Treffynnon

Treffynnon Sir y Fflint

Mae Treffynnon (Saesneg: Holywell) yn dref yn Sir y Fflint. Saif yn agos i lan orllewinol Glannau Dyfrdwy ar yr A5026, tua hanner ffordd rhwng Prestatyn i'r gogledd a'r Wyddgrug i'r de, tua 5 milltir o dref Y Fflint. Mae'r hen dref yn gorwedd ar un o lethrau is Mynydd Helygain. Mae'r dref yn enwog fel lleoliad Ffynnon Gwenffrewi a'i chapel, sy'n ganolfan pererindod i Gatholigion ac eraill ers canrifoedd lawer.

Ffynnon Wenffrewi

Yn ôl traddodiad roedd Gwenffrewi (neu Gwenfrewi) yn nith i Sant Beuno. Syrthiodd tywysog o'r enw Caradog mewn cariad â hi ond gwrthododd y forwyn ei dderbyn. Ceisiodd Caradog dreisio Wenffrewi ac yna dorrodd ei phen. Daeth Beuno heibio a rhoi pen Gwenffrewi yn ôl ar ei chorff, trwy wyrth, a ffrydiodd ffynnon o'r ddaear lle syrthiasai pen y santes. Byth ers hynny mae'r ffynnon wedi bod yn gyrchfa i bererinion.

Mae adeiladau Ffynnon Wenffrewi heddiw yn dyddio i 1490-1500 pan gafodd ei godi gan yr Arglwyddes Margaret Beaufort, mam Harri Tudur. Mae'n adeilad deniadol iawn. Delir dŵr y ffynnon mewn llestr ar siâp seren ac mae saith piler paneledig yn codi ohono i'r to siâp gwyntyll gan ffurfio rhodfa oddi amgylch y ffynnon. Mae'r pererinion yn cymryd dŵr i ffwrdd o'r ffynnon, sy'n byrlymu'n gryf, mewn poteli i'w yfed nes ymlaen neu yn y man.

Ger y ffynnon ceir capel y ffynnon, sy'n dyddio i'r 15g. Cafodd ei atgyweirio yn 1967.

Ffynnon Wenffrewi

Y tu ôl i gapel y ffynnon ceir eglwys y plwyf, a gysegrir i'r apostol Sant Iago. Credir ei bod yn sefyll ar safle adeilad llawer cynharach ar safle'r eglwys a godwyd gan Sant Beuno yn y 7g. Mae'r tŵr yn dyddio i'r 14g ond mae gweddill yr adeilad yn perthyn i ddiwedd y 18g.

Mae Ffynnon Gwenffrewi yn un o Saith Rhyfeddod Cymru, yn ôl yr hen rigwm

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Treffynnon (pob oed) (8,886)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Treffynnon) (1,192)			14%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Treffynnon) (6066)			68.3%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Treffynnon) (1,486)			39.5%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Gorsaf Cyffordd Treffynnon

Gorsaf Cyffordd Treffynnon ar linell Rheilffordd Arfordir Gogledd Cymru.

Agorwyd yr orsaf ym 1848 a daeth i ben yn 1966. Mae'r llinell drwy'r orsaf yn dal ar agor.

Enwogion

• Siôn ap Hywel ap Llywelyn Fychan (bl. 1530), bardd, un o ddisgyblion barddol Tudur Aled
• William Theophilus Thomas (Gwilym Gwenffrwd) (1824-1899), gweinidog a llenor
• John Blackwell (Alun), bardd, a dreuliodd y cyfnod 1828-1832 fel curad yn Nhreffynnon
• Sarah Edith Wynne, "Eos Cymru" (1842-1897), cantores

Atyniadau yn y cyffiniau

• Abaty Dinas Basing, safle hen abaty, ger pentref Maes-glas, tua milltir i'r gogledd o Dreffynnon ei hun
• Pantasaph, safle mynachlog gyfoes
• Parc Etifeddiaeth Maes-glas

Cyfeiriadau

Trefi a phentrefi Sir y Fflint

Abermorddu  · Afon-wen  · Babell  · Bagillt  · Bistre  · Bretton  · Brychdyn  · Brynffordd  · Bwcle  · Caergwrle  · Caerwys  · Carmel  · Cefn-y-bedd  · Cei Connah  · Cilcain  · Coed-llai  · Coed-talon  · Cymau  · Chwitffordd  · Ewlo  · Y Fflint  · Ffrith  · Ffynnongroyw  · Glan-y-don  · Gorsedd  · Gronant  · Gwaenysgor  · Gwernymynydd  · Gwernaffield-y-Waun  · Gwesbyr  · Helygain  · Higher Kinnerton  · Yr Hob  · Licswm  · Llanasa  · Llaneurgain  · Llanferres  · Llanfynydd  · Llannerch-y-môr  · Maes-glas  · Mancot  · Mostyn  · Mynydd Isa  · Mynydd y Fflint  · Nannerch  · Nercwys  · Neuadd Llaneurgain  · Oakenholt  · Pantasaph  · Pant-y-mwyn  · Penarlâg  · Pentre Ffwrndan  · Pentre Helygain  · Pen-y-ffordd  · Pontblyddyn  · Pontybotgyn  · Queensferry  · Rhes-y-cae  · Rhosesmor  · Rhyd Talog  · Rhyd-y-ceirw  · Rhydymwyn  · Saltney  · Saltney Ferry  · Sandycroft  · Sealand  · Shotton  · Sychdyn  · Talacre  · Treffynnon  · Trelawnyd  · Trelogan  · Treuddyn  · Yr Wyddgrug  · Ysgeifiog