Gibraltar

Oddi ar Wicipedia
Gibraltar
ArwyddairBathodyn Craig Gibraltar Edit this on Wikidata
MathTiriogaethau tramor y Deyrnas Unedig, dinas â phorthladd, United Nations list of non-self-governing territories, tiriogaeth ddadleuol, tref ar y ffin, un o wledydd môr y canoldir, cyrchfan i dwristiaid, dinas Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlTariq ibn Ziyad Edit this on Wikidata
PrifddinasGibraltar Edit this on Wikidata
Poblogaeth34,003 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1704 Edit this on Wikidata
AnthemGod Save the King, Gibraltar Anthem Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethFabian Picardo Edit this on Wikidata
Cylchfa amserCET Edit this on Wikidata
Gefeilldref/iFunchal, Ballymena, Singapôr Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
Saesneg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirTiriogaethau tramor y Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
GwladBaner Y Deyrnas Unedig Y Deyrnas Unedig
Arwynebedd6.843 ±0.001 km² Edit this on Wikidata
Uwch y môr11 metr Edit this on Wikidata
GerllawMôr Alboran, Bae Gibraltar, Y Môr Canoldir Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaSbaen, Andalucía, yr Undeb Ewropeaidd Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau36.14°N 5.35°W Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaetholParliament of Gibraltar Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth
teyrn y Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethSiarl III Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth
Chief Minister of Gibraltar Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethFabian Picardo Edit this on Wikidata
Map
Arianpunt Gibraltar Edit this on Wikidata

Tiriogaeth dramor y Deyrnas Unedig sy'n cael ei hawlio gan y Deyrnas Gyfunol yw Gibraltar. Fe'i lleolir yn ne Penrhyn Iberia. Mae'n ffinio â Sbaen i'r gogledd, gyda'r ffin yn 1.2-kilometr (0.75 milltir), ac mae Culfor Gibraltar i'r de.[1] Ei arwynebedd yw 6.7 km2 (2.6 milltir sgwâr) a'i boblogaeth yw 34,003.[2] Mae Craig Gibraltar yn dominyddu'r olygfa, o bob cyfeiriad.

Yn strategol, mae Gibraltar yn bwysig iawn i Luoedd Arfog Prydain a cheir safle môrlu yno.

Hanes[golygu | golygu cod]

Ceir olion pwysig o'r Neanderthal yn Gibraltar, sy'n dyddio i rhwng 40,000 i 50,000 o flynyddoedd yn ôl ac ystyrir Ogof Gorham yn hynod o bwysig.[3]

Ym 1704, cymerwyd Gibraltar o Sbaen gan luoedd Prydeinig ac Iseldiraidd yn ystod 'Rhyfel Olyniaeth Sbaen'. Ildiwyd y diriogaeth i’r Deyrnas Unedig "am byth" pan arwyddwyd Cytundeb Utrecht ym 1713. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd roedd e’n sylfaen bwysig i’r Llynges Frenhinol, gan fod y penrhyn yn rheoli’r mynediad i Fôr y Canoldir, sydd yn ddim ond 8 milltir o led yn y man culaf.

Mae'n parhau i fod yn strategol bwysig heddiw, gyda hanner llongau masnach y byd yn pasio drwy'r culfor yma.

Heddiw, mae economi Gibraltar yn seiliedig ar dwristiaeth, gamblo ar-lein, gwasanaethau ariannol a darparu tanwydd i longau cargo.[4][5][6]

Yr enw[golygu | golygu cod]

Daw enw'r diriogaeth o'r enw Arabeg gwreiddiol Jabal Ţāriq (جبل طارق), sef "mynydd Tariq". Cyfeiria at y cadfridog Berber Umayyad Cadfridog Tariq ibn-Ziyad, a arweiniodd oresgyniad rhan o Iberia yn 711 gan filwyr o'r Maghreb. Cyn hynny fe'i hadnabuwyd fel Mons Calpe, un o Bileri Hercules. Heddiw gelwir Gibraltar yn "Gib" neu "y Graig" ar lafar gwlad.

Sofraniaeth[golygu | golygu cod]

Un o brif faterion llosg yn y berthynas rhwng Prydain a Sbaen yw sofraniaeth Gibraltar. Mae Sbaen yn gofyn am ddychwelyd yr ardal i'w gwlad wedi i sofraniaeth Sbaen drosti gael ei hildio yn 1713. Fodd bynnag, mae rhan fwyaf trigolion Gibraltar (Saeson, neu ddisgynyddion i Saeson) wedi gwrthod hyn.[7] Gwrthododd y pobl Gibraltar cynigion sofraniaeth sbaeneg mewn refferendwm ym 1967, a gwrthodon nhw rannu sofraniaeth rhwng y ddwy wlad mewn refferendwm arall yn 2002.


Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. Dictionary.com: Gibraltar
  2. https://www.gibraltar.gov.gi/statistics/key-indicators. dyddiad cyrchiad: 27 Mehefin 2021.
  3. Choi, Charles (2006). "Gibraltar". MSNBC. Cyrchwyd 8 Ionawr 2010.
  4. "Inside the rock: Gibraltar's strategic and military importance is complemented by financial and gaming leadership". City AM. 12 Tachwedd 2015. Cyrchwyd 2 April 2017.
  5. Foreign and Commonwealth Office. "Country Profiles: Gibraltar"., Foreign and Commonwealth Office, 6 Mai 2010; adalwyd 16 Ebrill 2015
  6. Daniel Boffey a Sam Jones (Tachwedd 2017) "Gibraltar heading for abrupt exit from single market, says Spain" The Guardian
  7. "History and Legal Aspects of the Dispute". The Ministry of Foreign Affairs, European Union and Cooperation. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2018-12-13. Cyrchwyd 23 Gorffennaf 2018.