Batumi

Batumi
Math	dinas, dinas fawr, populated place in Georgia
Poblogaeth	169,095
Cylchfa amser	UTC+04:00
Gefeilldref/i	Bari, Donostia, Savannah, Piraeus, Kislovodsk, Trabzon, Vanadzor, Volos, Yalta, Burgas, Marbella, Kuşadası, Verona, Ordu, Ternopil, New Orleans, Yalova, Nakhchivan, Daugavpils, Artvin, Rio de Janeiro, Zibo, Aghjabadi, Ashdod, Donetsk, Brest, Ürümqi, Sharm el-Sheikh, Rostock, Prague 1, Paphos, Nysa, Netanya, Jūrmala, Mykolaiv
Daearyddiaeth
Sir	Ajaria
Gwlad	Georgia
Arwynebedd	64.9 km²
Uwch y môr	3 ±1 metr
Gerllaw	Y Môr Du
Cyfesurynnau	41.6458°N 41.6417°E
Cod post	6000–6099
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Batumi ( /b ɑː t u m ff / ; Georgeg: ბათუმი) yw prifddinas Gweriniaeth Ymreolaethol Adjara ac ail ddinas fwyaf Georgia, a leolir ar arfordir y Môr Du yn ne-orllewin y wlad. Mae wedi'i leoli mewn Parth Isdrofannol wrth droed y Cawcasws. Mae llawer o economi Batumi yn ddibynnol ar dwristiaeth a gamblo (Llysenw'r ddinas yw "Las Vegas y Môr Du"), ond mae'r ddinas hefyd yn borthladd môr bwysig ac mae'n cynnwys diwydiannau fel adeiladu llongau, prosesu bwyd a gweithgynhyrchu ysgafn . Ers 2010, mae Batumi wedi cael ei drawsnewid trwy adeiladu adeiladau uchel modern, yn ogystal ag adfer adeiladwaith clasurol o'r 19eg ganrif ei Hen Dref hanesyddol. ^[1]

Hanes

Hanes cynnar

Mae Batumi ar safle trefedigaeth gwladfa Groegaidd hynafol yng Colchis o'r enw " Bathus" neu " Bathys" - (sy'n deillio o'r Groegaidd βαθύς λιμεν, bathus limen; neu βαθύς λιμήν, bathys limēn; llyth. yr 'harbwr dwfn'). Dan Hadrian (t. 117–138 AD), cafodd ei drawsnewid yn borthladd Rhufeinig caerog ac yn ddiweddarach fe'i adawyd yn wag ac fe'i ddisodlwyd gan gaer Petra a sefydlwyd yn amser Justinianus I ( c.527-565 ). Wedi'i garisynu gan y lluoedd Rhufeinig- Bysantaidd, yn ffurfiol roedd yn feddiant o ddeyrnas Lazica nes iddo gael ei feddiannu'n fyr gan yr Arabiaid, nad llwyddodd i'w dal. Yn 780 syrthiodd Lazica i deyrnas Abkhazia trwy undeb dynastig, a arweiniodd yn ddiweddarach at uno'r brenhiniaeth Georgaidd yn yr 11g.

O 1010, fe'i llywodraethwyd gan yr eristavi (ერისთავი, llywodraethwr) brenin Georgia. Ar ddiwedd y 15g, ar ôl chwalfa'r deyrnas Georgaidd, trosglwyddodd Batumi i'r tywysogion ( mtavari , მთავარი ) o Guria, tywysogaeth Georgaidd orllewinol o dan sofraniaeth brenhinoedd Imereti .

Bu digwyddiad chwilfrydig ym 1444 pan dreiddiodd llynges Bwrgwyn, ar ôl croesgad aflwyddiannus yn erbyn yr Ymerodraeth Otomanaidd, y Môr Du a chymryd rhan mewn môr-ladrad ar hyd ei harfordir dwyreiniol nes i'r Burgundiaid o dan y marchog Geoffroy de Thoisy gael eu rhuthro wrth lanio i gyrchu Vaty, fel a elwid Batumi yr adeg honno gan yr Ewropeaid. Cipiwyd De Thoisy yn gaeth a'i ryddhau trwy gyfryngdod yr ymerawdwr John IV o Trebizond.

Teyrnasiad Otomanaidd

Yn y 15g yn nheyrnasiad y tywysog Kakhaber Gurieli, gorchfygodd y Tyrciaid Otomanaidd y dref a'i hardal ond ni wnaethant eu dal. Dychwelasant ato mewn grym ganrif yn ddiweddarach gan drechu'n bendant y byddinoedd Georgaidd yn Sokhoista . Ail-ddaliwyd Batumi gan y Georgiaid sawl gwaith, yn gyntaf ym 1564 gan y tywysog Rostom Gurieli, a gollodd yn fuan wedi hynny, ac eto ym 1609 gan Mamia II Gurieli . Yn 1614, daeth Batumi yn rhan o'r Ymerodraeth Otomanaidd eto. Yn ystod dwy ganrif a hanner rheolaeth yr Otomaniaid tyfodd yn borthladd taleithiol yn gwasanaethu cefnwlad yr Ymerodraeth ar gyrion dwyreiniol y Môr Du. Ar ôl concwest Twrci dechreuodd ar Islameiddio y rhanbarth Cristnogol hyd yma ond daeth hyn i ben ac fe’i gwrthdrowyd i raddau helaeth, ar ôl i’r ardal gael ei hail-atodi i Georgia Ymerodol-Rwsiaidd ar ôl Rhyfel Rwsia-Twrci 1877–78 .

Rheol Imperialaidd Rwsia

Hwn oedd porthladd olaf y Môr Du a'i atodwyd gan Rwsia yn ystod concwest Rwsia yr ardal honno o'r Cawcasws. Ym 1878, atodwyd Batumi gan Ymerodraeth Rwseg yn unol â Chytundeb San Stefano rhwng Rwsia a'r Ymerodraeth Otomanaidd (a gadarnhawyd ar Fawrth 23). Wedi'i feddiannu gan y Rwsiaid ar Awst 28, 1878, cyhoeddwyd bod y dref yn borthladd rhydd hyd 1886. Bu'n gweithredu fel canolbwynt ardal filwrol arbennig nes iddi gael ei hymgorffori yn Llywodraeth Kutaisi ar Fehefin 12, 1883. Yn olaf, ar 1 Mehefin, 1903, gydag Okrug Artvin, fe’i sefydlwyd fel rhanbarth ( oblast ) Batumi a’i roi o dan reolaeth uniongyrchol Llywodraeth Gyffredinol Georgia.

Dechreuodd ehangiad Batumi ym 1883 gydag adeiladiad rheilffordd Batumi– Tiflis - Baku (a gwblhawyd ym 1900) a chwblhad piblinell Baku –Batumi. O hyn ymlaen, daeth Batumi yn brif borthladd olew Rwsia yn y Môr Du. Cynyddodd poblogaeth y dref gan ddyblu'n gyflym o fewn 20 mlynedd: o 8,671 o drigolion ym 1882 i 12,000 yn 1889. Erbyn 1902 roedd y boblogaeth wedi cyrraedd 16,000, gyda 1,000 yn gweithio yn y burfa i gwmni olew Barwn Rothschild sef y Caspian and Black Sea oil company. ^[2]

Ar ddiwedd, ac yn dilyn yr 1880au, hwyliodd tros 7,400 o ymfudwyr Doukhobor am Ganada o Batumi, ar ôl i'r llywodraeth gytuno i adael iddynt ymfudo. Cynorthwyodd y Crynwyr a'r Tolstoyiaid i gasglu arian ar gyfer adleoli'r lleiafrif crefyddol, a oedd wedi gwrthdaro â'r llywodraeth Ymerodrol tros eu safiad i wrthod gwasanaethu mewn swyddi milwrol ac eraill. Fe wnaeth Canada eu setlo yn Manitoba a Saskatchewan .

Rhyfel, comiwnyddiaeth, ac annibyniaeth diwedd yr 20fed ganrif

Yn ystod 1901, un mlynedd ar bymtheg cyn y Chwyldro Hydref, roedd Joseph Stalin, arweinydd yr Undeb Sofietaidd y dyfodol, yn byw yn y ddinas yn trefnu streiciau. Ar Fawrth 3, 1918, rhoddodd Cytundeb Brest-Litovsk y ddinas yn ôl i'r Ymerodraeth Otomanaidd; arweiniodd aflonyddwch yn ystod wythnosau olaf y Rhyfel Byd Cyntaf at ail-fynediad lluoedd Twrci ym mis Ebrill 1918, ac yna ym mis Rhagfyr gan luoedd Prydain, a arhosodd tan fis Gorffennaf 1920. Rhoddodd Kemal Atatürk yr ardal i Bolsieficiaid yr Undeb Sofietaidd ar yr amod ei bod yn cael ymreolaeth, er mwyn y Mwslemiaid ymhlith poblogaeth gymysg Batumi.

Pan enillodd Georgia ei hannibyniaeth o'r Undeb Sofietaidd ym 1989, penodwyd Aslan Abashidze yn bennaeth cyngor llywodraethu Adjara ac wedi hynny fe'i daliwyd i rym trwy gydol aflonyddwch y 1990au. Tra ceisiodd rhanbarthau eraill, fel Abkhazia, dorri i ffwrdd o wladwriaeth Georgia, arhosodd Adjara fel rhan annatod o diriogaeth y Weriniaeth. Ym mis Mai 2004, ffodd i Rwsia oherwydd protestiadau torfol yn Tbilisi a ysgogwyd gan Chwyldro'r Rhosyn .

Y diwrnod presennol

Mae Batumi heddiw yw un o brif ddinasoedd porthladd Georgia. Mae'r gallu yno i danceri 80,000 tunnell gymryd deunyddiau fel olew sy'n cael eu cludo trwy Georgia o Ganol Asia. Yn ogystal, mae'r ddinas yn allforio cynhyrchion amaethyddol rhanbarthol. Ers 1995 mae trawsnewidiad cludo nwyddau'r porthladd wedi cynyddu'n gyson, gyda tua 8 miliwn tunnell yn 2001. Amcangyfrifir incwm blynyddol o'r porthladd rhwng $ 200 miliwn a $ 300 miliwn.

Ers y newid pŵer yn Adjara, mae Batumi wedi denu buddsoddwyr rhyngwladol, ac mae prisiau eiddo tiriog yn y ddinas wedi treblu er 2001. Ym mis Gorffennaf 2007, symudwyd sedd Llys Cyfansoddiadol Georgia o Tbilisi i Batumi i ysgogi datblygiad rhanbarthol. Agorodd sawl gwesty newydd ar ôl 2009, y Sheraton yn gyntaf yn 2010 a'r Radisson Blu yn 2011. Mae'r ddinas yn cynnwys sawl casino sy'n denu twristiaid o Dwrci, lle mae gamblo'n anghyfreithlon.

Roedd Batumi yn gartref i'r 12fed Orsaf Filwrol Rwsia. Yn dilyn Chwyldro'r Rhosyn, gwthiodd y llywodraeth ganolog am gael gwared â'r lluoedd hyn a dod i gytundeb yn 2005 â Moscow. Yn ôl y cytundeb, roedd y broses o dynnu'n ôl wedi'i chynllunio i gael ei chwblhau yn 2008, ond cwblhaodd y Rwsiaid drosglwyddiad sylfaen Batumi i Georgia ar Dachwedd 13, 2007, yn gynt na'r disgwyl. ^[3]

Yn 2013, cyhoeddodd TAM GEO LLC ei fod yn buddsoddi $ 70 miliwn i ddechrau adeiladu Tŵr Babillon cyfadeilad 170-medr o uchder, 45-llawr, yn agos i'r môr ar ornel Rhodfa Rustaveli a Stryd Mai 26ed a fyddai'r adeilad preswyl talaf yn Georgia. Nid yw'r adeilad wedi ei gwblhau eto (2020).

Daearyddiaeth

Hinsawdd

Mae gan Batumi hinsawdd is-drofannol llaith ( Cfa ) yn ôl dosbarthiad Köppen. Mae hinsawdd y ddinas yn cael ei dylanwadu'n fawr gan y llif ar y tir o'r Môr Du ac mae'n destun effaith orograffig y bryniau a'r mynyddoedd cyfagos, gan arwain at lawiad sylweddol trwy gydol y rhan fwyaf o'r flwyddyn, gan wneud Batumi y ddinas wlypaf yn Georgia a Rhanbarth y Cawcasws gyfan.

Tymheredd blynyddol cyfartalog Batumi yw tua 14 °C (57 °F) . Ionawr yw'r mis oeraf gyda thymheredd cyfartalog o 7 °C (45 °F) . Awst yw'r mis poethaf, gyda thymheredd cyfartalog o 22 °C (72 °F) . Y tymheredd isaf a gofnodwyd yw −6 °C (21 °F), a'r uchafswm yw 40 °C (104 °F). Ar gyfartaledd y nifer o dyddiau gyda thymheredd dyddiol yn uwch na 10 °C (50 °F) yw 239, ac ar gyfartaledd mae'r ddinas yn derbyn 1958 awr o heulwen y flwyddyn.

Dyddodiad blynyddol cyfartalog Batumi yw 2435mm. Rhagfyr yw'r mis gwlypaf gyda chyfartaledd o 303mm o wlybaniaeth, a Mai yw'r sychaf, ar gyfartaledd 84mm. Yn gyffredinol, nid yw Batumi yn derbyn llawer iawn o eira (yn cronni eira o fwy na 30cm), a nifer y diwrnodau gyda gorchudd eira am y flwyddyn yw 12. Mae lefel lleithder cymharol ar gyfartaledd yn amrywio o 70-80%.

Dinaswedd

Pensaernïaeth gyfoes

Mae gorwel Batumi wedi cael ei thrawsnewid ers 2007 gydag adeiladau rhyfeddol a henebion o bensaernïaeth gyfoes, ^[1] gan gynnwys: ^[4]

Gwesty Radisson Blu
Neuadd Gwasanaeth Cyhoeddus
Hilton Batumi
Leogrand

Mae gwesty a chasino mawr Kempinski a oedd i fod i'w agor yn 2009 dal heb ei orffen (2020.) Mae gwesty moethus 5 seren Hotel Hilton Batumi yn o gystal ac eraill megis y Radisson Blu Hotel Batumi, y Wyndham Batumi a'r Boulevard Hotel Batumi yn cynnig amrywiaeth eang o lefydd i aros o fewn y ddinas. Bu cynlluniau i adeiladu Trump Tower Batumi eu dileu'n 2017 .

Pensaernïaeth newyddwch

Mae pensaernïaeth newyddwch yn Batumi yn cynnwys:

Gwesty Sheraton Hotel, a ddyluniwyd yn arddull y Goleudy Mawr yn Alexandria, yr Aifft ^[5]
Tŵr Alphabetic Tower (uchder 145m), yn dathlu sgript ac ysgrifen Georgaidd
Piazza, datblygiad defnydd cymysg ar ffurf piazza Eidalaidd
Adeiladau a ddyluniwyd yn arddull goleudy, yr Acropolis, a Thŷ Gwyn wyneb i waered.

Safleoedd o ddiddordeb

Prif olygfeydd

Ymhlith yr atyniadau mae:

Amgueddfa Wladwriaeth Adjara
Acwariwm
Gardd Fotaneg Batumi
Syrcas
Hen ardal gyrchfan gwyliau ar hyd arfordir y Môr Du.

Atyniadau twristiaeth

Batumi Boulevard
Batumi Botanical Gardens
Cafe Fantasy
Dancing Fountains, Batumi
Dolphinarium
Piazza Square
Panoramic Wheel
Astronomical clock
Argo Cable Car
6 May Park
Europe Square
Alphabetic Tower
Batumi Sea Port
Miracle Park
Chacha Clock Tower (defunct)
Fountain Of Neptun
Batumi Archeological Museum
Monument Of Ilia Chavchavadze^[6]

Demograffeg

**Cyfansoddiad Ethnig Hanesyddol Batum**i ^[7]
Blwyddyn	Georgiaid		Armeniaid		Rwsiaid		Groegiaid		Eraill		Cyfanswm
1886	2,518	17%	3,458	23.4%	2,982	20.1%	1,660	11.2%	4,185	28.3%	14,803
1897 ^[8] ^[9]	6,087	21.4%	6,839	24%	6,224	21.8%	2,764	9.7%	6,594	23.1%	28,508
1926	17,804	36.7%	10,233	21.1%	8,760	18.1%	2,844	5.9%	8,833	18.2%	48,474
1959	40,181	48.8%	12,743	15.5%	20,857	25.3%	1,668	2%	6,879	8.4%	82,328
2002 ^[10]	104,313	85.6%	7,517	6.2%	6,300	5.2%	587	0.5%	3,089	2.5%	121,806
2014^[11]	142,691	93.4%	4,636	3.0%	2,889	1.9%	289	0.2%	2,334	1.5%	152,839

Crefydd

Er nad oes unrhyw ddata crefyddol ar gael ar wahân ar gyfer Batumi, mae mwyafrif trigolion y rhanbarth yn Gristnogion Uniongred Dwyreiniol, ac yn cadw at yr Eglwys Uniongred Georgaidd genedlaethol yn bennaf. Mae yna hefyd gymunedau Mwslimaidd Sunni, Catholig, Apostolaidd Armenaidd ac Iddewig.

Y prif addoldai yn y ddinas yw:

Eglwys Gadeiriol Uniongred Georgaidd Mam Duw, ac Eglwys Saint Barbara
Eglwys Gatholig yr Ysbryd Glân
Eglwys Sant Nicholas
Mosg Batumi
Eglwys Armenaidd Batumi
Synagog Batumi ^[12]

Diwylliant

Pobl nodedig

Pobl nodedig sy'n dod o Batumi neu wedi byw yno:

Joseph Stalin (1878-1953), General secretary of the Communist Party of the Soviet Union
Herbert Backe, Reich Minister of Food in Nazi Germany
Odysseas Dimitriadis (1908–2005) Greek-Soviet music conductor
Mary, Princess Eristavi (1888–1986), Georgian princess and model
Irakli Alasania (*1973), Georgian politician, Minister of Defense
ru (Victor Asrielevich Grossman), (1887–1978), writer
Sopho Khalvashi (*1986), first Georgian entrant to the Eurovision Song Contest 2007
Mindia Khitarishvili (*1973), composer
Konstantin Meladze (*1963), composer and producer
Valery Meladze (*1965), singer
Katie Melua, singer
Arkady and Boris Strugatsky (1925–1991 ; 1933–2012), science fiction authors
Ioseb Bardanashvili (*1948), composer
William Horwood Stuart (1857–1906), British diplomat who was murdered there in 1906
Fyodor Yurchikhin (*1959), astronaut
Sergei Yesenin (1895–1925), Russian lyrical poet
Khatia Buniatishvili (*1987), a concert pianist
Devi Khajishvili (*1991), a Hollywood actor

Economi a seilwaith

Cludiant

Gwasanaethir y ddinas gan Faes Awyr Batumi, un o dri maes awyr rhyngwladol yn y wlad. Mae cynllun rhannu beiciau o'r enw BatumVelo yn caniatáu ichi rentu beic ar y stryd gyda cherdyn craff.

Mae porthladd Batumi ar un o lwybrau Pont Tir Ewrasiaidd arfaethedig Tsieina (rhan o'r "New Silk Road"), a fyddai'n gweld cyswllt cludo nwyddau dwyreiniol â Tsieina trwy Azerbaijan a Môr Caspia, a chysylltiad gorllewinol ar fferi i Wcráin ac ymlaen i Ewrop. ^[13]