Albert Einstein

Oddi ar Wicipedia
Jump to navigation Jump to search
Albert Einstein
Albert Einstein yn 1921
Ganwyd 14 Mawrth 1879(1879-03-14)
Ulm, Brenhiniaeth Württemberg, Brenhiniaeth yr Almaen
Bu farw 18 Ebrill 1955(1955-04-18) (76 oed)
Princeton, New Jersey, Unol Daleithiau America
Bu fyw yn Yr Almaen, yr Eidal, Swistir, Awstria (heddiw yn y Weriniaeth Tsiec), Gwlad Belg, Unol Daleithiau America
Dinasyddiaeth
  • Brenhiniaeth Württemberg (1879–1896)
  • Dim (1896–1901)
  • Y Swistir (1901–1955)
  • Awstria (1911–1912)
  • Yr Almaen (1914–1933)
  • Unol Daleithiau America (1940–1955)
Meysydd Ffiseg, athroniaeth
Sefydliadau
  • Swyddfa Batent y Swistir (Bern)
  • Prifysgol Zurich
  • Karl-Ferdinands-Universität, Prag
  • ETH Zurich
  • Caltech
  • Academi Gwyddoniaethau, Prwsia
  • Sefydliad Kaiser Wilhelm
  • Prifysgol Leiden
Alma mater
Thesis ''Eine neue Bestimmung der Moleküldimensionen[1] (1905)
Ymgynghorydd Doethuriaeth Alfred Kleiner
Ymgynghorwyr academaidd eraill Heinrich Friedrich Weber
Enwog am
  • Perthnasedd cyffredinol a Perthnasedd arbennig
  • Yr Effaith Ffoto-drydanol
  • E=mc2
  • Theori Symudiad Brownian
  • Einstein field equations
  • Bose–Einstein statistics
  • Bose–Einstein condensate
  • Gravitational wave
  • Cosmological constant
  • Unified field theory
  • EPR paradox
Dylanwadau
Prif wobrau
  • Barnard Medal for Meritorious Service to Science (1920)
  • Gwobr Nobel mewn Ffiseg (1921)
  • Medal Matteucci (1921)
  • ForMemRS (1921)[2]
  • Medal Copley (1925)[2]
  • Medal Max Planck (1929)
  • Time 100: Person y Ganrif (1999)
Priod Mileva Marić (1903–1919)
Elsa Löwenthal (1919–1936)
Plant Lieserl Einstein (1902–1903?)
Hans Albert Einstein (1904–1973)
Eduard Einstein (1910–1965)
Llofnod

Ffisegydd damcaniaethol a anwyd yn yr Almaen oedd Albert Einstein (14 Mawrth 1879 – 18 Ebrill 1955) (Almaeneg: [ˈalbɐrt ˈaɪnʃtaɪn] (Ynghylch y sain hon gwrando)). Einstein yw un o brif wyddonwyr y byd ac ef yw awdur y damcaniaethau: Perthnasedd cyffredinol a Pherthnasedd arbennig.[2][3] Cafodd ei waith ddylanwad enfawr ar athroniaeth gwyddoniaeth.[4] Mae'n fwyaf adnabyddus am ei hafaliad E = mc2 (a ddisgrifiwyd fel "hafaliad enwoca'r byd").[5] Yn 1921 derbyniodd Wobr Nobel mewn Ffiseg am ei "wasanaeth i Ffiseg ddamcaniaethol", yn enwedig am ei ddarganfyddiad 'yr effaith ffotodrydanol' (photoelectric effect) a oedd yn garreg filltir yn esblygiad ei ddamcaniaeth cwantwm.[6]

Ganwyd Eisntein yn Ulm, Teyrnas Württemberg, yr Almaen a bu farw yn Princeton, New Jersey yn yr Unol Daleithiau.

O gychwyn ei yrfa mewn ffiseg, credodd Einstein fod 'mecaneg Newton' yn annigonol i brofi mecaneg glasurol parthed y maes electromagnetig, ac ymaflodd yn y gewaith o ddatblygu 'Damcaniaeth perthnasedd arbennig' ond cyn hir sylweddolodd y gall damcaniaeth perthnasedd hefyd gael ei ymestyn i feysydd disgyrchiant. Datblygodd hyn oll, gan gyhoeddi papur yn 1916 ac yna ei waith ar berthnasedd cyffredinol. Datblygodd hefyd ei syniadau ar fecaneg ystadegol a damcaniaeth cwantwm, a chyhoeddodd ei syniadau ar ddamcaniaeth gronynnau a moleciwlau symudiad (Brownian motion). Ymchwiliodd i briodweddau tymheredd golau, a ffurfiodd y syniadau hyn gongl-faen ei theori o ffotonau golau.

Yn 1917 cymhwysodd ei ddamcaniaeth perthynasedd cyffredinol i strwythurau enfawr y bydysawd.[7][8]

Pan ddaeth Adolf Hitler yn Ganghellor yr Almaen yn 1933 roedd Einstein yn teithio Unol Daleithiau America; gan ei fod yn Iddew nid aeth yn ôl i'r Almaen, ble roedd yn Athro Prifysgol yn Academi Gwyddoniaethau Berlin. Ymgartrefodd yno gan ddod yn ddinesydd o UDA. Rhybuddiodd yr Arlywydd Franklin D. Roosevelt o'r posibilrwydd o "ddatblygu bom pwerus iawn" gan annog ymchwil i hynny.[9] Ychydig wedi hyn lansiwyd "The Manhattan Project". Roedd Einstein o'r farn y dylid amddiffyn 'y Cynghreiriaid' ond ciliodd oddi wrth y syniad o ddefnyddio ei ddarganfyddiad newydd (Ymholltiad niwclear) fel arf. Yn ddiweddarach, gyda Bertrand Russell, arwyddodd faniffesto (Russell–Einstein Manifesto) a oedd yn cadarnhau peryglon arfau niwclear.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]

  1. ↑ Einstein (1905b), "Meinem Freunde Herr Dr. Marcel Grossmann gewidmet (Dedicated to my friend, Dr. Marcel Grossmann)".
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Whittaker, E. (1 Tachwedd 1955). "Albert Einstein. 1879–1955". Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society 1: 37–67. doi:10.1098/rsbm.1955.0005. JSTOR 769242.
  3. ↑ Fujia Yang; Joseph H. Hamilton (2010). Modern Atomic and Nuclear Physics. World Scientific. ISBN 978-981-4277-16-7.
  4. ↑ Don A. Howard, ed. (2014), Einstein's Philosophy of Science (website), The Metaphysics Research Lab, Center for the Study of Language and Information (CSLI), Stanford University, http://plato.stanford.edu/entries/einstein-philscience/#IntWasEinEpiOpp, adalwyd 2015-02-04
  5. ↑ David Bodanis (2000). E = mc2: A Biography of the World's Most Famous Equation. New York: Walker.
  6. ↑ The Nobel Prize in Physics 1921 : Albert Einstein, Nobel Media AB, archifwyd o y gwreiddiol ar 5 Hydref 2008, http://www.webcitation.org/5bLXMl1V0, adalwyd 2015-02-04
  7. ↑ (PDF) Scientific Background on the Nobel Prize in Physics 2011. The accelerating universe, Nobel Media AB, p. 2, http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2011/advanced-physicsprize2011.pdf, adalwyd 2015-01-04
  8. ↑ Overbye, Dennis (24 Tachwedd 2015). "A Century Ago, Einstein’s Theory of Relativity Changed Everything". New York Times. http://www.nytimes.com/2015/11/24/science/a-century-ago-einsteins-theory-of-relativity-changed-everything.html. Adalwyd 24 Tachwedd 2015.
  9. ↑ Paul S. Boyer; Melvyn Dubofsky (2001). The Oxford Companion to United States History. Oxford University Press. p. 218. ISBN 978-0-19-508209-8.
Awdurdod
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Albert_Einstein&oldid=4726417"