Le Corbusier
| Le Corbusier | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ganwyd | Charles-Édouard Jeanneret  6 Hydref 1887 La Chaux-de-Fonds |
| Bu farw | 27 Awst 1965 o trawiad ar y galon Roquebrune-Cap-Martin |
| Dinasyddiaeth | Y Swistir, Ffrainc |
| Galwedigaeth | pensaer, arlunydd, ysgrifennwr, cynlluniwr trefol, ffotograffydd, drafftsmon, artist tecstiliau, artist, cynllunydd, cerflunydd |
| Adnabyddus am | Notre Dame du Haut, Villa Savoye, Unité d'habitation, Radiant City, Tsentrosoyuz building |
| Mudiad | Pensaernïaeth Fodern, Pensaernïaeth Friwtalaidd, purdebaeth |
| Tad | Georges-Édouard Jeanneret |
| Priod | Yvonne Le Corbusier |
| Perthnasau | Pierre Jeanneret |
| Gwobr/au | Medal Aur AIA, Medal Aur Frenhinol, Medal Frank P. Brown, Uwch Swyddog y Lleng Anrhydedd, Gwobr Sikkens, doethuriaeth anrhydeddus ETH Zürich, Doethor Anrhydeddus Prifysgol Geneva, Doethor Anrhydeddus Prifysgol Caergrawnt, doethuriaeth anrhydeddus Prifysgol Zurich, Commandeur des Arts et des Lettres, Commandeur de la Légion d'honneur |
| llofnod | |
| Delwedd:Le Corbusier signature.svg, Le Corbusier signature 1957.svg | |
Pensaer Ffrengig, yn enedigol o'r Swistir oedd Le Corbusier, enw gwreiddiol Charles-Edouard Jeanneret (6 Hydref 1887 – 27 Awst 1965).[1][2] Roedd hefyd yn ddylunydd, paentiwr, cynllunydd trefol, ysgrifennwr, ac yn un o arloeswyr yr hyn a ystyrir bellach yn "bensaernïaeth fodern". Fe'i ganed yn y Swistir a daeth yn ddinesydd Ffrengig ym 1930. Roedd ei yrfa'n rhychwantu pum degawd, a dyluniodd adeiladau yn Ewrop, Japan, India, a Gogledd a De America.
"Le Corbusier" oedd ei ffugenw wrth ysgrifennu i'r Esprit Nouveau; yn ddiweddarach daeth i'w ddefnyddio yn lle ei enw bedydd. Ystyrir ef yn un o benseiri pwysicaf yr 20g. Nodweddion ei arddull oedd defnydd helaeth o goncrid wedi ei gryfhau a hoffter o gynlluniau mawr, hyd at gynllunio trefi cyfain. Daeth ei arddull i ddwyn yr enw Pensaernïaeth Friwtalaidd, enw a ddaeth o'r Ffrangeg béton brut, sef concrit amrwd, un o'r deunyddiau roedd Le Corbusier yn ei ffafrio.
Ei nod mewn bywyd oedd darparu gwell amodau byw i drigolion dinasoedd gorlawn, ac roedd Le Corbusier yn ddylanwadol mewn cynllunio trefol, ac roedd yn aelod sefydlol o'r Congrès International d'Architecture Moderne (CIAM). Paratôdd Le Corbusier y prif gynllun ar gyfer dinas Chandigarh yn India, a chyfrannodd ddyluniadau penodol ar gyfer sawl adeilad yno, gan gynnwys adeiladau'r llywodraeth.
Ar 17 Gorffennaf 2016, cofrestrwyd un-deg-saith o brosiectau gan Le Corbusier, mewn saith gwlad, yn rhestr Safleoedd Treftadaeth y Byd UNESCO fel 'Gwaith Pensaernïol Le Corbusier, Cyfraniad Eithriadol i'r Mudiad Modern'.[3]
Fodd bynnag, mae Le Corbusier yn parhau i fod yn ffigwr dadleuol. Mae rhai o'i syniadau cynllunio trefol wedi cael eu beirniadu'n hallt am eu difaterwch â safleoedd diwylliannol gerllaw, mynegiant a thegwch cymdeithasol, ac mae ei gysylltiadau â ffasgaeth, gwrthsemitiaeth a'r unben Benito Mussolini wedi arwain at rywfaint o gynnen barhaus yn ei gylch.[4][5][6]
Bywyd cynnar (1887–1904)
[golygu | golygu cod]Ganwyd Charles-Édouard Jeanneret ar 6 Hydref 1887 yn La Chaux-de-Fonds, dinas fach yng nghanton Neuchâtel a oedd yn Ffrangeg ei hiaith yng ngogledd-orllewin y Swistir, ym mynyddoedd Jura, 5 cilometr (3.1 milltir) dros y ffin o Ffrainc. Roedd yn dref ddiwydiannol, gyda llawer o ffatrïoedd creu oriorau yno. Mabwysiadodd y ffugenw Le Corbusier ym 1920. Roedd ei dad yn grefftwr a oedd yn enameiddio blychau ac oriorau, ac roedd ei fam yn dysgu piano. Roedd ei frawd hynaf Albert yn feiolinydd amatur. Mynychodd ysgol feithrin a ddefnyddiai ddulliau Fröbelian. [7][8][9]
Fel ei gyfoeswr, Frank Lloyd Wright ( a oedd o linach Cymreig) a'r Almaenwr Mies van der Rohe, ni chafodd Le Corbusier hyfforddiant ffurfiol fel pensaer. Denwyd ef at y celfyddydau gweledol; yn bymtheg oed aeth i'r ysgol gelf ddinesig yn La-Chaux-de-Fonds a ddysgodd y celfyddydau cymhwysol a oedd yn gysylltiedig â gwneud clociau ac oriorau. Dair blynedd yn ddiweddarach mynychodd y cwrs addurno uwch, cwrs a sefydlwyd gan yr arlunydd Charles L'Eplattenier. Ysgrifennodd Le Corbusier yn ddiweddarach fod L'Eplattenier wedi ei wneud yn "ddyn y coedwigoedd" ac wedi dysgu iddo beintio o fyd natur.[10] Byddai ei dad yn aml yn mynd ag ef am dro i'r mynyddoedd o amgylch y dref. Ysgrifennodd yn ddiweddarach, "roeddem yn gyson ar fynydd-dir; fe wnaethon ni ddod yn gyfarwydd â gorwel helaeth, pell." Ei athro pensaernïaeth yn yr Ysgol Gelf oedd y pensaer René Chapallaz, a gafodd ddylanwad mawr ar ddyluniadau tai cynharaf Le Corbusier. Adroddodd yn ddiweddarach mai'r athro celf L'Eplattenier a barodd iddo ddewis pensaernïaeth. "Roedd gen i ofn pensaernïaeth a phenseiri," ysgrifennodd. "... Roeddwn i'n un ar bymtheg oed, derbyniais y dyfarniad ac ufuddheais: symudais i mewn i fyd pensaernïaeth."[11]
Teithio a chynllunio'r tŷ cyntaf (1905–1914)
[golygu | golygu cod]-
Tour Espacité (La Chaux-de-Fonds) yng nghanton Neuchâtel, y Swistir -
Prosiect pan yn fyfyriwr: y Villa Fallet, caban yn La Chaux-de-Fonds, yn y Swistir (1905) -
Y "Maison Blanche", a adeiladwyd ar gyfer rhieni Le Corbusier yn La Chaux-de-Fonds (1912) -
Y "Villa Favre-Jacot" yn Le Locle, y Swistir (1912)
Dechreuodd Le Corbusier ddysgu ei hun trwy fynd i'r llyfrgell i ddarllen am bensaernïaeth ac athroniaeth, trwy ymweld ag amgueddfeydd, trwy fraslunio adeiladau, a thrwy eu hadeiladu. Ym 1905, dyluniodd ac adeiladodd ef a dau fyfyriwr arall, dan oruchwyliaeth eu hathro, René Chapallaz, ei dŷ cyntaf, y Villa Fallet, ar gyfer yr engrafwr Louis Fallet, ffrind i'w athro Charles L'Eplattenier. Wedi'i leoli ar ochr y bryn coediog ger Chaux-de-fonds, roedd yn sialens enfawr gyda tho serth yn yr arddull Alpaidd leol a phatrymau geometrig lliw wedi'u crefftio'n ofalus ar y ffasâd. Arweiniodd llwyddiant y tŷ hwn at adeiladu dau dŷ tebyg, y Villas Jacquemet a Stotzer, yn yr un ardal.[12]
Ym mis 1907, gwnaeth ei daith gyntaf y tu allan i'r Swistir, gan fynd i'r Eidal; yna'r gaeaf hwnnw teithiodd drwy Budapest i Fienna, lle arhosodd am bedwar mis a chwrdd â Gustav Klimt a cheisio, heb lwyddiant, cwrdd â Josef Hoffmann.[13] Yn Fflorens, ymwelodd â Charterhouse Florence yn Galluzzo, a wnaeth argraff ddofn arno. "Byddwn i wedi hoffi byw yn un o'r hyn roedden nhw'n ei alw'n gelloedd," ysgrifennodd yn ddiweddarach. "Dyma oedd yr ateb ar gyfer math unigryw o dai gweithwyr, neu'n hytrach ar gyfer paradwys ddaearol."[14] Teithiodd i Baris, ac yn ystod un-deg-pedwar mis rhwng 1908 a 1910 bu’n gweithio fel drafftiwr yn swyddfa’r pensaer Auguste Perret, arloeswr y defnydd o 'goncrit-wedi’i-atgyfnerthu' mewn adeiladu preswyl, a phensaer y gwaith Art Deco Théâtre des Champs- Élysées. Ddwy flynedd yn ddiweddarach, rhwng Hydref 1910 a Mawrth 1911, teithiodd i'r Almaen gan weithio am bedwar mis yn swyddfa Peter Behrens, lle roedd Ludwig Mies van der Rohe a Walter Gropius hefyd yn gweithio ac yn dysgu.[15]
Yn 1911, teithiodd eto gyda'i ffrind August Klipstein am bum mis;[16] y tro hwn, teithiodd i'r Balcanau gan ymweld â Serbia, Bwlgaria, Twrci, Gwlad Groeg, yn ogystal â Pompeii a Rhufain, gan lenwi bron i 80 o lyfrau brasluniau'n gofnod o'r hyn a welodd - gan gynnwys llawer o frasluniau o'r Parthenon, y byddai ei ganmol, yn ddiweddarach, yn ei gwaith Vers une architecture (1923). Soniodd am yr hyn a welodd yn ystod y daith hon mewn llawer o'i lyfrau, ac yn bwysicach, roedd yn destun ei lyfr olaf, sef Le Voyage d'Orient.[15]
Yn 1912, dechreuodd ei brosiect mwyaf uchelgeisiol: tŷ newydd i'w rieni, hefyd wedi'i leoli ar ochr bryn coediog (ger La-Chaux-de-Fonds). Roedd tŷ Jeanneret-Perret yn fwy na'r lleill, ac mewn arddull fwy arloesol; roedd y llinellau llorweddol yn cyferbynnu’n ddramatig â’r llethrau alpaidd serth, ac roedd y waliau gwyn a’r diffyg addurn yn cyferbynnu’n llwyr â’r adeiladau eraill ar ochr y bryn. Trefnwyd y rhannau mewnol o amgylch pedair colofn y salon yn y canol, gyda'r tu mewn agored fel rhyw ragymadrodd i'r hyn y byddai'n ei greu yn ei adeiladau diweddarach.
Roedd y prosiect yn ddrytach i'w adeiladu nag a ddychmygodd; gorfodwyd ei rieni i symud o'r tŷ o fewn deng mlynedd, ac adleoli mewn tŷ llai. Fodd bynnag, arweiniodd y tŷ hwn at gomisiwn i adeiladu fila hyd yn oed yn fwy mawreddog fyth - ym mhentref cyfagos Le Locle, ar gyfer gwneuthurwr clcoiau, Georges Favre-Jacot. Dyluniodd Le Corbusier y tŷ newydd mewn llai na mis. Dyluniwyd yr adeilad yn ofalus i ffitio ei safle ar ochr y bryn, ac roedd y cynllun mewnol yn helaeth ac wedi'i ddylunio o amgylch cwrt ar gyfer y golau mwyaf posibl, ac yn gwbwl wahanol i'r tŷ traddodiadol.[17]
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ American Heritage Dictionary; Le Corbusier; adalwyd 16 Awst 2019
- ↑ Merriam-Webster; Corbusier, Le; adalwyd 16 Awst 2019
- ↑ "The Architectural Work of Le Corbusier, an Outstanding Contribution to the Modern Movement". Cyrchwyd 14 Hydref 2016.
- ↑ www.bbc.co.uk
- ↑ www.nytimes.com
- ↑ Antliff,Mark, "Avant-Garde Fascism: The Mobilization of Myth, Art, and Culture in France, 1909–1939"
- ↑ Marc Solitaire, Le Corbusier et l'urbain – la rectification du damier froebelien, pp. 93–117.
- ↑ Actes du colloque La ville et l'urbanisme après Le Corbusier, éditions d'en Haut 1993 – ISBN 2-88251-033-0.
- ↑ Marc Solitaire, Le Corbusier entre Raphael et Fröbel, pp. 9–27, Journal d'histoire de l'architecture N°1, Presses universitaires de Grenoble 1988 – ISBN 2-7061-0325-6.
- ↑ Marc Solitaire, Le Corbusier entre Raphael et Fröbel, p32, Journal d'histoire de l'architecture N°1, Presses universitaires de Grenoble 1988 – ISBN 2-7061-0325-6.
- ↑ Ffynhonnell: Jean Petit, Le Corbusier lui-meme, Rousseau, Geneva 1970, tud. 28.
- ↑ Marc Solitaire, Le Corbusier entre Raphael et Fröbel, p 49, Journal d'histoire de l'architecture N°1, Presses universitaires de Grenoble 1988 – ISBN 2-7061-0325-6.
- ↑ Marc Solitaire, Le Corbusier entre Raphael et Fröbel, pp. 49, Journal d'histoire de l'architecture N°1, Presses universitaires de Grenoble 1988 – ISBN 2-7061-0325-6.
- ↑ Letter to Eplattenier in Dumont, Le Corbusier, Lettres a ses maitres, vol. 2, pp. 82–83.
- ↑ 15.0 15.1 Marc Solitaire, Le Corbusier entre Raphael et Fröbel, pp. 32, Journal d'histoire de l'architecture N°1, Presses universitaires de Grenoble 1988 – ISBN 2-7061-0325-6.
- ↑ Žaknić, Ivan (2019). Klip and Corb on the road. Zürich: Scheidegger & Spiess. ISBN 978-3-85881-817-1.
- ↑ Marc Solitaire, Le Corbusier entre Raphael et Fröbel, p 49, Journal d'histoire de l'architecture N°1, Presses universitaires de Grenoble 1988 – ISBN 2-7061-0325-6.
Ffynonell
[golygu | golygu cod]- Journel, Guillemette Morel (2015). Le Corbusier- Construire la Vie Moderne (yn Ffrangeg). Editions du Patrimoine: Centre des Monument Nationaux. ISBN 978-2-7577-0419-6.
