Llên Lloegr yn y 18fed ganrif
Llên Lloegr yn y 18fed ganrif |
---|
![]() |
Rhyddieithwyr yr oes Awgwstaidd |
Beirdd a dramodwyr yr oes Awgwstaidd |
Beirdd natur a beirdd y fynwent |
Oes Johnson |
Athroniaeth a'r gwyddorau |
|
Yn gyffredinol, rhennir llên Lloegr yn y 18g yn ddau brif gyfnod—yr Oes Awgwstaidd ac Oes Johnson—sydd yn barhad o'r newydd-glasuriaeth a gychwynnwyd gan lenorion yr Adferiad yn ail hanner y ganrif gynt. Sonir yn aml hefyd am Oes Teimladrwydd, sydd yn gyffredinol yn cyd-daro ag Oes Johnson yn ail hanner y ganrif. Ar ddiwedd y 18g dygwyd Rhamantiaeth i lên Lloegr, mudiad a adeiladodd ar draddodiadau'r beirdd natur a beirdd y fynwent a flodeuasant yng nghanol y ganrif. Mae rhan fwyaf y 18g yn cyd-daro â'r oes Sioraidd, sef teyrnasiadau'r brenhinoedd Hanoferaidd Siôr I (1714–27), Siôr II, (1727–60), a Siôr III. Er defnyddir yr ansoddair "Sioraidd" i gyfeirio at bensaernïaeth a dodrefn, hanes cymdeithasol, a gwleidyddiaeth y cyfnod hwn, yn anaml fe'i defnyddir i ddisgrifio llenyddiaeth, o bosib er mwyn osgoi cymysgu â'r beirdd Sioraidd, criw o feirdd a flodeuai yn Lloegr yn y 1910au.[1] Defnyddir yr enw "y 18g hir" gan nifer o hanesyddion Seisnig i gyfeirio at y cyfnod o'r Adferiad (1660), neu'r Chwyldro Gogoneddus (1688), hyd at ddiwedd Rhyfeloedd Napoleon ym 1815. Yn nhermau hanes llenyddol Lloegr, mae'r 18g hir yn cyfateb i holl gyfnod newydd-glasuriaeth (yr Adferiad, Awgwstaidd, a Johnson) a thrwch y cyfnod Rhamantaidd.
Pasiwyd Statud Ann, neu'r Ddeddf Hawlfraint, gan Senedd Prydain Fawr yn 1710 i ddarparu hawlfraint i'r awdur dros ei waith. Pasiwyd y Ddeddf Drwyddedu yn 1737 gan roddi i'r Arglwydd Siambrlen yr hawl i sensro pob drama a berfformiwyd yn y wlad.
Yr oes Awgwstaidd (1700au–50au)[golygu | golygu cod y dudalen]
Rhoddir yr enw "Awgwstaidd" ar lên Lloegr yn hanner cyntaf a chanol y 18g, sydd yn barhad o'r newydd-glasuriaeth a oedd yn boblogaidd yn ail hanner y ganrif gynt. Weithiau ymestynnir y cyfnod i gynnwys diwedd yr 17g, mor gynnar â'r Adferiad ym 1660. Mae'r enw yn cyfeirio at oes Awgwstaidd llên Rhufain hynafol, dan yr Ymerawdwr Augustus (t. 27 CC–14 OC), pryd blodeuodd y beirdd Lladin Fyrsil, Horas, ac Ofydd. Dyma enw cyfoes a ddefnyddiwyd gan lenorion Seisnig eu hunain yn y 18g, a fuont yn aml yn cymharu'r ddwy oes. Edmygodd llenorion megis Pope, Addison, Swift, a Steele y beirdd Lladin hynafol a dynwaredasant eu gwaith.[2] Yn ôl Oliver Goldsmith (1728–74), yn ei erthygl "Account of the Augustan Age in England" (1759) yn y cylchgrawn The Bee, roedd yr oes yn cyfateb i deyrnasiad y Frenhines Ann o 1702 i 1714.
Barddoniaeth[golygu | golygu cod y dudalen]
Yn ogystal â'i ryddiaith enwog, ysgrifennodd yr Eingl-Wyddel Jonathan Swift nifer o ogangerddi. Ystyrir un o gyfeillion Swift, Alexander Pope, yn fardd dychanol goreuaf y cyfnod newydd-glasurol, os nad yn holl hanes barddoniaeth Saesneg Lloegr. Fe efelychai cwpledi arwrol Dryden yn ogystal â ffurfiau dychanol a didactig y bardd Rhufeinig Horas. Y dosbarth uchaf oedd yn gyff gwawd ei ffugarwrgerdd "The Rape of the Lock" (1712–14), a fe wnaeth hwyl ar ben ei gyd-feirdd yn "The Dunciad" (1728).
Y ddrama[golygu | golygu cod y dudalen]
Rhyddiaith[golygu | golygu cod y dudalen]
Beirdd natur a beirdd y fynwent[golygu | golygu cod y dudalen]
Yn ail hanner yr 18g, trodd nifer o lenorion at themâu gwledig ac eidylaidd, mewn adwaith yn erbyn Deddfau Cau'r Tiroedd Comin a'r Chwyldro Diwydiannol, gan greu'r hyn a elwir yn farddoniaeth natur. Ymhlith yr enwocaf o'r traddodiad hwn mae "Ode to an Evening" (1746) gan William Collins, "Elegy Written in a Country Churchyard" (1751) gan Thomas Gray, "The Village" (1783) gan George Crabbe, a "The Task" (1785) gan William Cowper. Y beirdd natur oedd y rhai i hebrwng cyfnod cynharaf Rhamantiaeth i lên Lloegr.
Y nofel[golygu | golygu cod y dudalen]
Rhamantiaeth a'i rhagflaenwyr (1790au)[golygu | golygu cod y dudalen]
Yn ystod yr oes Ramantaidd, canolbwyntiai beirdd Lloegr yn fwyfwy ar natur, meddwl ac emosiwn yr unigolyn, a diwylliannau cyntefig ac estron yn hytrach na'r gymdeithas gyfarwydd ac effeithiau cynnar moderneiddio. Gogwydd at yr adain chwith oedd gan Ramantiaeth, a chofleidiodd cenedlaetholdeb a chynhyrfiad y gwrthryfel a'r chwyldro. Tynnai'r beirdd Rhamantaidd ar egwyddorion a gwireddau sylfaenol, megis serch, harddwch, ac iawnder, y tu allan i ffiniau bywyd pob dydd.
Blake[golygu | golygu cod y dudalen]
Gelwir beirdd cynharaf y mudiad yn gyn-Ramantwyr, a'r amlycaf ohonynt oedd William Blake. Mynegir pryderon am ormes economaidd yn ei gerddi sy'n defnyddio iaith syml a symbolaeth gryf. Fe nodir am ei farddoniaeth delynegol, yn bennaf Songs of Innocence (1789) a Songs of Experience (1794), yn ogystal â'i gerddi traethiadol hirion sydd yn nodweddiadol o'i broffwydoliaeth.
Beirdd y Llynnoedd[golygu | golygu cod y dudalen]
Dechreuodd y cyfnod Rhamantaidd go iawn ym marddoniaeth Saesneg Lloegr yn 1798 pan gyhoeddwyd y casgliad Lyrical Ballads gan William Wordsworth a Samuel Taylor Coleridge. Y ddau fardd yma oedd y blaenaf o'r genhedlaeth gyntaf o'r Rhamantwyr yn nechrau'r 19g. Ynghyd â Robert Southey, y tri hwn oedd Beirdd y Llynnoedd.
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
Darllen pellach[golygu | golygu cod y dudalen]
|
|