Gweriniaeth Iwerddon: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
B robot yn newid: ku:Komara Îrlandê→ku:Komara Îrlendayê |
Addbot (sgwrs | cyfraniadau) B Bot: Migrating 198 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q27 (translate me) |
||
Llinell 216: | Llinell 216: | ||
{{Cyswllt erthygl ddethol|af}} |
{{Cyswllt erthygl ddethol|af}} |
||
[[ace:Irlandia]] |
|||
[[af:Republiek van Ierland]] |
|||
[[als:Irland]] |
|||
[[am:አየርላንድ ሪፑብሊክ]] |
|||
[[an:Irlanda]] |
|||
[[ang:Īrland Cynewīse]] |
|||
[[ar:جمهورية أيرلندا]] |
|||
[[arc:ܩܘܛܢܝܘܬܐ ܕܐܝܪܠܢܕ]] |
|||
[[arz:جمهورية ايرلاندا]] |
|||
[[ast:República d'Irlanda]] |
|||
[[ay:Irlandiya]] |
|||
[[az:İrlandiya Respublikası]] |
|||
[[bar:Irland]] |
|||
[[bat-smg:Airėjė]] |
|||
[[be:Ірландыя]] |
|||
[[be-x-old:Ірляндыя]] |
|||
[[bg:Република Ирландия]] |
|||
[[bi:Ireland]] |
|||
[[bn:প্রজাতন্ত্রী আয়ারল্যান্ড]] |
|||
[[bo:ཨར་ལེན་ཌ།]] |
|||
[[br:Republik Iwerzhon]] |
|||
[[bs:Republika Irska]] |
|||
[[bug:Irlandia]] |
|||
[[bxr:Ирланд]] |
|||
[[ca:República d'Irlanda]] |
|||
[[cdo:Ái-ī-làng]] |
|||
[[ce:Ирланди]] |
|||
[[ceb:Irlanda]] |
|||
[[ckb:ئیرلەند]] |
|||
[[co:Irlanda]] |
|||
[[cs:Irsko]] |
|||
[[csb:Irlandëjô]] |
|||
[[cu:Єирь]] |
|||
[[cv:Ирланди Республики]] |
|||
[[da:Irland]] |
|||
[[de:Irland]] |
|||
[[diq:Cumhuriyetê İrlanda]] |
|||
[[dsb:Irska]] |
|||
[[dv:އަޔަލޭންޑުގެ ޖުމްހޫރިއްޔާ]] |
|||
[[ee:Ireland]] |
|||
[[el:Δημοκρατία της Ιρλανδίας]] |
|||
[[en:Republic of Ireland]] |
|||
[[eo:Irlando]] |
|||
[[es:Irlanda]] |
|||
[[et:Iirimaa]] |
|||
[[eu:Irlandako Errepublika]] |
|||
[[ext:Irlanda]] |
|||
[[fa:ایرلند]] |
|||
[[fi:Irlanti]] |
|||
[[fiu-vro:Iirimaa]] |
|||
[[fo:Írland (land)]] |
|||
[[fr:Irlande (pays)]] |
|||
[[frp:Irlande (payis)]] |
|||
[[frr:Irlönj]] |
|||
[[fy:Ierlân]] |
|||
[[ga:Poblacht na hÉireann]] |
|||
[[gag:İrlandiya]] |
|||
[[gan:愛爾蘭]] |
|||
[[gd:Poblachd na h-Èireann]] |
|||
[[gl:Irlanda - Éire]] |
|||
[[gn:Ilandia]] |
|||
[[gv:Pobblaght Nerin]] |
|||
[[haw:ʻIlelani]] |
|||
[[he:אירלנד]] |
|||
[[hi:आयरलैण्ड गणतंत्र]] |
|||
[[hif:Republic of Ireland]] |
|||
[[hr:Irska]] |
|||
[[hsb:Irska]] |
|||
[[ht:Ilann]] |
|||
[[hu:Írország]] |
|||
[[hy:Իռլանդիա]] |
|||
[[ia:Republica de Irlanda]] |
|||
[[id:Republik Irlandia]] |
|||
[[ie:Irland]] |
|||
[[ilo:Republika iti Irlánda]] |
|||
[[io:Republiko di Irlando]] |
|||
[[is:Írska lýðveldið]] |
|||
[[it:Irlanda]] |
|||
[[ja:アイルランド]] |
|||
[[jbo:airland]] |
|||
[[jv:Republik Irlandia]] |
|||
[[ka:ირლანდიის რესპუბლიკა]] |
|||
[[kaa:İrlandiya]] |
|||
[[kbd:Ирлэнд]] |
|||
[[kk:Ирландия]] |
|||
[[kl:Irlandi]] |
|||
[[km:សាធារណរដ្ឋអៀរឡង់]] |
|||
[[kn:ಐರ್ಲೆಂಡ್ ಗಣರಾಜ್ಯ]] |
|||
[[ko:아일랜드]] |
|||
[[koi:Ирму]] |
|||
[[krc:Ирландия]] |
|||
[[ku:Komara Îrlendayê]] |
|||
[[kv:Ирландия]] |
|||
[[kw:Repoblek Wordhen]] |
|||
[[ky:Ирландия]] |
|||
[[la:Hibernia (res publica)]] |
|||
[[lad:Irlanda]] |
|||
[[lb:Republik Irland]] |
|||
[[lez:Ирландия]] |
|||
[[li:Ierland]] |
|||
[[lij:Éire]] |
|||
[[lmo:Irlanda]] |
|||
[[ln:Irlandí]] |
|||
[[lt:Airija]] |
|||
[[ltg:Eireja]] |
|||
[[lv:Īrija]] |
|||
[[mi:Airangi]] |
|||
[[mk:Ирска]] |
|||
[[ml:റിപ്പബ്ലിക്ക് ഓഫ് അയർലണ്ട്]] |
|||
[[mn:Ирланд]] |
|||
[[mr:आयर्लंडचे प्रजासत्ताक]] |
|||
[[ms:Republik Ireland]] |
|||
[[mt:Repubblika tal-Irlanda]] |
|||
[[mwl:Irlanda]] |
|||
[[my:အိုင်ယာလန်သမ္မတနိုင်ငံ]] |
|||
[[na:Ripubrikit Airerand]] |
|||
[[nah:Irtlālpan]] |
|||
[[nds:Irland]] |
|||
[[nds-nl:Ierlaand (laand)]] |
|||
[[ne:गणतन्त्र आयरल्याण्ड]] |
|||
[[new:गणतन्त्र आयरल्यान्द]] |
|||
[[nl:Ierland (land)]] |
|||
[[nn:Republikken Irland]] |
|||
[[no:Irland]] |
|||
[[nov:Republike de Irlande]] |
|||
[[nrm:Républyique d'Irlande]] |
|||
[[nv:Bitsiighaʼ Łichííʼí Bikéyah]] |
|||
[[oc:Republica d'Irlanda]] |
|||
[[or:ଆୟରଲ୍ୟାଣ୍ଡ]] |
|||
[[os:Ирланди]] |
|||
[[pag:Irlanda]] |
|||
[[pam:Irlanda]] |
|||
[[pap:Irlandia]] |
|||
[[pcd:Irlinde (païs)]] |
|||
[[pih:Repablik o' Airiland]] |
|||
[[pl:Irlandia]] |
|||
[[pms:Irlanda]] |
|||
[[pnb:لوکراج آئرلینڈ]] |
|||
[[pnt:Ιρλανδία]] |
|||
[[ps:د آيرلېنډ جمهوريت]] |
|||
[[pt:República da Irlanda]] |
|||
[[qu:Ilanda]] |
|||
[[rm:Republica da l'Irlanda]] |
|||
[[rmy:Republika Irland]] |
|||
[[ro:Irlanda]] |
|||
[[roa-rup:Irlanda]] |
|||
[[roa-tara:Irlanne]] |
|||
[[ru:Ирландия]] |
|||
[[rw:Irilande]] |
|||
[[sah:Ирландия Республиката]] |
|||
[[sc:Irlanda]] |
|||
[[scn:Irlanda]] |
|||
[[sco:Republic o Ireland]] |
|||
[[se:Irlánda]] |
|||
[[sh:Irska]] |
|||
[[simple:Republic of Ireland]] |
|||
[[sk:Írsko]] |
|||
[[sl:Irska]] |
|||
[[so:Ireland]] |
|||
[[sq:Republika e Irlandës]] |
|||
[[sr:Република Ирска]] |
|||
[[ss:IYalendi]] |
|||
[[stq:Irlound]] |
|||
[[sv:Irland]] |
|||
[[sw:Eire]] |
|||
[[szl:Irlandyjo]] |
|||
[[ta:அயர்லாந்து குடியரசு]] |
|||
[[te:రిపబ్లిక్ ఆఫ్ ఐర్లాండ్]] |
|||
[[tet:Irlanda]] |
|||
[[tg:Ҷумҳурии Ирландия]] |
|||
[[th:ประเทศไอร์แลนด์]] |
|||
[[tk:Irlandiýa]] |
|||
[[tl:Irlanda (bansa)]] |
|||
[[tpi:Ripablik bilong Aialan]] |
|||
[[tr:İrlanda]] |
|||
[[ts:Ireland]] |
|||
[[tt:Ирландия]] |
|||
[[udm:Ирландия]] |
|||
[[uk:Ірландія]] |
|||
[[ur:جمہوریہ آئرستان]] |
|||
[[uz:Irlandiya]] |
|||
[[vec:Irlanda]] |
|||
[[vep:Irlandii]] |
|||
[[vi:Cộng hòa Ireland]] |
|||
[[vls:Republiek Ierland]] |
|||
[[vo:Lireyän]] |
|||
[[wa:Irlande]] |
|||
[[war:Republika han Irlanda]] |
|||
[[xal:Гәәлгүдин Орн]] |
|||
[[xmf:ირლანდია]] |
|||
[[yi:אירלאנד]] |
|||
[[yo:Írẹ́lándì]] |
|||
[[za:Aiwjlanz Gunghozgoz]] |
|||
[[zea:Ierland (land)]] |
|||
[[zh:爱尔兰共和国]] |
|||
[[zh-min-nan:Éire]] |
|||
[[zh-yue:愛爾蘭共和國]] |
|||
[[zu:I-Ayilendi]] |
Fersiwn yn ôl 22:30, 7 Mawrth 2013
| |||||
Arwyddair: Dim | |||||
Anthem: Amhrán na bhFiann ("Cân y Milwr") | |||||
Prifddinas | Dulyn | ||||
Dinas fwyaf | Dulyn | ||||
Iaith / Ieithoedd swyddogol | Gwyddeleg a Saesneg | ||||
Llywodraeth | Gweriniaeth | ||||
• Arlywydd • Taoiseach |
Michael D. Higgins Enda Kenny | ||||
Annibyniaeth • Datganwyd • Cydnabuwyd |
o'r Deyrnas Unedig 21 Ionawr 1919 6 Rhagfyr 1922 | ||||
Arwynebedd - Cyfanswm - Dŵr (%) |
70,273 km² (120fed) 2.0 | ||||
Poblogaeth - Amcangyfrif 2006 - Cyfrifiad 2006 - Dwysedd |
4,239,848 (121af) 4,234,925 60.3/km² (139fed) | ||||
CMC (PGP) - Cyfanswm - Y pen |
Amcangyfrif 2005 $167.9 biliwn (49fed) $34,100 (139fed) | ||||
Indecs Datblygiad Dynol (2003) | 0.946 (8fed) – uchel | ||||
Arian cyfred | Euro (€) (EUR )
| ||||
Cylchfa amser - Haf |
GMT (UTC0) IST (UTC+1) | ||||
Côd ISO y wlad | .ie | ||||
Côd ffôn | +353
|
Gweriniaeth ar ynys Iwerddon yw Gweriniaeth Iwerddon (Gwyddeleg: Poblacht na hÉireann, Saesneg: Republic of Ireland; yn swyddogol Éire neu Ireland). Dulyn yw prifddinas y weriniaeth. Mae'n cynnwys 26 o 32 sir Iwerddon.
Gelwir pennaeth y wladwriaeth yn 'Uachtarán' neu Arlywydd, ond y 'Taoiseach' ydyw pennaeth y llywodraeth neu'r Prif Weinidog. Nid yw'r wladwriaeth Wyddeleg yn defnyddio'r enw 'Gweriniaeth Iwerddon' i ddisgrifiio ei hunan o gwbl, mewn cytundebau rhyngwladwol a chyfansoddiadol Iwerddon (Éire, Ireland) yw'r enw a ddefnyddir.
Daearyddiaeth
- Prif: Daearyddiaeth Iwerddon
Yn fras, gellir disgrifio nodweddion daearyddol Iwerdon fel gwastadeddau eang yng nghanol yr ynys, gyda mynyddoedd gerllaw'r arfordir yn amgylchynu'r gwastadedd hwn. Y mynydd uchaf yw Carrauntoohil (Gwyddeleg: Corrán Tuathail), sy'n 1,041 medr (3,414 troedfedd) o uchder. Ceir nifer sylweddol o ynysoedd o amgylch yr arfordir, yn enwedig oddi ar yr arfordir gorllewinol.
Yr afon fwyaf ar yr ynys yw Afon Shannon, sy'n 259 km (161 millir) o hyd, gydag aber sy'n 113 km (70 milltir) arall o hyd. Mae'n llifo i Fôr Iwerydd ychydig i'r de o ddinas Limerick. Ceir hefyd nifer o lynnoedd sylweddol o faint.
Hanes
Mae'n anodd penderfynu pryd yn union y sefydlwyd 'Gweriniaeth Iwerddon'. Yn 1921 llofnodwyd Cytundeb rhwng cynrychiolwyr y Weriniaeth Wyddelig (Gwyddeleg: Saorstát Éireann) a chynrychiolwyr Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon yn sefydlu Gwladwriaeth Rydd Iwerddon (Saesneg: Irish Freestate), roedd yr enw Saesneg, Irish Freestate, yn gyfieithiad llythrennol o enw Gwyddeleg y Weriniaeth Wyddelig, ond o dan y cytundeb hwn, roedd y wladwriaeth newydd yn rhan o'r Ymerodraeth Brydeinig ac roedd Brenin Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon i barhau fel brenin Iwerddon. Arweinodd hyn at ryfel cartref a gollwyd gan y gweriniaethwyr a sefydlwyd gwladwriaeth Wyddelig gyda Brenin Prydain Fawr ac Iwerddon yn frenin arni.
Cyfansoddiad 1937
Yn 1937 cynhaliwyd refferendwm i sefydlu cyfansoddiad newydd i Iwerddon, y cyfansoddiad sydd mewn grym o hyd. Nid oedd unrhwy son yn y cyfansoddiad hwn am na brenin na chynrychiolydd Brenhinol yn Iwerddon, er ni fu i'r cyfansoddiad ddweud bod Iwerddon bellach yn wladwriaeth nac yn hollol annibynnol. I bob pwrpas roedd y cysylltiad rhwng y Deyrnas Unedig a'r Wladwriaeth Rydd ar ben. O dan y cyfansoddiad hwn Iwerddon (Éire, Ireland) oedd enw'r wlad, nid y Weriniaeth Rydd, a dyma'r sefyllfa gyfreithiol hyd heddiw.
Deddf Gweriniaeth Iwerddon
Yn 1949 pasiwyd Deddf gan Senedd Iwerddon o'r enw 'Deddf Gweriniaeth Iwerddon' a ddatganodd yn glir bod Iwerddon yn Weriniaeth. Ni newidiodd y Ddeddf hon gyfansoddiad 1937 ac mewn gwirionedd nid oedd ynddi ond datganiad clir a diamwys o'r sefyllfa fel y roedd mewn gwirionedd.
Y Werinaeth Wyddelig a Gweriniaeth Iwerddon
Nid yw'r ddau derm hyn yn gyfystyr â'i gilydd. Defyddir yr enw 'y Weriniaeth Wyddelig' (Saesneg: The Irish Republic) i gyfeirio at y wladwriaeth chwildroadol a sefydlwyd yn 1916 gyda gwrthryfel y Pasg yn Nulyn a mannau eraill yn Iwerddon. Dyma'r wladwriaeth a anfonodd gynrychiolwyr i negodi gyda chynrychiolwyr Prydain Fawr ac Iwerddon yn 1921. Gwrthododd nifer helaeth o'r boblogaeth a'r Dáil (Senedd Iwerddon) dderbyn bod y wladwriaeth hon wedi dod i ben pan sefydlwyd y 'Wladwriaeth Rydd' ac mae rhai'n mynnu bod y wladwriaeth hon yn parhau i fodoli'n de juré (yn ôl y gyfraith o hyd). Dyma'r wladwriaeth a roddodd Byddin Weriniaethol Iwerddon ei theyrngarwch iddi tan yn ddiweddar iawn, ac y mae rhai carfannau 'milwriaethus' yn honni bod y wladwriaeth hon yn bodoli o hyd, er yn guddiedig, a bod pob gwladwriaeth arall (Éire/Ireland a Gogledd Iwerddon) yn anghyfreithlon.
Defnyddir yr enw 'Gweriniaeth Iwerddon' (Saesneg: The Republic of Ireland) ar lafar gwlad i gyfeirio at Éire/Iwerddon wedi pasio Deddf Gweriniaeth Iwerddon.
Siroedd
- Prif: Siroedd Iwerddon
Yn draddodiadol, rhennir ynys Iwerddon yn 32 o siroedd. O'r rhain, mae 26 yng Ngweriniaeth Iwerddon, a chwech yng Ngogledd Iwerddon.
Map o'r siroedd
Sylwer nad yw'r siroedd hyn yn cyfateb ym mhob achos i'r unedau gweinyddol presennol.
Gweriniaeth Iwerddon
|
Gogledd Iwerddon
|
Rhestr yn nhrefn yr wyddor
Nodyn: * - Mae'r hen Swydd Ddulyn yn awr yn dair swydd newydd: (i) Contae Átha Cliath Theas / County of South Dublin; (ii) Contae Fine Gall / County of Fingal; (iii) Contae Dún Laoghaire–Ráth an Dúin / County of Dún Laoghaire-Rathdown.
Iaith a diwylliant
Economi
|