Amsterdam

Amsterdam
Amsterdam
Lleoliad o fewn Bwrdeisdref Amsterdam
Gwlad	Yr Iseldiroedd
Ardal	Noord-Holland
Llywodraeth
Awdurdod Rhanbarthol	Llywodraeth Bwrdeisdrefol Amsterdam
Daearyddiaeth
Arwynebedd	84.6 km²
Uchder	7 troedfedd (2 medr) m
Demograffeg
Poblogaeth Cyfrifiad	758,198 (Cyfrifiad 2009)
Dwysedd Poblogaeth	11,548.8 /km2
Metro	2,158,372
Gwybodaeth Bellach
Cylchfa Amser	CET (UTC+1)
Cod Post	1011 – 1109
Gwefan	http://www.amsterdam.nl

Amsterdam
Math	dinas, prifddinas, man gyda statws tref, dinas fawr, dinas â phorthladd, llefydd gyda phoblogaeth dynol yn yr Iseldiroedd, prifddinas, lleoliad
Enwyd ar ôl	Cob, Afon Amstel
	Nl-Amsterdam.ogg
Poblogaeth	860,124
Sefydlwyd	1300 ;
Pennaeth llywodraeth	Femke Halsema
Cylchfa amser	UTC+01:00, CET, UTC+2
Gefeilldref/i	Varna, Alger, Athen, Bogotá, Brasília, Istanbul, Jakarta, Kiev, Managua, Manceinion, Montréal, Moscfa, Nicosia, Beijing, Recife, Riga, Sarajevo, Willemstad, Beira, Rio de Janeiro, Cali, Ramallah, Llundain
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Amstelland
Sir	Amsterdam
Gwlad	Yr Iseldiroedd
Arwynebedd	219 km²
Uwch y môr	−2 metr
Gerllaw	Afon Amstel, IJ, IJmeer
Cyfesurynnau	52.38°N 4.9°E
Cod post	1000–1098, 1100–1109
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Maer Amsterdam
Pennaeth y Llywodraeth	Femke Halsema
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Prifddinas a dinas fwyaf yr Iseldiroedd yw Amsterdam ( ynganiad ). Saif ar lan Afon Amstel yn nhalaith (provincie) Noord-Holland. Roedd poblogaeth Amsterdam, yn y cyfrifiad diwethaf, oddeutu 860,124 (2018)^[1]. Mae'r ardal fetropolitanaidd tua'r 6ed mwyaf yn Ewrop, gyda phoblogaeth o tua 2.5 miliwn. Cyfeirir at Amsterdam fel "Fenis y Gogledd", a briodolir gan y nifer fawr o gamlesi a gofrestwryd fel Safle Treftadaeth y Byd gan UNESCO.^[2]^[3]

Er mai prifddinas "brenhinol" yr Iseldiroedd yw Amsterdam, nid hi fu canolfan y llywodraeth erioed. Lleolir canolfan y llywodraeth, y senedd a thrigfan y frenhines i gyd yn ninas Den Haag. Nid yw Amsterdam yn brifddinas o'i thalaith ei hun ychwaith: prifddinas Gogledd Holland yw Haarlem.

Daw enw'r ddinas o argae Amstelle (yn Saesneg: Amstel Dam) sy'n esbonio tarddiad y ddinas; argae ar afon Amstel lle mae Sgwâr Dam wedi'i lleoli heddiw.^[4]^[5] Sefydlwyd pentref bychan yno yn ystod y 12g a ddatblygodd yn un o borthladdoedd pwysicaf y byd yn ystod yr Oes Aur Iseldireg, o ganlyniad i'w datblygiad masnachol arloesol. Yn ystod y cyfnod hwnnw, ystyriwyd y ddinas yn ganolfan flaenllaw ar gyfer masnach a deiamwntiau. Ehangodd y ddinas yn ystod y 19eg a'r 20g, wrth i gymdogaethau maesdrefi newydd gael eu sefydlu. Daliodd y teulu Van Amstel, a gofnodir mewn dogfennau o'r enw hwn er 1019, stiwardiaeth yr ardal am ganrifoedd. Yn ddiweddarach, gwasanaethodd y teulu hefyd o dan iarll yr Iseldiroedd.

Amsterdam yw canolbwynt ariannol a diwylliannol yr Iseldiroedd. Lleolir nifer o sefydliadau Iseldireg mawrion yno ac mae 7 o 500 o gwmnïau mwyaf y byd wedi'u sefydlu yn y ddinas e Philips, AkzoNobel, Booking.com, TomTom, ac ING.^[6]. Lleolir Cyfnewidfa Stoc Amsterdam, sy'n rhan o Euronext, yng nghanol y ddinas. Yn flynyddol, daw 4.2 miliwn o dwristiaid i weld atyniadau'r ddinas, sy'n cynnwys ei chamlesi hanesyddol, y Rijksmuseum, Amgueddfa Van Gogh, Tŷ Anne Frank, yr ardal golau coch a'r siopau coffi canabis.

Daearyddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Mae Amsterdam yng Ngorllewin yr Iseldiroedd, ond nid Amsterdam yw ei phrifddinas, ond yn hytrach Haarlem. Mae afon Amstel yn gorffen yng nghanol y ddinas ac yn cysylltu â nifer fawr o gamlesi sy'n dod i ben yn yr IJ yn y pen draw. Mae Amsterdam tua 2 fetr (6.6 troedfedd) islaw lefel y môr.^[7] Mae'r tir o'i amgylch yn wastad a cheir coedwig o waith dyn, 'Amsterdamse Bos', yn y de-orllewin. Mae Amsterdam wedi'i chysylltu â Môr y Gogledd trwy 'Gamlas Môr y Gogledd' hir.

Mae Amsterdam wedi'i threfoli'n ddwys, hy mae ganddi boblogaeth dwys, ac felly hefyd yr ardal fetropolitan o amgylch y ddinas. Mae ei harwynebedd yn 219.4 km2 (84.7 metr sgwâr), ac mae gan y ddinas briodol 4,457 o drigolion i bob km2 a 2,275 o dai i bob km2.^[8] Mae parciau a gwarchodfeydd natur yn 12% o arwynebedd tir Amsterdam.^[9]

Dŵr[golygu | golygu cod y dudalen]

Mae gan Amsterdam fwy na 100 km (60 milltir) o gamlesi, y gellir llywio'r rhan fwyaf ohonynt mewn cwch. Tair prif gamlas y ddinas yw'r Prinsengracht, Herengracht, a Keizersgracht.

Yn yr Oesoedd Canol, roedd Amsterdam wedi'i amgylchynu gan ffos fawr, o'r enw'r "Singel", sydd bellach yn ffurfio cylch mwyaf mewnol y ddinas, ac yn rhoi siâp pedol i ganol y ddinas. Ceir porthladd sy'n gwasanaethu'r ddinas hefyd. Fe'i cymharwyd â Fenis, oherwydd fod ganddi tua 90 o ynysoedd, sydd wedi'u cysylltu gan fwy na 1,200 o bontydd.^[10]

Hinsawdd[golygu | golygu cod y dudalen]

Nieuwendammerdijk en Buiksloterdijk, Amsterdam-Noord, gaeaf 2010

Mae gan Amsterdam hinsawdd gefnforol (Köppen Cfb) oherwydd ei agosrwydd at Fôr y Gogledd i'r gorllewin, gyda gwyntoedd gorllewinol cyffredinol.^[11] Tra bod y gaeafau'n cŵl a'r hafau'n gynnes, mae'r tymheredd yn amrywio o flwyddyn i flwyddyn. Weithiau ceir gaeafau oer, eira a hafau poeth a llaith.

Mae Amsterdam, yn ogystal â'r rhan fwyaf o dalaith Gogledd Holland, ym mharth Caledwch 8DA USDA. Mae rhew yn digwydd yn bennaf yn ystod cyfnodau o wyntoedd dwyreiniol neu ogledd-ddwyreiniol o gyfandir mewnol Ewrop. Hyd yn oed wedyn, oherwydd bod Amsterdam wedi'i amgylchynu ar dair ochr gan gyrff mawr o ddŵr, yn ogystal â chael effaith ynys gwres sylweddol, anaml y bydd nosweithiau'n disgyn o dan −5° C (23° F), tra gallai fod yn −12° C yn hawdd. (10° F) yn Hilversum, 25 km (16 milltir) i'r de-ddwyrain.

Mae'r hafau'n weddol gynnes gyda nifer o ddiwrnodau poeth bob mis. Y tymheredd uchaf (ar gyfartaledd) ym mis Awst yw 22.1° C (72° F), a dim ond ar gyfartaledd y mae 30° C (86° F) neu'n uwch yn cael ei fesur, gan osod Amsterdam ym Mharth Gwres AHS 2. Mae'r eithafion uchaf erioed yn amrywio o - 19.7° C (−3.5° F) i 36.3° C (97.3° F).^[12]^[13]

Mae diwrnodau â mwy nag 1 mm (0.04 mewn) o wlybaniaeth yn gyffredin, ar gyfartaledd 133 diwrnod y flwyddyn. Dyddodiad (cyfanswm glaw) cyfartalog, blynyddol Amsterdam yw 838 mm (33 mewn). Mae rhan fawr o'r dyddodiad hwn yn disgyn fel glaw ysgafn neu gawodydd byr. Mae diwrnodau cymylog a llaith yn gyffredin yn ystod misoedd oerach Hydref i Fawrth.