Gogledd Corea

Oddi ar Wicipedia
Gogledd Corea
Mathgwladwriaeth sofran, gwlad, gweriniaeth y bobl, hermit kingdom Edit this on Wikidata
Lb-Nordkorea.ogg, LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Coreea de Nord.wav, En-us-North Korea.ogg, Eo-Nord-Koreio.ogg Edit this on Wikidata
PrifddinasP'yŏngyang Edit this on Wikidata
Poblogaeth25,490,965 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 9 Medi 1948 (Provisional People's Committee for North Korea) Edit this on Wikidata
AnthemAegukka Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethKim Jae-ryong Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+09:00 Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
North Korean standard language, Coreeg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolDwyrain Asia Edit this on Wikidata
GwladBaner Gogledd Corea Gogledd Corea
Arwynebedd120,540 ±1 km² Edit this on Wikidata
GerllawY Môr Melyn, Môr Japan Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaDe Corea, Rwsia, Gweriniaeth Pobl Tsieina Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau40°N 127°E Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolGovernment of North Korea Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholSupreme People's Assembly Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth
Supreme Leader of North Korea Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethKim Jong-un Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth
Premier of North Korea Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethKim Jae-ryong Edit this on Wikidata
Map
ArianNorth Korean won Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant1.979 Edit this on Wikidata

Gwlad yn nwyrain Asia yw Gweriniaeth Pobl Ddemocrataidd Corea (Chosŏn'gŭl: 조선민주주의인민공화국; Chosŏn Minjujuŭi Inmin Konghwaguk) neu Gogledd Corea (Ynghylch y sain ymagwrando). Mae wedi'i lleoli yn hanner gogleddol Penrhyn Corea. Mae'n ffinio â De Corea i'r de, Tsieina i'r gogledd a Rwsia i'r gogledd-ddwyrain. Ei phrifddinas yw Pyongyang sef dinas fwyaf y wlad o ran poblogaeth ac arwynebedd. Ceir dwy afon ar y ffin gyda Tsieina: Afon Amnok ac Afon Tumen. Mae gan y wlad arfau niwclear ac wedi dod a'u trafodaethau heddwch, gyda De Corea a'r UDA i ben. Mae'r Unol Daleithiau a Tsieina wedi cytuno ar sancsiynau newydd i gosbi Gogledd Corea am ddatblygu taflegrau pellgyrhaeddol, ac am eu profion niwclear diweddar (2013).

Conglfaen eu hathrawiaeth ydy disgyblaeth wleidyddol y Chuch'e (neu Juche), sef athrawiaeth Kim Il-sung sy'n mynnu fod datblygiad y wlad yn nwylo'r werin datws. Defnyddir yr athrawiaeth hon gan Lywodraeth y wlad i gyfiawnhau ei gweithredoedd.

Collodd Gogledd Corea ffrind mynwesol a phwerus pan ddatgymalwyd yr Undeb Sofietaidd ym 1991, er bod ganddi gysylltiad cryf gyda Tsieina. Ar ben hyn dioddefodd y wlad oherwydd sawl trychineb naturiol a phrofodd newyn enbyd rhwng 1994 a 1998; credir i rhwng 240,000 i 1,000,000 o bobl farw.[1][2]

Hanes creu'r ddwy Weriniaeth[golygu | golygu cod]

Llywodraethwyd y penrhyn gan Ymerodraeth Corea o ddiwedd y 19g i ddechrau'r 20g, pan gafod ei reoli gan Japan yn 1910. Ar ddiwedd yr Ail Ryfel Byd peidiodd y cysylltiad hwn gyda Japan a rhannwyd y penrhyn yn ddau gyda Rwsia'n rheoli'r gogledd ac Unol Daleithiau America'n rheoli'r de. Ym 1948, dan oruchwyliaeth y Cenhedloedd Unedig, cynhaliwyd etholiadau yn y ddwy wlad a chyhoeddwyd dwy lywodraeth ar wahân yn y ddau ranbarth: Gwladwriaeth Ddemocrataidd Pobl Corea yn y gogledd a Gwladwriaeth Corea yn y de.

Cyhoeddodd y gogledd a'r de, yn eu tro, eu hawl sofran i reoli'r penrhyn cyfan a ffrwydrodd y dadlau'n rhyfel erbyn 1950: Rhyfel Corea.

Kim Il-sung (1912-94) a Rhyfel Corea[golygu | golygu cod]

Ymosododd Gogledd Corea ar y De, dan eu harweinydd comiwnyddol Kim Il-sung rhwng 1950 a 1953, ond cawsant eu hatal gan fyddin yr UDA. Ers hynny dysgir plant ysgolion y Gogledd fod milwyr America wedi cyflawni erchyllterau rhyfel yn erbyn pobl y wlad. Cânt eu cyflyru i gredu y daw dydd pan fydd America'n ailadrodd hyn ac mai'r unig ymwared rhag y fath ymosodiad yw cadernid y teulu Kim, a'u harbedodd y tro diwethaf yn 1953.[3] Cafwyd cadoediad yn 1953, ond yn swyddogol mae'r ddwy wlad yn parhau i fod mewn stâd o ryfel, gan nad arwyddwyd y cytundeb.[4] Derbyniwyd y ddwy wlad fel aelodau o'r Cenhedloedd Unedig yn 1991.[5]

Wedi marwolaeth Kim Il-sung, mabwysiadwyd ei athrawiaeth Chuch'e yn lle sosialaeth Marx-Lennin drwy'r wlad pan gyhoeddwyd Cyfansoddiad Gogledd Corea yn 1973. Yn 2009, dilëwyd pob cyfeiriad at gomiwnyddiaeth (Chosŏn'gŭl: 공산주의) o'r Cyfansoddiad.[6]

Dyrchafwyd Kim yn "Llywydd Tragwyddol" y wlad, gan roi elfen ddwyfol iddo.[7][8]

Kim Jong-il (1942-11)[golygu | golygu cod]

Yn ôl y chwedl, gwelwyd enfys ddwbl ar ddiwrnod genedigaeth Kim, yn arwydd o'i enedigaeth fraint a'i ddwyfoldeb. Fe'i dyrchafwyd yn dduw mabolgampau a cheir nifer o storïau swyddogol sy'n ei godi'n uwch na'r cyffredin e.e. yn ei gêm gyntaf o golff, llwyddodd i daro 11 twll-mewn-un. Stori arall a grëwyd gan y wlad yw iddo arwain tim pêl-droed Gogledd Corea yng Nghwpan y Byd gyda thechnoleg "ffôn-llaw anweledig" roedd Kim ei hun wedi'i ddyfeisio.[3]

O ganlyniad i ddatgymalu'r Undeb Sofietaidd a chreu Gogledd Corea'n wlad ynysig, unig, galwyd hi'n "Deyrnas Feudwyaidd" neu "Meudwy o Wlad" sy'n ailwampiad o enw a dadogwyd i Ymerodraeth Corea yntau flynyddoedd yn ôl. Ceir etholiadau, mewn enw'n unig, a gelwir y Weriniaeth gan y cyfryngau'n "Unbennaeth Stalinistaidd a Thotalitaraidd."[9]

Kim Jong-un (ganwyd 1983 neu 84)[golygu | golygu cod]

Etifeddodd Kim yr arweinyddiaeth yn 2011, a gwelwyd ar unwaith ei fod yn arweinydd "a'i draed ar y ddaear", gan ymweld yn aml â'r bobl gyffredin a gwenu llawer. Trydydd mab Kim Jong-il oedd ef.

Addysg ac Iechyd[golygu | golygu cod]

Mae addysg i bawb, o bob oed, am ddim. Mae'n un o wledydd mwyaf llythrennog y byd gyda chyfartaledd o 99% o bobl yn medru darllen ac ysgrifennu. Ceir gwasanaeth iechyd cenedlaethol sy'n gyfan gwbl am ddim i bawb. Mae'r wlad hefyd yn cyfrannu'n helaeth i ddod a phrisiau bwyd i lawr.[10]

Cabined deintyddol yn un o ysbytai mawr y wlad.

Daearyddiaeth[golygu | golygu cod]

Topograffeg Gogledd Corea

Gorwedd y Wladwriaeth rhwng lledred 37° a 43°Gog a hydred 124° a 131°Dwy. Mae ganddo arwynebedd o 120,540 km2. I'r gorllewin saif y Môr Melyn a Bae Corea a thros Fôr Japan mae Japan ei hun. Y copa uchaf yn y wlad ydy Mynydd Baekdu sy'n 2,744 m a'r afon hiraf ydy Afon Amnok sy'n llifo am 790 m.[11] Y brifddinas (a'r ddinas fwyaf) ydy Pyongyang; ac ymhlith dinasoedd pwysicaf y wlad mae Kaesong yn y de, Sinuiju yn y gogledd-orllewin, Wonsan a Hamhung yn y dwyrain a Chongjin yn y gogledd-ddwyrain.

Map Enwa Chosŏn'gŭl Rhanbarth weinyddol
Prifddinas (chikhalsi)a
1 Pyongyang 평양직할시 (Chung-guyok)
Dinas arbennig (teukbyeolsi)a
2 Rason * 라선특별시 (Rajin-guyok) *
Rhanbarth (do)a
3 De Pyongan 평안남도 Pyongsong
4 Gogledd Pyongan 평안북도 Sinuiju
5 Rhanbarth Chagang 자강도 Kanggye
6 Rhanbarth De Hwanghae 황해남도 Haeju
7 Rhanbarth Gogledd Hwanghae 황해북도 Sariwon
8 Rhanbarth Kangwon 강원도 Wonsan
9 Rhanbarth De Hamgyong 함경남도 Hamhung
10 Rhanbarth Gogledd Hamgyong 함경북도 Chongjin
11 Rhanbarth Ryanggang * 량강도 Hyesan
* – Cofnodir mewn tafodiaith y De fel "Yanggang" (양강), "Nason" (나선), neu "Najin" (나진).

Hawliau dynol[golygu | golygu cod]

Yn ôl Amnest Rhyngwladol a'r Human Rights Watch[12][13] ceir cyfyngiadau ar hawliau sylfaenol dinasyddion y wlad, er bid y Llywodraeth yn wfftio hyn.[14][15][16]

Yn y 1990au cosbwyd pobl y wlad a oedd yn gwrando ar Radio De Corea yn ddifrifol; danfonwyd nifer i garchardai am ganu caneuon o Dde Corea.[17]

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. Stephan Haggard, Marcus Noland, and Amartya Sen, Famine in North Korea, Columbia University Press, tud. 209.
  2. Spoorenberg, Thomas; Schwekendiek, Daniel. "Demographic Changes in North Korea: 1993–2008", Population and Development Review, 38(1), tud. 133-158.
  3. 3.0 3.1 The Telegraph; 31 Mawrth 2013; Colofn Tim Stanley; tud 31.
  4. "U.S.: N. Korea Boosting Guerrilla War Capabilities". FOX News Network, LLC. 2009-06-23. Cyrchwyd 2009-07-04. Unknown parameter |coauthors= ignored (help)
  5. Sanger, David E. (1991-05-29). "North Korea Reluctantly Seeks U.N. Seat". The New York Times Company. Cyrchwyd 2009-07-04. Italic or bold markup not allowed in: |publisher= (help)
  6. DPRK has quietly amended its Constitution (Nodyn:Webcite)
  7. "Constitution of North Korea (1972)". 1972. Cyrchwyd 2009-05-07.
  8. Martin, Bradley K. (2004). Under the Loving Care of the Fatherly Leader: North Korea and the Kim Dynasty. Efrog Newydd: Thomas Dunne Books. t. 111. ISBN 0-312-32322-0. Er iddo draethu'n helaeth ar juche yn 1955, roedd egin ei syniadau i'w gweld mor bell yn ôl â 1948.
  9. Spencer, Richard (2007-08-28). "North Korea power struggle looms". The Telegraph (ar y we). Llundain. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-02-27. Cyrchwyd 2007-10-31. A power struggle to succeed Kim Jong-il as leader of North Korea's Stalinist dictatorship Mai be looming after his eldest son was reported to have returned from semi-voluntary exile.
  10. Library of Congress country study, tud. 7: Addysg; a thud. 8 am Iechyd (Nodyn:Webcite)
  11. Caraway, Bill (2007). "Korea Geography". The Korean History Project. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-07-06. Cyrchwyd 2007-08-01.
  12. Seok, Kay (2007-05-15). "Grotesque indifference". Human Rights Watch. Cyrchwyd 2007-08-01.
  13. "Human Rights in North Korea". hrw.org. Human Rights Watch. 2009-02-17. Cyrchwyd 2010-12-13.
  14. KCNA Assails Role Played by Japan for UN Passage of "Human Rights" Resolution against DPRK Archifwyd 2012-04-01 yn y Peiriant Wayback., KCNA, DRhagfyr 22, 2005.
  15. KCNA Refutes U.S. Anti-DPRK Human Rights Campaign Archifwyd 2012-04-01 yn y Peiriant Wayback., KCNA, Tachwedd 8, 2005.
  16. "February 2012 DPRK (North Korea)". United Nations Security Council. 2012. Unknown parameter |month= ignored (help)
  17. "After 28 years in North Korean camp, survivor speaks out | Inquirer News". Newsinfo.inquirer.net. 2012-06-23. Cyrchwyd 2013-03-08.