Neidio i'r cynnwys

Etholiad cyffredinol

Oddi ar Wicipedia

Etholiad lle mae pob aelod (neu'r 'mwyafrif') o unrhyw gorff gwleidyddol i'w ethol yw etholiad cyffredinol. Arferir y term fel rheol i gyfeirio at etholiadau i brif gorff deddfwriaethol cenedl neu wladwriaeth, mewn cyferbyniaeth ag is-etholiadau ac etholiadau lleol.

Geirdarddiad

[golygu | golygu cod]

Mae'r term yn tarddu o system etholiadol y Deyrnas Unedig lle ceir etholiadau cyffredinol i ethol Aelodau Seneddol i Dŷ'r Cyffredin yn San Steffan, ond fe'i defnyddir i gyfeiro at etholiadau tebyg mewn sawl gwlad arall bellach.[1]

Gwledydd Prydain

[golygu | golygu cod]

Yma, mae'r term fel arfer yn cyfeirio at etholiad cenedlaethol ym mhob etholaeth seneddol ar yr un diwrnod Aelodau Seneddol, lle etholir hwy i San Steffan. Ni ddefnyddir y term i gyfeirio at etholiadau i Gynulliad Cymru, ond mae Adran 2 o Ddeddfwriaeth yr Alban, 1998, yn ei ddefnyddio yngh nghyd-destun ethol aelodau i Senedd yr Alban.[2]

Yng ngwledydd Prydain rhaid cynnal etholiad cyffredinol o fewn pum mlynedd ac un mis o ennill grym, yn unol â deddf Fixed-term Parliaments Act 2011. Ceir eithriad i hyn pan fo'r Tŷ'r Cyffredin yn pasio pleidlais o ddiffyg ffydd yn y Llywodraeth cyn hynny, neu os yw dau draean (2/3) o aelodau'r Tŷ yn pleidleisio dros ei gynnal ynghynt. Yn ystod y ddau Ryfel Byd, newidiwyd y tymor e.e. gohiriwyd Etholiad Cyffredinol 1910 i Dachwedd 1918 ac felly hefyd gyda Etholiad Cyffredinol a fwriadwyd ei gynnal yn Nhachwedd 1935, ac a ohiriwyd tan Mehefin 1945. Mae gan Dŷ'r Arglwyddi feto ar y gohirio, fodd bynnag.

Yn wreiddiol, roedd y broses o ethol yn cymrys sawl wythnos, ac nid un diwrnod. Cynhaliwyd y bleidlais ar ddiwrnodau gwahanol mewn etholaethau gwahanol. Yn 1911 newidiwyd hynny gan ddeddfwriaeth. Ers 1931 cynhaliwyd yr etholiad cyffredinol ar Ddydd Iau, ond nid yw hynny'n angenrheidiol.

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. Diffiniad o 'etholioad' yng Ngeiriadur y Brifysgol yw: 'Y weithred o ethol, dewisiad; dewisiad i swydd drwy bleidlais, yn enw. aelodau corff cynrychioliadol (e.e. y senedd, y cyngor sir), lecsiwn; yr holl drefniant ynglŷn â’r cyfryw ddewisiad.'
  2. Scotland Act 1998 (c. 46) - 2. Ordinary general elections
1801 cyfethol | 1802 | 1806 | 1807 | 1812 | 1818 | 1820 | 1826 | 1830 | 1831 | 1832 | 1835 | 1837 | 1841 | 1847 | 1852 | 1857 | 1859 | 1865 | 1868 | 1874 | 1880 | 1885 | 1886 | 1892 | 1895 | 1900 | 1906 | 1910 (Ion) | 1910 (Rhag) | 1918 | 1922 | 1923 | 1924 | 1929 | 1931 | 1935 | 1945 | 1950 | 1951 | 1955 | 1959 | 1964 | 1966 | 1970 | 1974 (Chwe) | 1974 (Hyd) | 1979 | 1983 | 1987 | 1992 | 1997 | 2001 | 2005 | 2010 | 2015 | 2017 | 2019 | 2024
Refferenda y Deyrnas Unedig
1975 | 2011 | 2016