Sukhumi

Oddi ar Wicipedia
Sukhumi
Mathdinas Edit this on Wikidata
Poblogaeth64,441 Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+03:00, Amser Moscfa Edit this on Wikidata
Gefeilldref/i
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
Abchaseg, Rwseg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirGweriniaeth Ymreolaethol Abchasia, Principality of Abkhazia, Kutaisi Governorate, Sukhumi Okrug, Socialist Soviet Republic of Abkhazia, Abkhaz Autonomous Soviet Socialist Republic, Bwrdeistref Sukhumi Edit this on Wikidata
GwladGeorgia Edit this on Wikidata
Arwynebedd27 km² Edit this on Wikidata
Uwch y môr20 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau43.0033°N 41.0153°E Edit this on Wikidata
Cod post384900, 6600 Edit this on Wikidata
Map

Prifddinas Abchasia yw Sukhumi, Sukhum (Rwseg: Sukhum; Georgeg: სოხუმი, Sukhumi). Aqwa (Abchaseg: Aҟəa) yw enw Abchaseg ar y lle. Mae'n ddinas fechan ar lan ddwyreiniol y Môr Du. Fe'i difrodwyd yn ystod yn ystod y rhyfel yn 1992-93 gyda lluoedd Jorjia oedd yn ceisio cadw Abchasia yn dalaith o fewn ei gwlad ac sy'n dal i ystyried Abchasia yn rhan o Jorjia, er nad oes rheolaeth de facto gan Jorjia dros Abchasia ers yr 1990au cynnar. Y boblogaeth yw 43,700 o bobl (2003).

Hanes[golygu | golygu cod]

Mae hanes y ddinas yn fwy na 2,500 mlwydd oed. Mae'n un o'r dinasoedd hynaf yn y byd. Ar safle'r ddinas hyd at y ganrif 4g CC oedd trefedigaeth Roegaidd y Diaspora (a enwyd ar ôl brodyr y Diaspora), a oedd yn ddiweddarach yn perthyn i deyrnas Pontic. Mae'r enw hynaf "Aku" i'w gael mewn arysgrif Roegaidd ar ddarnau arian aur bathdy Colchis (300-200 CC) ac fe'i cymharir ag enw Abchasaidd ar y ddinas - Akua. Yn ddiweddarach, adeiladwyd caer Rufeinig, Sebastopolis yn y lle hwn. Ers 736, gelwir yr anheddiad yn Chum (o'r enw Abkhazian "Guma") fel rhan o deyrnas Abchasia. Yn yr Oesoedd Canol - dinas Chumi yn nheyrnas Georgia, o ail hanner yr 16g - o dan lywodraeth y Twrciaid: ym 1724 adeiladwyd caer Twrcaidd Sukhum-Kale ar y Môr Du. O ddiwedd y 18g hyd 1808 ac o 1864 - prifddinas Abchasia. Fe’i concrwyd gan Ymerodraeth Rwsia ym 1810 a derbyniodd statws dinas ym 1848. Ar ôl diddymu tywysogaeth Abchasia ym 1864, daeth yn ganolbwynt adran filwrol (rhanbarth) Sukhumi o dan lywodraethwr cyffredinol Kutaisi, ac o 1866 ymlaen. o ardal Sukhumi yn nhalaith Kutaisi.

Ar ôl Chwyldro Rwsieg Hydref 1917, fe blymiwyd y ddinas, ac Abchsia yn gyffredinol, i anhrefn rhyfel cartref. Byrhoedlog oedd y rheolaeth Bolsiefic, daeth i ben ym mis Mai 1918 ac ymgorfforwyd Sukhum yng Ngweriniaeth Ddemocrataidd Georgia fel preswylfa Cyngor Pobl Ymreolaethol Abchasia a phencadlys Llywodraethwr Cyffredinol Georgia. Ail-gipiodd y Fyddin Goch a chwyldroadwyr lleol y ddinas oddi ar filwyr Georgaidd ar 4 Mawrth 1921, a chyhoeddi rheolaeth Sofietaidd. Sukhumi oedd prifddinas Gweriniaeth Sosialaidd Sofietaidd Abchas a unwyd â SSR Georgia 1921 i 1931, pan ddaeth yn brifddinas Gweriniaeth Sosialaidd Ymreolaethol Sofietaidd Abchasia o fewn SSR Georgia. Ym 1989, roedd gan Sukhumi 110,000 o drigolion ac roedd yn un o ddinasoedd mwyaf llwyddiannus Georgia. Roedd yna lawer o gyrchfannau haf arweinwyr Sofietaidd.

Annibyniaeth Abchasia[golygu | golygu cod]

Yn 1989-1993, Suchum oedd canolbwynt y gwrthdaro rhwng Georgia ac Abchasia, a ddinistriodd y rhan fwyaf o'r ddinas. Yn ystod gwarchae Abchasaidd ar y ddinas (1992-1993), dioddefodd y ddinas a'i chyffiniau streiciau awyr a chregyn bron bob dydd, gyda llawer o anafusion sifil. Ar 27 Medi 1993, daeth y frwydr dros Sukhum i ben gydag ymgyrch dorfol o carthu ethnig yn erbyn mwyafrif y boblogaeth Georgaidd (cyflafan Sukhumi), gan gynnwys aelodau o lywodraeth Abkhaz (Zhivli Shartava, Raul Eshba, ac ati) a Maer Sukhum Guram Gabiskiria Er bod y ddinas wedi'i hailadeiladu'n rhannol, mae'n dal i brofi effeithiau'r rhyfel, ac nid yw wedi ailsefydlu ei hamrywiaeth ethnig flaenorol (tan 1992, defnyddiwyd 9 iaith wahanol yma).

Enw'r ddinas[golygu | golygu cod]

Yn ystod y goresgyniadau Twrcaidd ac Arabaidd (yr Oesoedd Canol), oherwydd seineg yr ieithoedd Tyrcig ac Arabeg, nad ydynt yn derbyn presenoldeb cytseiniaid olynol (Ts Ch - 'ch' Gymraeg)), absenoldeb y sain "Ts" a'i phontio i'r sain " S ", mae enw'r ddinas yn newid yn raddol - Ts ch um → Shu → Sukhum (Sukhum-kale (" cêl "- caer) (Tyrcig)).

Yng nghyfnod yr Ymerodraeth Rwseg, newidiwyd enwau dan ddylanwad yr iaith Rwsieg - Sukhum, Batum.

O fis Awst 1936, ar ôl ymgorffori Abkhazia yn SSR Georgia ym 1931, fe’i galwyd yn swyddogol yn Sukhumi. Ar 4 Rhagfyr, 1992, yn sesiwn Rada Verkhovna yng Ngweriniaeth Abkhazia, adferwyd enw dinas Sukhum (heb yr i-dot 'Georgaidd).

Demograffeg[golygu | golygu cod]

Crynodeb hanesyddol o ddemograffeg y ddinas, o ddata cyfrifiad:[1]

Blwyddyn Abchasiaid Armenianiaid Estoniaid Georgiaid Groegiaid Pontic Rwsiaid Twrciaid Iwcraniaid Cyfanswm
Cyfrifiad 1897 1.8%
(144)
13.5%
(1,083)
0.4%
(32)
11.9%
(951)
14.3%
(1,143)
0.0%
(1)
2.7%
(216)
7,998
Cyfrfiad 1926 3.1%
(658)
9.4%
(2,023)
0.3%
(63)
11.2%
(2,425)
10.7%
(2,298)
23.7%
(5,104)
--- 10.4%
(2,234)
21,568
Cyfrifiad 1939 5.5%
(2,415)
9.8%
(4,322)
0.5%
(206)
19.9%
(8,813)
11.3%
(4,990)
41.9%
(18,580)
--- 4.6%
(2,033)
44,299
Cyfrifiad 1959 5.6%
(3,647)
10.5%
(6,783)
--- 31.1%
(20,110)
4.9%
(3,141)
36.8%
(23,819)
--- 4.3%
(2,756)
64,730
Cyfrifiad 1979 9.9%
(10,766)
10.9%
(11,823)
--- 38.3%
(41,507)
6.5%
(7,069)
26.4%
(28,556)
--- 3.4%
(3,733)
108,337
Cyfrifiad 1989 12.5%
(14,922)
10.3%
(12,242)
--- 41.5%
(49,460)
--- 21.6%
(25,739)
--- --- 119,150
Cyfrifiad 2003 65.3%
(24,603)
12.7%
(5,565)
0.1%
(65)
4.0%
(1,761)
1.5%
(677)
16.9%
(8,902)
--- 1.6%
(712)
43,716
Cyfrifiad 2011 67.3%
(42,603 )
9.8%
(6,192)
--- 2.8%
(1,755)
1.0%
(645)
14.8%
(9,288)
--- --- 62,914

Gwybodaeth Gyffredinol[golygu | golygu cod]

Lleolir Akwa ar fael eang ar ochr ddwyreiniol y Môr Du ac mae'n gweithredu fel porthladd, cyffordd reilffordd a chanolfan wyliau. Mae'n adnabyddus am ei thraethau, sanatoria, sba dŵr mwynol a hinsawdd is-drofannol. Mae Maes awyr Suckumi Dranda hefyd ger llaw y ddinas. Mae'r brifddinas yn cynnwys nifer o westai bychain a chanolig eu maint sy'n gwasanaethu twristiaid o Rwsia, gan fwyaf. Sefydlwyd Gerddi Fotanegol Sukhum yn 1840 a dyma'r ardd fotanegol hynaf yn ardal y Cawcasws.

Mae gan y ddinas nifer o athrofeydd ymchwil gan gynnwys Prifysgol Wladwriaethol Abchasia ac Athrofa Agored Suckum. Rhwng 1945 i 1954 roedd labordy electro-ffiseg y ddinas yn rhan o raglen i ddatblygu arfau niwclear yr Undeb Sofietaidd. Lleolir hefyd Archif Gwladwriaeth Abchasia yn y ddinas - dyma'r Archif genedlaethol a losgwyd yn ilw gan y Georgiaid yn y Rhyfel Annibyniaeth Abchasia yn 1993-94.[2]

Mae'r ddinas yn aelod o'r International Black Sea Club[3]

Oriel[golygu | golygu cod]

Gefeilldrefi[golygu | golygu cod]

Mae gan Akwa sawl gefeilldref ryngwladol:

Dolenni[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. Population censuses in Abkhazia: 1886, 1926, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2003 Nodyn:In lang
  2. https://abkhazworld.com/aw/conflict/690-a-history-erased
  3. "International Black Sea Club, members". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 22 July 2011. Cyrchwyd 30 May 2008.
  4. "Сайт Администрации г.Подольска – Побратимы". Admpodolsk.ru. 2016-06-15. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 10 July 2015. Cyrchwyd 2016-06-26.
  5. "Новости". Apsnypress.info. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 Mehefin 2011. Cyrchwyd 26 Mehefin 2016.
  6. "12 мая между городами Абхазии и Италии были подписаны Протоколы о дружбе и сотрудничестве". Mfaapsny.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 4 Rhagfyr 2014. Cyrchwyd 26 Mehefin 2016.
  7. "Il Sulcis rafforza il legame con i paesi dell'Est europeo, sottoscritto questa sera un protocollo d'amicizia con l'Abkhcazia". Laprovinciadelsulcisiglesiente.com. 2013-04-09. Cyrchwyd 2016-06-26.