Castell-nedd
 | |
| Math | tref, cymuned  |
|---|---|
| Poblogaeth | 50,658, 45,898 |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Castell-nedd Port Talbot |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 51.66°N 3.81°W |
| Cod SYG | W04000618 |
| Cod OS | SS745975 |
| Cod post | SA10–11 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Jeremy Miles (Llafur) |
| AS/au | Christina Rees (Llafur) |
 | |
- Gweler hefyd Castell-nedd (gwahaniaethu).
Tref a chymuned ym mwrdeistref sirol Castell-nedd Port Talbot, Cymru, yw Castell-nedd[1] (Saesneg: Neath). Mae'n gorwedd ar lan chwith Afon Nedd. Roedd ganddi boblogaeth o 19,258 yn 2011.[2]
Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]
Man croesi'r afon oedd Castell-nedd i ddechrau, ac ymsefydlodd pobl yma yng nghyfnod y Rhufeiniaid. Ond at dri lle yn unig yng Nghymru y mae'r llenor Rhufeinig Tacitus yn cyfeirio atynt yn ei Historiae (Hanes), ac mae Castell-nedd yn un ohonynt.
Ceir tystiolaeth am aneddiadau hynafol yn y bryniau sy'n amgylchynu'r dref, ac mae'n debyg mai aneddiadau Celtaidd ydynt ond nid ydynt wedi cael eu dyddio. Canfuwyd gweddillion dynol 25 km i ffwrdd yn Ogof Paviland[3] ar Benrhyn Gŵyr, yn dyddio o 24,000 CC, gan brofi bod pobl yn byw yn yr ardal yn ystod Oes yr Iâ ddiwethaf. Er y'i hadnabyddir fel "Arglwyddes Goch Paviland", gweddillion dyn nid menyw ydy.[4] Roedd Castell-nedd wedi ei leoli ar ymyl deheuol y cynfas o iâ, ac roedd Glyn Nedd yn ddyffryn rhewlifol. Daeth llystyfiant ac anifeiliaid i'r ardal yn dilyn enciliad y rhew tua 15,000 o flynyddoedd yn ôl.
Roedd trigolion Castell-nedd cyn dyfodiad y Rhufeniaid yn perthyn i lwyth Celtaidd y Silwriaid. Nidum yw'r enw ar y gaer Rufeinig a ganfuwyd yn agos i'r ystad dai, a adnabyddir fel Roman Way, ar lan orllewinol Afon Nedd. Roedd y gaer yn gorchuddio ardal eang sy'n gorwedd dan feysydd chwarae Ysgol Gyfun Dŵr-y-Felin heddiw.[5]
Mae adfeilion castell bychan Normanaidd, sef y Castell Nedd gwreiddiol, ger canol y dref.
Roedd yn dref farchnad, a chychwynodd diwydiant newydd yna yn ystod y 18g, sef haearn, dur ac alcam. Mwyngloddid llawer o lo yn yr ardal, a daeth y dref yn ganolfan bwysig i gludiant ar reilffyrdd a chamlesi. Mwyngloddid hefyd silica. Adeiladwyd goethdŷ i betrol yn yr 20ed ganrif.
Roedd y dref yn borthladd hyd yn ddiweddar.
Y dref heddiw[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae atyniadau i ymwelwyr yn cynnwys Abaty Nedd, Parc Y Gnoll, a'r farchnad.
Rhannau amlwg o'r dref yw Tonna i'r gogledd, Cimla i'r dwyrain, Bryncoch a Sgiwen i'r gorllewin a Llansawel i'r de.
Enwogion[golygu | golygu cod y dudalen]
- Walter E. Rees (1863 - 1949) Ysgrifennydd Undeb Rygbi Cymru am bron i 60 mlynedd.
- Ray Milland (1907-1986), actor
- Michael Bogdanov (1938-2017), cyfarwyddwr theatr
Cyfrifiad 2011[golygu | golygu cod y dudalen]
Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[6][7][8][9]
Eisteddfod Genedlaethol[golygu | golygu cod y dudalen]
Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol Cymru yng Nghastell-nedd ym 1918, 1934 a 1994. Am wybodaeth bellach gweler:
- Eisteddfod Genedlaethol Cymru Castell-nedd 1918
- Eisteddfod Genedlaethol Cymru Castell-nedd 1934
- Eisteddfod Genedlaethol Cymru Castell-nedd 1994
Gefeilldrefi Castell-Nedd[golygu | golygu cod y dudalen]
| Gwlad | Dinas |
|---|---|
 Sbaen
|
Albacete |
 Yr Almaen
|
Esslingen |
 Gwlad Pwyl
|
Piotrkow Trybunalski |
 Yr Iseldiroedd
|
Schiedam |
 Yr Eidal
|
Udine |
 Slofenia
|
Velenje |
 Ffrainc
|
Vienne |
Gweler hefyd[golygu | golygu cod y dudalen]
- Castell-nedd (etholaeth)
- Adzuki: band roc o'r dref
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
- ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 14 Hydref 2021.
- ↑ Cyfrifiad y DU 2001.
- ↑ "Explore Gower:Paviland Cave - Goat's Hole". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2006-09-25. Cyrchwyd 2008-06-05.
- ↑ Paviland Cave.
- ↑ History Department.
- ↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
- ↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Gwefan Llywodraeth Cymru; Ystadegau Economaidd Allweddol, Tachwedd 2010; Mae'r gyfradd gyflogaeth ymhlith pobl 16 – 64 oed yng Nghymru yn 67.1 y cant.; adalwyd 31 Mai 2013[dolen marw]
Trefi
Aberafan ·
Castell-nedd ·
Glyn-nedd ·
Llansawel ·
Pontardawe ·
Port Talbot
Pentrefi
Aberdulais ·
Abergwynfi ·
Alltwen ·
Baglan ·
Banwen ·
Bedd y Cawr ·
Blaendulais ·
Blaen-gwrach ·
Blaengwynfi ·
Bryn ·
Cil-ffriw ·
Cilmaengwyn ·
Cilybebyll ·
Y Clun ·
Y Creunant ·
Cwmafan ·
Cymer ·
Cwm-gors ·
Cwmllynfell ·
Dyffryn Cellwen ·
Efail-fach ·
Glyncorrwg ·
Godre'r-graig ·
Gwauncaegurwen ·
Llandarcy ·
Llangatwg ·
Llan-giwg ·
Margam ·
Melin-cwrt ·
Morfa Glas ·
Onllwyn ·
Pentreclwydau ·
Pontrhydyfen ·
Pwll-y-glaw ·
Resolfen ·
Rheola ·
Rhos ·
Rhyd-y-fro ·
Sgiwen ·
Tai-bach ·
Ton-mawr ·
Tonna ·
Trebannws ·
Ynysmeudwy ·
Ystalyfera