Aberpennar
 | |
| Math | Tref bost, tref, cymuned  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Aberpennar |
| Gwlad | .svg){kind=small} Cymru |
| Cyfesurynnau | 51.6814°N 3.3792°W |
| Cod SYG | W04001016 |
| Cod OS | ST025915 |
| Cod post | CF45 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Vikki Howells (Llafur) |
| AS/au | Beth Winter (Llafur) |
 | |
Tref a chymuned yn Rhondda Cynon Taf, Cymru yw Aberpennar (Saesneg: Mountain Ash), a leolir yng Nghwm Cynon. Mae ganddi boblogaeth o 7,039.[1] Mae'r gymuned hefyd yn cynnwys pentrefi Cefnpennar, Cwmpennar, Darranlas, Glenboi a'r Drenewydd. Yn hanesyddol, mae'n rhan o Forgannwg.
Llifa Afon Cynon heibio'r dref.
Cynrychiolir yr ardal hon yn y Cynulliad Cenedlaethol gan Vikki Howells (Llafur) a'r Aelod Seneddol yw Beth Winter (Llafur).[2][3]
Tarddiad yr enw[golygu | golygu cod y dudalen]
Yn hanesyddol, cyfeiriodd yr enw Aberpennar at y fan lle rhed nant Pennar (neu Penarth yn y ffurfiau cynharaf) i Afon Cynon ar ddiwedd ei chwrs i lawr o dir uchel Cefnpennar, ac ar ochr ogleddol tro yn y afon honno. Ceir y ffurf aber pennarthe ym 1570, Aberpennarth ym 1600, a Tir Aber Penarth ym 1638. Yn ôl Gwynedd O. Pierce mae'n bosib taw ffurf amrywiol yw enw'r nant ar "pennardd", sef pentir neu gefnen i dir, yn yr achos hon tir uchel Cefnpennar, lle mae ei tharddiad. Ger y tir a elwid Aberpennar safai plasty'r teulu Bruce (o 1750) a âi dan yr enw Dyffryn, ac ar un adeg ceid Aberpennar fel enw amgen i'r plasty hefyd: Aberpennar alias Dyffryn ym 1691, a Dyffrin alias Aberpennar ym 1717.[4]
Yn wreiddiol, enw tafarn a godwyd ar ddechrau'r 19eg ganrif mewn man ar y stryd a elwir yn Commercial Street heddiw yw enw Saesneg y dref, Mountain Ash. Nid yw'n sicr pwy a'i henwodd a phaham, ond yn ôl un ffynhonnell y tirfeddiannwr John Bruce Pryce a'i henwodd, a medd rhai taw cerddinen (yn Saesneg: mountain-ash) a safai gerllaw oedd ysbrydoliaeth yr enw. Dyddia'r enw o'r 1830au, ac ym 1852 cyfeiriodd dogfen at Mountain Ash Inn mewn pentref o ryw chwe chant o dai a oedd ar fin tyfu'n dref ddiwydiannol, ac a enwyd ar ôl y dafarn,a hynny yn is i lawr yr afon na phlasty'r Dyffryn, ac ar yr ochr orllewinol.[4]
Ysgrifennodd Dafydd Morganwg y camgymeriad hwn yn ei Hanes Morganwg (1874): "Enw cyntefig y lle oedd Aberpenar". Roedd William Thomas (Glanffrwd), ym 1878–88, yn dal i ofidio nad oedd i'r lle "a adwaenir mwyach wrth ei enw Saesneg, Mountain Ash" enw Cymraeg. Dim ond ar droad yr 20g y trosglwyddodd yr hen enw Aberpennar o ochr arall yr afon i ddod yn enw Cymraeg safonol y dref, yn bosib adeg cynnal Eisteddfod Genedlaethol 1905 yno yn ôl Gwynedd O. Pierce.[4]
Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]
Yn wahanol i'r rhan fwyaf o lefydd yng Nghymoedd De Cymru, ni ddatblygwyd y dref ryw lawer gan ddiwydiant; eithriad i hyn yw Camlas Aberdâr yn 1818 ond a lenwyd a'i addasu'n ffordd (sef Ffordd Newydd Caerdydd) yn gynnar yn 1933.[5]
Cyfrifiad 2011[golygu | golygu cod y dudalen]
Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[6][7][8][9]
Enwogion[golygu | golygu cod y dudalen]
- Pennar Davies, llenor a bardd
Eisteddfod Genedlaethol[golygu | golygu cod y dudalen]
Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol Cymru yn Aberpennar ym 1905 a 1946. Am wybodaeth bellach gweler:
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
- ↑ Office for National Statistics : Census 2001 : Parish Headcounts : Rhondda Cynon Taf Archifwyd 2012-07-16 yn y Peiriant Wayback. Adalwyd 15 Gorffennaf 2012
- ↑ Gwefan y Cynulliad;[dolen marw] adalwyd 24 Chwefror 2014
- ↑ Gwefan parliament.uk; adalwyd 24 Chwefror 2014
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Gwynedd O. Pierce, Tomos Roberts a Hywel Wyn Owen. Ar Draws Gwlad: Ysgrifau ar Enwau Lleoedd (Llanrwst, Gwasg Carreg Gwalch, 1997), t. 9.
- ↑ "Mountain Ash". Rhondda Cynon Taff. http://webapps.rhondda-cynon-taff.gov.uk/heritagetrail/cynon/mountain_ash/mountainash.htm. Adalwyd 2009-01-01.
- ↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
- ↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Gwefan Llywodraeth Cymru; Ystadegau Economaidd Allweddol, Tachwedd 2010; Mae'r gyfradd gyflogaeth ymhlith pobl 16 – 64 oed yng Nghymru yn 67.1 y cant.; adalwyd 31 Mai 2013[dolen marw]
Aberaman · Abercwmboi · Abercynon · Aberdâr · Abernant · Aberpennar · Y Beddau · Blaenclydach · Blaencwm · Blaenllechau · Blaenrhondda · Brynna · Brynsadler · Cefn Rhigos · Cefnpennar · Cilfynydd · Coed-elái · Coed-y-cwm · Cwmaman · Cwm-bach · Cwm Clydach · Cwmdâr · Cwm-parc · Cwmpennar · Y Cymer · Dinas Rhondda · Y Ddraenen Wen · Efail Isaf · Fernhill · Ffynnon Taf · Y Gelli · Gilfach Goch · Glan-bad · Glyn-coch · Glyn-taf · Y Groes-faen · Hirwaun · Llanharan · Llanhari · Llanilltud Faerdref · Llantrisant · Llanwynno · Llwydcoed · Llwynypïa · Y Maerdy · Meisgyn · Nantgarw · Penderyn · Pendyrus · Penrhiw-ceibr · Penrhiw-fer · Penrhys · Pentre · Pentre'r Eglwys · Pen-yr-englyn · Pen-y-graig · Pen-y-waun · Pont-y-clun · Pont-y-gwaith · Pontypridd · Y Porth · Y Rhigos · Rhydyfelin · Ton Pentre · Ton-teg · Tonypandy · Tonyrefail · Tonysguboriau · Trealaw · Trebanog · Trecynon · Trefforest · Trehafod · Treherbert · Trehopcyn · Treorci · Trerhondda · Trewiliam · Tynewydd · Wattstown · Ynys-hir · Ynysmaerdy · Ynysybŵl · Ystrad Rhondda