddefnyddio dull D’Hondt) gyda “sipio” gorfodol o ymgeiswyr gwrywaidd a benywaidd ar y rhestr er mwyn sicrhau, ar gyfer pob plaid, fod hanner yr ymgeiswyr yn ferched. Byddai'r etholiadau'n cael eu trefnu mewn 16 o ranbarthau chwe aelod a grëwyd drwy baru'r 32 o etholaethau San Steffan sydd wedi'u hail-lunio.[10]
Cyhoeddwyd adroddiad terfynol y Pwyllgor Arbennig ar 30 Mai 2022 ac roedd yn argymell y system y cytunwyd arni gan arweinwyr Llafur a Phlaid Cymru.[11] Er bod yn well gan y Panel Arbenigol y bleidlais sengl drosglwyddadwy nag unrhyw ddull arall, roedd y Pwyllgor yn ffafrio’r system cysylltiadau cyhoeddus rhestr gaeedig dros ei allu i orfodi cwotâu rhyw drwy sipio gorfodol.[11] Fodd bynnag, nid yw cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd yn y maes yn gwbl hysbys a gall fod yn destun her gyfreithiol.[11]
Trafodwyd yr adroddiad yn y cyfarfod llawn ar 8 Mehefin 2022, a chymeradwywyd ef o 40 i 15.[12]
Ar 18 Medi 2023, 26 mlynedd i'r diwrnod ers y bleidlais datganoli, cyhoeddwyd Bil ar y cynigion gan gynnwys cynyddu maint y Senedd i 96 aelod, system ethol D'Hont a gofyniad i bob ymgeisydd Seneddol fyw yng Nghymru.[13]
Gwrthwynebiad y Ceidwadwyr
[golygu | golygu cod]Mae’r Ceidwadwyr Cymreig wedi gwrthwynebu cynllun ehangu’r Senedd yn barhaus. Maent yn pryderu y byddai’n gostus, ac wedi galw am refferendwm yn dadlau mai mandad cyhoeddus yn unig all roi cyfreithlondeb i ddiwygiad o’r fath.[14] Mynegwyd y teimlad hefyd gan y ceidwadwr ac Ysgrifennydd Cymru Simon Hart.[15] Dywedodd ei ddirprwy David TC Davies wrth gynhadledd ei blaid y byddai'r cynllun diwygio yn "cloi i fewn llywodraeth Lafur am byth" ac yn "canolbwyntio grym yn nwylo ychydig o reolwyr y blaid".[16]
Ar 10 Mai 2022, ymddiswyddodd yr Aelod Seneddol Darren Millar, a oedd yn cynrychioli’r Blaid Geidwadol yn y Pwyllgor, gan anghytuno gyda datganiad ar y cyd Drakeford-Price, gan alw’r datganiad cyfryngau yn “anghwrtais i Senedd Cymru” a chyhuddo’r arweinwyr o geisio gorfodi'r pwyllgor. [10]
Aelodau sy'n ymddeol
[golygu | golygu cod]| AS | Etholaeth/ Rhanbarth | Etholwyd gyntaf | Plaid | Cyhoeddwyd | |
|---|---|---|---|---|---|
| Mark Drakeford | Gorllewin Caerdydd | 2011 | Llafur Cymru | 9 Awst 2023[17] | |
| Vaughan Gething | De Caerdydd a Phenarth | 2011 | Llafur Cymru | 7 Medi 2024[18] | |
| Lee Waters | Llanelli | 2016 | Llafur Cymru | 24 Hydref 2024[19] | |
| Dawn Bowden | Merthyr Tudful a Rhymni | 2016 | Llafur Cymru | 17 Ionawr 2025[20] | |
| Mick Antoniw | Pontypridd | 2011 | Llafur Cymru | 24 Ionawr 2025[21] | |
| Joyce Watson | Canolbarth a Gorllewin Cymru | 2007 | Llafur Cymru | 25 Ionawr 2025[21] | |
| Rebecca Evans | Gŵyr | 2011 | Llafur Cymru | 8 Chwefror 2025[22] | |
| Julie Morgan | Gogledd Caerdydd | 2011 | Llafur Cymru | 11 Chwefror 2025[23] | |
| Lesley Griffiths | Wrecsam | 2007 | Llafur Cymru | 14 Chwefror 2025[24] | |
| John Griffiths | Dwyrain Casnewydd | 1999 | Llafur Cymru | 17 Chwefror 2025[25] | |
| Jane Hutt | Bro Morgannwg | 1999 | Llafur Cymru | 21 Chwefror 2025[26] | |
| Julie James | Gorllewin Abertawe | 2011 | Llafur Cymru | 21 Chwefror 2025[26] | |
| Jenny Rathbone | Canol Caerdydd | 2011 | Llafur Cymru | 21 Chwefror 2025[27] | |
Arolygon barn
[golygu | golygu cod]Pleidlais etholaethol
[golygu | golygu cod]| Cwmni arolwg barn | Dyddiad | Maint sampl | Reform | Plaid Cymru | Llafur | Ceidwadwyr | Dem Rhydd | Gwyrdd | Arall | PDCC | Arwain |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Find out now[28] | Mehefin 5 - 16 | 2,101 | 29% | 27% | 18% | 11% | 7% | 7% | - | - | 2% |
| YouGov[29] | 23-30 Ebrill 2025 | 1,265 | 25% | 30% | 18% | 13% | 7% | 5% | 2% | - | 5% |
| Survation[30] | 10 Mawrth - 3 Ebrill 2025 | 1,027 | 24% | 24% | 27% | 15% | 5% | 5% | 1% | - | 3% |
| Beaufort[31] | 3-23 Mawrth 2025 | 1,000 | 23% | 24% | 27% | 16% | 4% | 5% | 2% | - | 3% |
| YouGov | 25-29 Tachwedd 2024[32] | 1,121[32] | 23% | 24% | 23% | 19% | 5% | 6% | - | - | 1% |
| Survation (etholaeth) | 18 Hydref - 4 Tachwedd 2024 | 1,782 | 20% | 21% | 30% | 17% | 6% | 5% | 1% | - | 9% |
| Canolfan Llywodraethu Cymru (data Astudiaeth Etholiad Cymreig 2024) | 5-18 Gorffennaf 2024 | 2,565 | 13.5% | 20.5% | 21.7% | 13.8% | 4.3% | 4.5% | 1.2% | 5.0% | 0.2% |
| Redfield & Wilton Strategies | 5-7 Mehefin 2024 | 960 | 11% | 18% | 36% | 22% | 6% | 6% | 0% | 2% | 14% |
| YouGov | 30 Mai-3 Mehefin 2024 | 1066 | 12% | 23% | 30% | 19% | 6% | 6% | 4% | - | 7% |
| Redfield & Wilton Strategies | 18-19 Mai 2024 | 900 | 10% | 20% | 37% | 20% | 3% | 5% | 0% | 5% | 17% |
| Redfield & Wilton Strategies | 22-23 Ebrill 2024 | 840 | 10% | 22% | 37% | 21% | 4% | 3% | 0% | 3% | 15% |
| Redfield & Wilton Strategies | 23-24 Mawrth 2024 | 878 | 11% | 21% | 36% | 21% | 3% | 3% | 4% | 3% | 15% |
| Vaughan Gething yn dod yn Brif Weinidog, 20 Mawrth 2024 | |||||||||||
| Redfield & Wilton | 18 Chwefror 2024 | 874 | 13% | 19% | 34% | 21% | 4% | 3% | 0% | 6% | 13% |
| Redfield & Wilton | 24-26 Ionawr 2024 | 1,100 | 9% | 18% | 39% | 25% | 3% | 3% | - | 3% | 14% |
| Redfield & Wilton | 10-11 Rhagfyr 2023 | 1,086 | 7% | 17% | 41% | 22% | 7% | 3% | - | 3% | 19% |
| YouGov | 4-7 Rhagfyr 2023 | 1,004 | 10% | 23% | 33% | 21% | 6% | 4% | 3% | - | 10% |
| Redfield & Wilton | 12-13 Tachwedd 2023 | 1,100 | 7% | 18% | 40% | 23% | 3% | 4% | 1% | 3% | 17% |
| Redfield & Wilton | 14-15 Hydref 2023 | 959 | 6% | 18% | 37% | 27% | 4% | 3% | - | 5% | 10% |
| Redfield & Wilton | 16-17 medi 2023 | 1,172 | 3% | 18% | 39% | 27% | 5% | 6% | 1% | 1% | 12% |
| YouGov | 1-6 Medi 2023 | 1,051 | 8% | 19% | 41% | 18% | 6% | 4% | 7% | – | 22% |
| Redfield & Wilton | 13-14 Awst 2023 | 1,068 | 9% | 20% | 37% | 21% | 6% | 3% | 4% | – | 16% |
| Redfield & Wilton | 14-16 Gorffennaf 2023 | 1,050 | 7% | 16% | 42% | 22% | 6% | 3% | 3% | – | 20% |
| Redfield & Wilton | 17-18 Mehefin 2023 | 1,000 | 10% | 19% | 36% | 22% | 7% | 3% | 3% | – | 14% |
| Rhun ap Iorwerth yn dod yn arweinydd Plaid Cymru, 16 Mehefin 2023 | |||||||||||
| YouGov | 12-17 Mai 2023 | 1,064 | 8% | 17% | 40% | 18% | 7% | 5% | 4% | – | 22% |
| Redfield & Wilton | 14-15 Mai 2023 | 1,058 | 7% | 20% | 38% | 23% | 7% | 3% | 2% | – | 15% |
| Redfield & Wilton | 15-17 Ebrill 2023 | 1,251 | 8% | 20% | 41% | 21% | 5% | 4% | 2% | – | 20% |
| YouGov | 3-7 Chwefror 2023 | 1,081 | 9% | 20% | 43% | 18% | 4% | 4% | 1% | – | 23% |
| YouGov | 25 Tachwedd - 1 Rhagfyr 2022 | 1,042 | 7% | 20% | 44% | 17% | 6% | 3% | 7% | - | 24% |
| YouGov | 20-22 Medi 2022 | 1,014 | 5% | 22% | 40% | 20% | 6% | 3% | 4% | - | 18% |
| YouGov | 12-16 Mehefin 2022 | 1,020 | 5% | 21% | 37% | 24% | 6% | 5% | 3% | - | 13% |
| YouGov | 25 Chwefror - 1 Mawrth 2022 | 1,086 | 5% | 21% | 38% | 24% | 6% | 3% | 4% | - | 14% |
| YouGov | 13-16 Rhagfyr 2021 | 1,009 | 7% | 17% | 40% | 23% | 4% | 5% | 4% | - | 17% |
| YouGov Archifwyd 2022-10-18 yn y Peiriant Wayback | 13-16 Medi 2021 | 1,057 | 5% | 19% | 37% | 27% | 5% | 4% | 5% | - | 10% |
| Etholiad y Senedd 2021 [33] | 6 Mai 2021 | - | 1.6% | 20.3% | 39.9% | 26.1% | 4.9% | 1.6% | 4.0% | 1.6% | 13.8% |
Pleidlais ranbarthol
[golygu | golygu cod]
| Pollster | Dyddiad | Maint sampl | Llafur | Ceidwadwyr | Plaid Cymru | Democratiaid Rhyddfrydol | Gwyrdd | Reform | PDCC | Eraill | Arwain |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Redfield & Wilton | 10-11 Rhagfyr 223 | 1,086 | 28% | 24% | 20% | 8% | 7% | 7% | 4% | - | 4% |
| YouGov | 4-7 Rhagfyr 2023 | 1,004 | 20% | 14% | 16% | 4% | 4% | 6% | 6% | 1% | 4% |
| YouGov | 25 Tachwedd - 1 Rhagfyr 2022 | ? | 38% | 16% | 23% | 4% | 5% | 4% | 8% | 15% | 20% |
| YouGov | 20-22 Medi 2022 | 1,014 | 37% | 18% | 21% | 5% | 5% | 4% | 7% | 13% | 16% |
| YouGov | 12-16 Mehefin 2022 | 1,020 | 31% | 21% | 24% | 5% | 6% | 6% | 6% | 14% | 7% |
| YouGov | 25 Chwefror - 1 Mawrth 2022 | 1,086 | 34% | 23% | 20% | 6% | 4% | 3% | 6% | 11% | |
| YouGov | 13 - 16 Rhagfyr 2022 | 1,009 | 35% | 22% | 19% | 3% | 7% | 5% | 6% | 13% | |
| YouGov Archifwyd 2022-10-18 yn y Peiriant Wayback | 13-16 Medi 2021 | 1,057 | 33% | 26% | 19% | 4% | 5% | 2% | 6% | 7% | |
| Etholiad y Senedd 2021 [33] | 6 Mai 2021 | - | 36.2% | 25.1% | 20.7% | 4.3% | 4.4% | 1.1% | 3.7% | 4.5% | 11.1% |
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]- Etholiad cyffredinol nesaf y Deyrnas Unedig yng Nghymru
- Arolygon barn ar annibyniaeth i Gymru
- Etholiad nesaf Senedd yr Alban
- Etholiad nesaf Cynulliad Gogledd Iwerddon
Dolenni allanol
[golygu | golygu cod]Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "Andrew RT Davies returns as Welsh Conservatives leader". BBC News (yn Saesneg). 2021-01-24. Cyrchwyd 2021-01-24.
- ↑ Owens, Cathy (8 September 2021). "What to expect from the next five years in Welsh politics". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 29 September 2021.
- ↑ 3.0 3.1 McAllister, Laura; Wyn Jones, Richard; Larner, Jac (2022). "Improving democracy in Wales". Cardiff University. Cyrchwyd 19 May 2022.
- ↑ Electoral Reform Society Cymru, Size Matters: Making the National Assembly More Effective (2013).
- ↑ Wales Governance Centre at Cardiff University; Electoral Reform Society Cymru (November 2016). "Reshaping the Senedd. How to elect a more effective Assembly" (PDF). Cyrchwyd 19 May 2022.
- ↑ Hayward, Will (19 October 2022). "New plans to cut the number of Welsh MPs and create new constituencies". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 22 October 2022.
- ↑ 7.0 7.1 "The Co-operation Agreement: full policy programme". The Government of Wales. 1 December 2021. Cyrchwyd 19 May 2022.
- ↑ "Special Purpose Committee on Senedd Reform". senedd.wales. 6 October 2021.
- ↑ "Press release: A way forward for Senedd reform". Government of Wales. 10 May 2022. Cyrchwyd 19 May 2022.
- ↑ 10.0 10.1 "Welsh Conservative MS resigns from Senedd reform group after Labour and Plaid's 'completely out of order stunt'". Welsh Conservatives. 10 May 2022. Cyrchwyd 14 June 2022.
- ↑ 11.0 11.1 11.2 "Reforming our Senedd: A stronger voice for the people of Wales" (PDF). Government of Wales. 30 May 2022. Cyrchwyd 14 June 2022.
- ↑ "Vote Outcomes Plenary 08/06/2022". Welsh Parliament. 8 June 2022. Cyrchwyd 14 June 2022.
- ↑ "Cynlluniau ar gyfer Senedd fodern, fwy cynrychiadol | LLYW.CYMRU". www.llyw.cymru. 2023-09-18. Cyrchwyd 2023-09-18.
- ↑ Millar, Darren (7 June 2022). "Call for referendum on Labour and Plaid's policy to expand the Senedd". Darren Millar MS. Cyrchwyd 14 June 2022.
- ↑ "Welsh secretary wants public vote on bigger Senedd". BBC News. 25 May 2022. Cyrchwyd 14 June 2022.
- ↑ "Senedd reform aim is to keep Labour in power, says UK minister". BBC News. 21 May 2022. Cyrchwyd 14 June 2022.
- ↑ "Mark Drakeford ddim am sefyll i fod yn AS yn yr etholiad". BBC Cymru Fyw. 2023-08-09. Cyrchwyd 2025-02-11.
- ↑ "Vaughan Gething ddim am sefyll yn yr etholiad nesaf". BBC Cymru Fyw. 2024-09-08. Cyrchwyd 2025-02-11.
- ↑ "Y cyn-weinidog Lee Waters i adael y Senedd yn 2026". BBC Cymru Fyw. 2024-10-25. Cyrchwyd 2025-02-11.
- ↑ "Dawn Bowden AS ddim am sefyll yn Etholiad 2026". BBC Cymru Fyw. 2025-01-17. Cyrchwyd 2025-02-11.
- ↑ 21.0 21.1 "Antoniw a Watson ddim am sefyll yn etholiadau'r Senedd yn 2026". BBC Cymru Fyw. 2025-01-24. Cyrchwyd 2025-02-11.
- ↑ "Seithfed aelod Llafur o'r Senedd yn cyhoeddi na fydd yn sefyll eto". newyddion.s4c.cymru. 2025-02-08. Cyrchwyd 2025-02-11.
- ↑ "Julie Morgan ddim am sefyll eto ar gyfer y Senedd". Golwg360. 2025-02-12. Cyrchwyd 2025-02-12.
- ↑ "Y cyn-weinidog Lesley Griffiths i adael y Senedd yn 2026". BBC Cymru Fyw. 2025-02-15. Cyrchwyd 2025-02-17.
- ↑ "Degfed Aelod Llafur am adael y Senedd yn 2026". Golwg360. 2025-02-17. Cyrchwyd 2025-02-17.
- ↑ 26.0 26.1 "Jane Hutt a Julie James ddim am sefyll yn etholiad 2026". BBC Cymru Fyw. 2025-02-21. Cyrchwyd 2025-02-24.
- ↑ "JennyRathbone Trydar". X.
- ↑ Mansfield, Mark (2025-06-18). "Reform has narrow lead over Plaid in latest Senedd poll". Nation.Cymru (yn Saesneg). Cyrchwyd 2025-06-18.
- ↑ "First YouGov voting intention in Wales since 2024 general election shows collapse in Labour support | YouGov". yougov.co.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2025-05-11.
- ↑ "Senedd Polling Points to a Three-Way Split". Survation (yn Saesneg). 2025-04-07. Cyrchwyd 2025-04-08.
- ↑ "Arolwg Barn Beaufort" (PDF).
- ↑ 32.0 32.1 Dalling, Robert (2024-12-01). "Labour is no longer Wales' most popular party in shock political poll". Wales Online (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-12-01.
- ↑ 33.0 33.1 Davies, Owain; Holzinger, Owen; McCarthy, Joanne; Jones, Helen (2021). Senedd Election 2021: Research Briefing (PDF). Senedd Research. t. 16.
| ||||||||
