Eliffer Gosgorddfawr

Eliffer Gosgorddfawr
Ganwyd	0480
Bu farw	0560  (80 oed)
Dinasyddiaeth	Cymru
Tad	Engenius
Plant	Peredur

Pennaeth neu frenin o'r Hen Ogledd oedd Eliffer Gosgorddfawr (fl. dechrau'r 6g). Cysylltir ei saith mab â Brwydr Arfderydd (537?).

Ymladdwyd Brwydr Arfderydd, yn ôl traddodiad, yn yr Hen Ogledd tua'r flwyddyn 537 rhwng Rhydderch Hael, brenin Ystrad Clud a Gwenddolau fab Ceidio. Gyrrwyd bardd llys Gwenddoleu, Myrddin, yn wallgof gan farwolaeth ei arglwydd ac erchylltra'r frwydr. Ffôdd i Goed Celyddon, lle bu'n byw fel dyn gwyllt gan ennill iddo'i hun yr enw "Myrddin Wyllt".

Ond ceir traddodiadau eraill am y frwydr hefyd. Ceir cyfeiriad ati yn y cofnod am y flwyddyn 537 yn yr Annales Cambriae, ond yma dywedir ei bod yn frwydr rhwng Gwenddolau a meibion Eliffer. Mewn cofnod diweddarach, mae'r Annales yn enwi meibion Eliffer fel Gwrgi a Peredur.

Yn ôl yr achau, roedd Eliffer a'i feibion yn ddisgynyddion i'r brenin Coel Hen ac felly'n perthyn i linach y Coelwys. Yn un o'r cerddi yn Llyfr Du Caerfyrddin, sy'n sôn am Frwydr Arfderydd, cyfeirir at "saith meib Eliffer" a fu'n enwog am eu dewrder.

Ceir dau o Drioedd Ynys Prydain sy'n cyfeirio at Eliffer. Roedd ei wyr, Gwrgawn Gwron fab Peredur fab Eliffer yn un o "Dri Lleddf Unben Ynys Prydain", gyda Llywarch Hen a Manawydan fab Llŷr. Mae triawd arall am y "Tri meirch a ddygant y Tri Marchlwyth":

Yr ail Farchlwyth a ddug Cornan march meibion Eliffer, a ddug Gwrgi a Pheredur arno, a Dunawd Fwr, a Chynfelyn Drwsgl, i edrych ar fygedorth (llu) Gwenddoleu yn Ar(f)derydd.

Cyfeirir at Eliffer fel patrwm o arwr a rhyfelwr mewn cerddi gan dri o'r Gogynfeirdd, sef Cynddelw Brydydd Mawr, Dafydd Benfras a Casnodyn. Fe'i enwir yn 'Englynion y Clyweid' hefyd.

Cyfeiriadau

• Rachel Bromwich (gol.), Trioedd Ynys Prydein (Gwasg Prifysgol Cymru, 1960; argraffiad newydd 1999).