Lithwania

Lithwania

Lietuvos Respublika
Arwyddair	Vienybė težydi
Math	gwladwriaeth sofran, gwladwriaeth unedol, gwlad sy'n ffinio gyda'r Môr Baltig, gwlad, gwlad OECD
Lb-Litauen.ogg, LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Lituania.wav
Prifddinas	Vilnius
Poblogaeth	2,860,002
Sefydlwyd	11 Mawrth 1990 (gwladwriaeth sofran, Deddf Ail-Sefydliad Talaith Lithwania)
Anthem	Tautiška giesmė
Pennaeth llywodraeth	Ingrida Šimonytė
Cylchfa amser	UTC+2, UTC+03:00
Nawddsant	Sant Casimir
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Lithwaneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Gwledydd Baltig, yr Undeb Ewropeaidd, Ardal Economeg Ewropeaidd, Gogledd Ewrop
Arwynebedd	65,300 ±1 km²
Gerllaw	Y Môr Baltig
Yn ffinio gyda	Belarws, Latfia, Gwlad Pwyl, Rwsia, Sweden
Cyfesurynnau	55.2°N 24°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Lithwania
Corff deddfwriaethol	Seimas
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Llywydd Gweriniaeth Lithwania
Pennaeth y wladwriaeth	Gitanas Nausėda
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Lithwania
Pennaeth y Llywodraeth	Ingrida Šimonytė
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$66,415 million, $70,334 million
Arian	Ewro
Canran y diwaith	11 ±1 canran
Cyfartaledd plant	1.59
Mynegai Datblygiad Dynol	0.875
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Gweriniaeth yng ngogledd-ddwyrain Ewrop yw Lithwania (hefyd weithiau Lithwania, yn swyddogol Gweriniaeth Lithwania; ceir y ffurf Llethaw mewn un geiriadur Cymraeg). Saif ar lan y Môr Baltig. Un o'r Gwledydd Baltig yw Lithwania, ynghyd ag Estonia a Latfia. Mae Lithwania yn ffinio â Latfia i'r gogledd, â Belarws i'r de-ddwyrain, ac â Gwlad Pwyl a Kaliningrad Oblast, sy'n ran o Rwsia, i'r de-orllewin. Daeth Lithwania yn aelod o'r Undeb Ewropeaidd ar 1 Mai 2004.

Hanes Lithwania

Prif-bwyntiau Hanes Lithwania

• 10 Ganrif – Llywthau Lithwnaiad-Prwsiaid paganaid.
• 980au – Cristnogaeth yn dod i gymdogion y Lithwaniaid-Prwsiaid.
• 997 – Merthyrdod St Adalbert ym Mrwsia.
• 1007 – Son cyntaf am Lithwania mewn dogfen.
• 1147 – Croesgad cyntaf yn erbyn paganiaid Baltaidd – tranc y Prwsiaid.
• 1200 – Ail groesgad yn erbyn y Lithwaniaid.
• 1215 – Esgob cyntaf y Lithwaniaid ond y wlad yn bagan o hyd.
• 1219 – Mindaugas Brenin cyntaf y Lithwaniaid 1219–63.
• 1236 – Lithwaniaid yn gorfygu y croesgadwyr ym mrwydr Siaulai.
• 1315 – Gediminas yn arwain Lithwania 1315–41.
• 1385 – Jogaila yn cael ei bedyddio, Lithwania yn troi yn Gristnogol a ffurfio Brenhiniaeth Lithwania-Pwyl.
• 1410 – Lithwania-Pwyl yn trechu'r Almaenwyr ym mrwydr Grunwald. Ffyniant y wlad.
• 1569 – Lithwania-Pwyl yn ffurfio "Cymanwlad".
• 16C – Twf Rwsia a Sweden yn raddol dileu tiroedd y Lithwaniaid, mae'r wlad yn cael ei rhannu dro ar ôl tro dros y dair canrif wedyn. Adnabyddir y cyfnod yn well fel "rhaniad triphlyg Pwyl".
• 19C – Lithwania dan Ymerodraeth Rwsia, mudiad am annibyniaeth yn egino.
• 1918–1939 – Ar 16/02/1918 mae'r Lithwaniaid yn datgan annibynniaeth, ond y Pwyliaid yn cymryd Vilnius ym 1919. Cawnas yn Brifddinas. Cyfnod annibynnol yn symud at unbenaeth.
• 1940 – Meddianu Lithwania gan y Rwsiaid (Sofietaidd).
• 1940–44 – Meddianu Lithwania gan y Natsiaid.
• 1944–89 – Meddianu Lithwania gan y Rwsiaid (Sofietaidd) fel Gweriniaeth Sofiet gyda Vilnius yn brifddinas.
• 1990 – Ar 11/03 1990 mae'r Lithwaniaid yn datgan annibynniaeth.
• 2004 – Ymuno a NATO 2004 a'r Undeb Ewropeaidd.
• 2007 – Ymuno a Chytundeb Schengen.

Hanes Fodern

Mae hanes fodern Lithiwania ynglwm wrth hanes y cenhedloedd mawr yn yr 20g. Gyda chwymp ymerodraeth yr Almaen ym 1918 daeth hi, a'i chymdogion Estonia a Latfia, yn rhydd ac yn genhedloedd annibynnol. Daeth hyn i ben dan y gytundeb rhwng Rwsia a'r Almaen ym 1939. Yn ystod y rhyfel meddiannwyd y wlad gan y Natsiaid a bu farw 190,000 o ddinasyddion Iddewig Lithwania. Wedi'r rhyfel aeth y wlad i fewn i'r Undeb Sofietaidd tan 1991. O 1944 tan 1952 roedd byddin cudd gwrth-Sofiet yn y wlad a charcharwyd miloedd o Lithwaniaid yn y Gwlagau.

Ers ei hannibyniaeth symudodd y wlad tuag at Ewrop, ymunodd a'r UE a NATO a bu ffyniant economaidd. Ond gydag agor y drysau i allfudo gadawodd miloedd o bobl ifainc am Brydain ac yr Almaen.

Ethnigrwydd

Mae poblogaeth Lithwania yn amrywio (mae'r ffigyrau swyddogol yn cynnwys pobl sy'n byw tramor) ond honnir bod 3,349,900, 84.0% o'r rhain yn Lithwaniaid ethnig sy'n siarad yr iaith Lithwaneg sef unig iaith swyddogol y wlad. Mae lleiafrifoedd eraill yn cynnwys Pwyliaid (6.1%), Rwsiaid (4.9%) a Belarwsiaid (1.1%), yn ôl "Department of Statistics to the Government of the Republic of Lithwania".

Ffigyrau 2010 yn dangos:

• Lithwaniaid – 83.1% (2,765,600),
• Pwyliaid – 6.0% (201,500),
• Rwsiaid – 4.8% (161,700),
• Belarwsiaid – 1.1% (35,900),
• Ukrainiaid – 0.6% (19,700),
• Almaenwyr – 0.1% (3,200),
• Iddewon – 0.1% (3,200),
• Tatariaid – 0.1% (2,800),
• Latfiaid – 0.1% (2,300),
• Roma – 0.1% (2,400),
• Eraill – 0.2% (8,200),
• Heb ddweud – 3.7% (122,500).

Cyfeiriadau

• "The Northern Crusades". Eric Christiansen. Penguin. 1997. (Hanes y Gwledydd Baltaidd)
• "Pe Bai Cymru'n Rhydd". Gwynfor Evans. Y Lolfa. 1989. Pennod ar y Gwledydd Baltaidd.
• "Lithwania". Encyclopedia Britannica. darllenwyd 9 Hydref 2010.
• "Population by ethnicity 2009 year". DB1.stat.gov.lt. Statistics Lithwania. darllenwyd 20 Ionawr 2010.
• Statistics Lithwania

Chwiliwch am Lithwania
yn Wiciadur.